Neidio i'r cynnwys

Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau

Oddi ar Wicipedia
Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau
Enghraifft o'r canlynolgoruchaf lys, United States article III court Edit this on Wikidata
Rhan oLlysoedd ffederal yr Unol Daleithiau Edit this on Wikidata
Dechrau/Sefydlu1789 Edit this on Wikidata
LleoliadAdeilad Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau Edit this on Wikidata
Yn cynnwysbarnwyr Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau, Heddlu'r Goruchel Lys Edit this on Wikidata
Pennaeth y sefydliadUwch Farnwr Unol Daleithiau'r America Edit this on Wikidata
Map
PencadlysWashington Edit this on Wikidata
Enw brodorolSupreme Court of the United States Edit this on Wikidata
GwladwriaethUnol Daleithiau America Edit this on Wikidata
RhanbarthWashington Edit this on Wikidata
Gwefanhttps://www.supremecourt.gov/ Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Llys uchaf ym marnwriaeth ffederal yr Unol Daleithiau America yw Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau. Mae gan y Llys awdurdodaeth derfynol (a dewisol yn bennaf) dros yr holl achosion llys ffederal a gwladwriaethol sy'n ymwneud â phwynt o gyfraith ffederal. Mae gan y Goruchaf Lys hefyd awdurdodaeth wreiddiol dros ystod gyfyng o achosion, ac yn benodol: pob achos sy'n effeithio ar lysgenhadon, gweinidogion y llywodraeth, a chonsyliaid cyffredinol eraill, a'r achosion hynny lle mae'r Wladwriaeth yn barti iddynt.

Mae gan y Llys bŵer adolygiad barnwrol, y pŵer i ddileu cyfraith pan fydd yn torri un o ddarpariaethau’r Cyfansoddiad. Gall hefyd ddirymu cyfarwyddebau arlywyddol pan fydd yn torri naill ai’r Cyfansoddiad neu ddeddfau statudol. Fodd bynnag, dim ond yng nghyd-destun achosion o fewn y maes cyfreithiol y mae'n gymwys ynddo y caiff weithredu. Gall y llys ddyfarnu ar achosion sydd â naws wleidyddol iddynt, ond mae wedi dyfarnu nad oes ganddo’r pŵer i ddyfarnu ar faterion gwleidyddol nad ydynt yn ymwneud â chyfiawnder[1].

Sefydlwyd y Llys gan Erthygl III o Gyfansoddiad yr Unol Daleithiau, a sefydlwyd ei gyfansoddiad a'i weithdrefnau yn wreiddiol i ddechrau gan y Gyngres Gyntaf trwy Ddeddf Barnwrol 1789. Yn Neddf Barnwrol 1869 nodir fod aelodaeth y Llys i gynnwys: Prif Ustus yr Unol Daleithiau ac wyth ustusiaid cysylltiol. Penodir pob barnwr am oes, sy'n golygu ei fod yn aros yn y llys nes iddo ymddiswyddo, ymddeol, marw, neu gael ei ddiswyddo. Pan ddaw swydd wag, bydd y Llywydd, gyda chyngor a chymeradwyaeth y Senedd, yn penodi barnwr newydd. Mae gan bob barnwr un bleidlais wrth benderfynu ar yr achosion a ddygir ger ei fron. Yn achos mwyafrif, llywydd y llys sy'n penderfynu pwy sy'n ysgrifennu barn y llys. Mae'r barnwr hynaf yn aml yn cael y dasg o ysgrifennu barn y Llys.

Hanesyddol

[golygu | golygu cod]

Crëwyd y Llys yn ystod y drafodaeth ar wahanu pwerau rhwng yr adrannau deddfwriaethol a gweithredol, a roddodd fandad i Gonfensiwn Cyfansoddiadol 1787 i osod safonau ar gyfer y farnwriaeth genedlaethol. Roedd y syniad o greu trydedd gangen o lywodraeth yn newydd; yn y traddodiad Seisnig, roedd materion barnwrol yn cael eu trin fel agwedd ar bŵer brenhinol (gweithredol). Yn gynnar, dadleuodd cynrychiolwyr a oedd yn gwrthwynebu llywodraeth ganolog gref y gallai llysoedd gwladol orfodi cyfreithiau cenedlaethol, tra bod eraill - gan gynnwys James Madison - yn galw am farnwriaeth genedlaethol yn cynnwys amrywiol lysoedd a ddewiswyd gan y ddeddfwrfa genedlaethol. Ar derfyn y dydd, penderfynwyd fod gan y farnwriaeth rôl o ran gwirio awdurdod y corff gweithredol (yr ecseciwtif) o ran feto neu adolygu cyfreithiau. Yn y diwedd, cafodd fframwyr y Cyfansoddiad eu peryglu trwy rhoi awdurdodaeth ffederal mewn un goruchaf lys, ac mewn is-lysoedd ag y gall y Gyngres ei orchymyn a'i sefydlu o bryd i'w gilydd. Ni nodwyd pwerau a chyfrifoldebau'r Goruchaf Lys na threfniadaeth y farnwriaeth yn ei chyfanrwydd[2].

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. web.archive.org; adalwyd 8 Tachwedd 2022.
  2. www.uscourts.gov; adalwyd 8 Tachwedd 2022.