Etholiad Cyngor Sir Feirionnydd 1892
Cynhaliwyd ail etholiad Cyngor Sir Feirionnydd ar 5 Mawrth 1892. Fe'i rhagflaenwyd gan etholiad 1889 ac fe olynwyd gan etholiad 1895. Rhannwyd y sir yn 42 o wardiau un aelod. Gan ei fod wedi ei benodi i fod yn swyddog canlyniadau'r etholiad nid oedd cadeirydd y cyngor cyntaf, Dr Edward Jones, Dolgellau yn cael ail sefyll. [1]
Yn etholiad 1889 bu nifer o wardiau trefol efo mwy nag un aelod. Ar gyfer etholiad 1892 roedd y wardiau hynny wedi eu torri i greu wardiau unigol.
Etholiad diwrthwynebiad[golygu | golygu cod]
Etholwyd cynghorwyr i 32 o'r 42 ward yn ddiwrthwynebiad (Mae seren yn dynodi cyn aelod) [2]
- Llanaber — *Charles Williams, Hengwm, bonheddwr (Ceidwadol).
- Corwen, Isadran y gogledd — *William Ffoulkes Jones, masnachwr coed, Glaslwyn (Rhyddfrydol).
- Corwen, deheuol — *Robert David Roberts. Roberts, groser cyfanwerthol, Bronygraig (Rhyddfrydol).
- Gwyddelwern - Joseph Davies, ffermwr, Wernddu.(Annibynnol yn cipio sedd Ryddfrydol)
- Llansantffraid — Hugh Jones, ffermwr, Penybont. (Annibynnol yn cipio sedd Rhyddfrydol)
- Llanuwchllyn — Thomas Jones, ffermwr, Tanerdy (Rhyddfrydol).
- Llandderfel — *Thomas Jones, ffermwr, Brynmelyn (Rhyddfrydol)
- Llanfor — *Richard John Lloyd Price, bonheddwr, Rhiwlas (Ceidwadwr)[3]
- Corris — *Morris Thomas, fferyllydd, Stryd y Bont, (Rhyddfrydol).
- Llwyngwril — Evan Hughes, ffermwr, Llechlwyd (Rhyddfrydol).
- Tal-y-Llyn — John Pugh Jones, siopwr, Tynyffridd (Rhyddfrydol).
- Abermaw — *Lewis Lewis, Hillside, bonheddwr (Rhyddfrydol).
- Llanegryn — * William Robert Maurice Wynne Ysw, Peniarth (Ceidwadol)[4]
- Tywyn gwledig- * David Davies, Tafolgraig, ffermwr (Rhyddfrydol).
- Tywyn trefol — * Henry Haydn Jones, haearnwerthwr, Pantyneuadd (Rhyddfrydol).
- Pennal — Hugh Jones, ffermwr wedi ymddeol, Graiandy (Rhyddfrydol).
- Teigl — Ellis Hughes, chwarelwr, Highgate terrace (Rhyddfrydol) - (Rhyddfrydwyr yn cipio sedd Geidwadol)
- Conglywal — Robert Roberts, meddyg a llawfeddyg, Isallt (Rhyddfrydol).
- Ystradau — * William Parry Evans, dilledydd, 27, Stryd yr Eglwys, Ffestiniog, (Rhyddfrydol).
- Cwmorthin — Humphrey Roberts, rheolwr chwarel, Dolrhedyn. (Rhyddfrydol).
- Bowydd — * David Griffith Williams, siopwr, Bryn — gwyn, (Rhyddfrydol).
- Rhiw — * David Griffith Jones, groser, Glasgow House, (Rhyddfrydol)
- Diffwys — R. O. Jones, cyfreithiwr, Bryn Offeren, (Rhyddfrydol).
- Gorllewin Trawsfynydd — * J. Humphreys, meddyg a llawfeddyg, Fronwynion — street, (Rhyddfrydol).
- Maentwrog — * William Edward Oakeley, Ysw, Plas Tan-y-bwlch, (Ceidwadol). [5]
- Mawddwy — *John Jones, ffermwr, Llwyngrug. (Rhyddfrydol).
- Llandrillo — *Henry Davies, ffermwr, Tyffos, (Rhyddfrydol)
- Y Bala — Evan Jones, adeiladwr a chontractwr, Mount place, (Rhyddfrydol).
- Llanycil — * Roger Hughes, llawfeddyg, (Rhyddfrydol).
- Llanfrothen — *John Jones, Ysw. Ynysfor, (Ceidwadol).
- Penrhyndeudraeth — *John K. Rowe, rheolwr chwarel (Rhyddfrydol)
- Talsarnau — John Bennet Jones, melinydd, (Rhyddfrydol).
Etholiadau Cystadleuol[golygu | golygu cod]
.jpg)
Dyffryn[golygu | golygu cod]
Llwyddodd John Davies, Glanymorfa i gadw ei sedd ar ran y Rhyddfrydwyr gan drechu William Ansell, Corsygedol.[6]
| Dyffryn 1892 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Plaid | Ymgeisydd | Pleidleisiau | % | ±% | |
| Rhyddfrydol | *John Davies | 106 | |||
| Ceidwadwyr | William Ansell | 82 | |||
| Mwyafrif | 24 | ||||
| Rhyddfrydol yn cadw | Gogwydd | ||||
Harlech[golygu | golygu cod]
Llwyddodd Dr Richard Thomas Jones, Penygarth i gadw ei sedd yn gyffyrddus gan gynyddu ei fwyafrif o 11 i 117[6]
| Harlech 1892 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Plaid | Ymgeisydd | Pleidleisiau | % | ±% | |
| Rhyddfrydol | Richard Thomas Jones | 175 | |||
| Ceidwadwyr | F.R. Lloyd | 58 | |||
| Mwyafrif | 117 | ||||
| Rhyddfrydol yn cadw | Gogwydd | ||||
Maenofferen[golygu | golygu cod]
Llwyddodd John Parry Jones o'r Banc Dosbarth, Blaenau Ffestiniog i gadw ei sedd ar y cyngor ar gyfer sedd unigol newydd Maenofferen, trwy drechu Abraham Evans, ysgolfeistr.[6]
| Maenofferen 1892 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Plaid | Ymgeisydd | Pleidleisiau | % | ±% | |
| Rhyddfrydol | *John Parry Jones | 190 | |||
| Ceidwadwyr | Abraham Evans | 138 | |||
| Mwyafrif | 52 | ||||
| Rhyddfrydol yn cipio etholaeth newydd | |||||
Cynfal[golygu | golygu cod]
Mae John Hughes, Hafod fawr isaf, yn colli ei le ar y cyngor gan gael ei drechu yn y sedd unigol newydd, Cynfal, gan yr Unoliaethwr George Henry Ellis, cyfreithiwr, Penymount, Ffestiniog. Daeth Ellis yn drydydd, fel ymgeisydd annibynnol yn sedd unedig Dosbarth Cynfal a Theigl ym 1889.[6]
| Cynfal 1892 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Plaid | Ymgeisydd | Pleidleisiau | % | ±% | |
| Unoliaethol Ryddfrydol | George Henry Ellis | 56 | |||
| Rhyddfrydol | *John Hughes | 45 | |||
| Mwyafrif | 11 | ||||
| Unoliaethol Ryddfrydol yn cipio etholaeth newydd | |||||
Dwyrain Trawsfynydd[golygu | golygu cod]
Mae Robert Hugh Pugh, ffermwr, o Frynllefrith, Trawsfynydd yn cadw ei le ar y cyngor. Bu'n fuddugol fel ymgeisydd annibynnol yn ward unedig Dwyrain a Gorllewin Trawsfynydd ym 1889. Y tro hyn mae'n ennill fel Rhyddfrydwr ac yn trechu David Tegid Jones Gopa, sydd bellach yn annibynnol ond a safodd yn erbyn Pugh fel ymgeisydd Rhyddfrydol ym 1889.[6]
| Dwyrain Trawsfynydd 1892 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Plaid | Ymgeisydd | Pleidleisiau | % | ±% | |
| Rhyddfrydol | *Robert Hugh Pugh | 70 | |||
| Annibynnol | David Tegid Jones | 57 | |||
| Mwyafrif | 13 | ||||
| Rhyddfrydol yn cipio etholaeth newydd | |||||
De Dolgellau[golygu | golygu cod]
.jpg)
Mae Morris Jones, Plasucha yn cadw ei sedd ar y cyngor i'r Rhyddfrydwyr trwy drechu'r Ceidwadwr T H Roberts, gwerthwr nwyddau haearn.[6]
| De Dolgellau 1892 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Plaid | Ymgeisydd | Pleidleisiau | % | ±% | |
| Rhyddfrydol | *Morris Jones | 145 | |||
| Ceidwadwyr | T H Roberts | 76 | |||
| Mwyafrif | 69 | ||||
| Rhyddfrydol yn cipio etholaeth newydd | |||||
Gogledd Dolgellau[golygu | golygu cod]
Cipiodd Charles Edward Jones Owen, bonheddwr, o Hengwrt Uchaf, Rhydymain sedd newydd unigol Gogledd Dolgellau trwy drechu William Hughes, argraffydd a chyhoeddwr o'r Blaid Ryddfrydol.[6]
| Gogledd Dolgellau 1892 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Plaid | Ymgeisydd | Pleidleisiau | % | ±% | |
| Ceidwadwyr | Charles Edward Jones Owen | 160 | |||
| Rhyddfrydol | William Hughes[7] | 98 | |||
| Mwyafrif | 62 | ||||
| Ceidwadwyr yn cipio etholaeth newydd | |||||
Ardal Wledig Dolgellau[golygu | golygu cod]
Mae Enoch Jones yn ennill Dolgellau Wledig dros y Rhyddfrydwyr gan drechu David Owen, tafarnwr, Tafarn y Cross Keys.[6]
| Ardal Wledig Dolgellau 1892 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Plaid | Ymgeisydd | Pleidleisiau | % | ±% | |
| Rhyddfrydol | Enoch Jones | 114 | |||
| Ceidwadwyr | David Owen | 55 | |||
| Mwyafrif | 59 | ||||
| Rhyddfrydol yn cadw | Gogwydd | ||||
Llanfachreth[golygu | golygu cod]
Mae John Vaughan, Ysw, Nannau yn dal gafael ar ei sedd yn Llanfachreth i'r Ceidwadwyr gan gynyddu ei fwyafrif o ychydig. Perthynas iddo R Nanney Williams o'r Llwyn, Dolgellau oedd yr ymgeisydd Rhyddfrydol.[6]
| Llanfachreth 1889 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Plaid | Ymgeisydd | Pleidleisiau | % | ±% | |
| Ceidwadwyr | Robert Vaughan[8] | 135 | |||
| Rhyddfrydol | Robert Nanney Williams | 88 | |||
| Mwyafrif | 47 | ||||
| Ceidwadwyr yn cadw | Gogwydd | ||||
Aberdyfi[golygu | golygu cod]
Ym 1889 enillwyd sedd Aberdyfi gan James Webster i'r Ceidwadwyr doedd dim ymgeisydd Ceidwadol yn sefyll yn yr etholiad hwn, felly cipiwyd y sedd gan yr ymgeisydd annibynnol Enoch Lewis, Balkan Hill.[6]
| Ardal Wledig Dolgellau 1892 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Plaid | Ymgeisydd | Pleidleisiau | % | ±% | |
| Annibynnol | Enoch Lewis | 93 | |||
| Rhyddfrydol | William Jones | 81 | |||
| Mwyafrif | 12 | ||||
| Annibynnol yn disodli Ceidwadwyr | Gogwydd | ||||
Crynodeb[golygu | golygu cod]
Dyma dabl crynodeb o aelodaeth etholedig y cyngor heb gyfrif henaduriaid
| Plaid | Seddi | Enill | Colli | Newid | % Seddi | % Pleidlais | Pleidlais | +/− | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rhyddfrydwyr | 31 | 1 | 3 | -2 | |||||
| Ceidwadwyr | 7 | 1 | 2 | -1 | |||||
| Annibynnol | 3 | 3 | 1 | +2 | |||||
| Y Blaid Unoliaethol Ryddfrydol | 1 | 1 | 0 | +1 | |||||
Cyfarfod Cyntaf[golygu | golygu cod]
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y cyngor ar 24 Mawrth 1892 yn Nolgellau gyda Dr Edward Jones yn y gadair dros dro. Etholwyd yr henadur Arthur Osmond Williams, Castell Deudraeth, yn gadeirydd a'r cynghorydd Thomas Jones, Brynmelyn, Corwen yn is-gadeirydd.[9]
Dethol Henaduriaid[golygu | golygu cod]
Yn ystod y cyfarfod cyntaf detholwyd saith henadur newydd.
Roedd Bainc Henaduriaid Sir Feirionnydd yn cynnwys 14 aelod. Roedd henaduriaid yn aelodau o'r cyngor oedd yn cael eu dethol gan y cynghorwyr eraill yn hytrach na'u hethol gan y cyhoedd. Term henadur oedd 6 mlynedd, ac eithrio hanner y rhai a detholwyd ym 1889 a wasanaethodd am dim ond 3 mlynedd. Felly roedd saith henadur o'r hen gyngor oedd i barhau yn eu swydd am 3 blynedd arall a saith sedd i'w llenwi o'r newydd am y 6 mlynedd nesaf.
Yr henaduriaid oedd yn parhau oedd:
- Samuel Pope, Rhyddfrydwr
- Osmond Williams, Rhyddfrydwr
- E. Parry Jones, Rhyddfrydwr
- Edward Griffith, Rhyddfrydwr
- Y Cyrnol Edward Evans Lloyd,
- William Williams, Rhyddfrydwr
- J. Hughes Jones, Rhyddfrydwr
Yr henaduriaid newydd oedd:
- Charles Henry Wynn, Rûg, Ceidwadwyr.[10] Roedd C H Wynn yn cyn henadur oedd wedi dod i ben ei dymor ond a ail detholwyd am 6 mlynedd arall.
- Dr Edward Jones, Dolgellau. Rhyddfrydwr.[11] Bu Jones yn gadeirydd y cyngor blaenorol, ond nid oedd yn cael sefyll yn etholiad 1892 gan ei fod wedi gweithredu fel swyddog canlyniadau'r etholiad
- E. H. Jonathan. Ffestiniog. Rhyddfrydwr. Roedd E H Jonathan yn cyn henadur oedd wedi dod i ben ei dymor ond a ail detholwyd am 6 mlynedd arall.I
- John Hughes, Hafodfawr, Rhyddfrydol. Roedd Hughes yn gyn cynghorydd a gollodd ei sedd yn ward Cynfal yn yr etholiad hwn.
- Andreas Roberts, Ffestiniog. Rhyddfrydol. Cyn henadur oedd wedi dod i ben ei dymor ond â ail detholwyd am 6 mlynedd arall
- Evan Jones, Mount Place, Bala. Rhyddfrydwr ac aelod etholedig o'r cyngor
- Lewis Lewis, Abermaw. Rhyddfrydwr ac aelod etholedig o'r cyngor
Isetholiadau[golygu | golygu cod]
Bu dau isetholiad i ddewis cynghorwyr i gymryd lle'r cynghorwyr a dyrchafwyd i fainc yr Henaduriaid. Bu dau gynghorydd farw yn ystod tymor y cynghor.
Isetholiad Abermaw 1892[golygu | golygu cod]
- Etholwyd Hugh Jones (Rhyddfrydwr), Heol Brogyntyn yn ddiwrthwynebiad yn lle Lewis Lewis a dyrchafwyd i fainc yr henaduriaid. [12]
Isetholiad y Bala 1892[golygu | golygu cod]
- Etholwyd John Parry, groser Y Bala (Rhyddfrydwr) yn ddiwrthwynebiad yn lle Evan Jones a dyrchafwyd i fainc yr henaduriaid.[12]
Isetholiad Abermaw 1894[golygu | golygu cod]
Ym mis Mai 1894 bu farw Hugh Jones, cynghorydd newydd Abermaw yn 55 mlwydd oed [13] etholwyd ei gymydog William Williams Heol Brogyntyn (Rhyddfrydwr) fel olynydd iddo.[14]
Marwolaeth Cyng Enoch Jones Dolgellau Wledig 1894[golygu | golygu cod]
Ar 6 Mehefin 1894 ymosododd bustach ar y cynghorydd Enoch Jones gan ei ladd[15] gadawyd y sedd yn wag hyd etholiad cyffredinol y cyngor ym mis Mawrth 1895.
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Local and district - The Cambrian News and Merionethshire Standard". John Askew Roberts, Edward Woodall & Richard Henry Venables. 1892-02-12. Cyrchwyd 2021-05-30.
- ↑ "MERIONETH COUNTY COUNCIL - The Cambrian News and Merionethshire Standard". John Askew Roberts, Edward Woodall & Richard Henry Venables. 1892-03-04. Cyrchwyd 2021-05-30.
- ↑ Owen, R. (., (1953). PRICE (TEULU), Rhiwlas, plwyf Llanfor, Sir Feirionnydd. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adferwyd 30 Mai 2021
- ↑ Davies, W. Ll., (1953). WYNNE (TEULU), Peniarth, Sir Feirionnydd. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adferwyd 30 Mai 2021
- ↑ Davies, W. Ll., (1953). EVANS, GRIFFITH, ac OAKELEY (TEULUOEDD), Tanybwlch, Maentwrog, Sir Feirionnydd. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adferwyd 30 Mai 2021
- ↑ 6.00 6.01 6.02 6.03 6.04 6.05 6.06 6.07 6.08 6.09 "MERIONETH COUNTY COUNCIL|1892-03-11|The Cambrian News and Merionethshire Standard - Papurau Newydd Cymru". papuraunewydd.llyfrgell.cymru. Cyrchwyd 2021-05-30.
- ↑ Hughes, A. E., (1953). HUGHES, WILLIAM (1838 - 1921), argraffydd a chyhoeddwr, Dolgellau;. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adferwyd 30 Mai 2021
- ↑ Richards, T., (1953). NANNAU, ' NANNEY ' (TEULU), Sir Feirionnydd. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adferwyd 30 Mai 2021
- ↑ "MERIONETH COUNTY COUNCIL.|1892-03-25|Carnarvon and Denbigh Herald and North and South Wales Independent - Papurau Newydd Cymru". papuraunewydd.llyfrgell.cymru. Cyrchwyd 2021-05-30.
- ↑ "WYNN (TEULU), Rûg, Sir Feirionnydd, a Boduan (Bodfean), Sir Gaernarfon. | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2021-05-30.
- ↑ Griffiths, R., (2012). JONES, EDWARD (1834-1900), meddyg ac arweinydd llywodraeth leol. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adferwyd 30 Mai 2021
- ↑ 12.0 12.1 "Local and District- The Cambrian News and Merionethshire Standard". John Askew Roberts, Edward Woodall & Richard Henry Venables. 1892-04-08. Cyrchwyd 2021-05-30.
- ↑ "Heb bennawd - Llangollen Advertiser Denbighshire Merionethshire and North Wales Journal". Hugh Jones. 1894-05-11. Cyrchwyd 2021-05-30.
- ↑ "BARMOUTH.|1894-06-23|The Cardigan Bay Visitor - Papurau Newydd Cymru". papuraunewydd.llyfrgell.cymru. Cyrchwyd 2021-05-30.
- ↑ "Mr. Enoch Jones, Cefnmaelan, Dolgellau,|1894-06-08|Y Dydd - Papurau Newydd Cymru". papuraunewydd.llyfrgell.cymru. Cyrchwyd 2021-05-30.