Cyfraith Salig
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | code of law  |
|---|---|
| Dyddiad | 4 g |
| Label brodorol | Lex Salica |
| Rhan o | Early Germanic law |
| Iaith | Lladin |
| Enw brodorol | Lex Salica |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Deddfres Ermanaidd mewn grym dan y Merofingiaid a'r Carolingiaid oedd Cyfraith Salig[1] (o'r Lladin Lex Salica), ac ymhlith y rhain roedd rheoleiddio olyniaeth fynachaidd o blaid olynwyr gwrywaidd, a grëwyd i lywodraethu'r Ffranciaid Saliaidd ar ddechrau'r Oesoedd Canol yn ystod teyrnasiad Clovis I. yn ystod y 6g. Er bod y Gyfraith Salig yn arfer hen iawn, mae'r crynhoad cyntaf yn dyddio rhwng 507 a 511AD.[2] Fel y'i defnyddir yn gyffredin, mae y Gyfraith Salig yn cyfeirio at draddodiad mewn rhai teuluoedd brenhinol Ewrop a wahardd menywod a disgynyddion yn y llinell ferched o dir etifeddiaeth, teitlau a swyddfeydd.[3]
Crynodeb[golygu | golygu cod]
Mae'r Gyfraith Salig yn dynodi deddf seciwlar sy'n ddyledus i'r Saliaid, un o'r Ffranciaid, pobl Germanaidd a drigau o fewn yr Ymerodraeth Rufeinig ac ar dir yr hyn sydd heddiw yn Iseldiroedd a Gwlad Belg. Lluniwyd a chyhoeddwyd y cyfreithiau yn Lladin yn y 5g (dechrau'r Oesoedd Canol Cynnar) trwy orchymyn eu brenin Clovis I felly yr oedd hyny yn ddealladwy i'w holl fìlwyr, y rhai a ddeallent yr iaith Ladin am ei bod wedi bod dan lywodraeth yr Ymerodraeth Rufeinig hyd ddechreu y ganrif hono. Roedd yn sail i ddeddfwriaeth y brenhinoedd Ffrancaidd hynafol hyd eu difodiant ac ymddangosiad teyrnas fodern Ffrainc rhwng y 9g a'r 10g. Fe'i hadnabyddir yn arbennig am reoli olyniaeth frenhinol o blaid dynion, 2 ond rheolai hefyd faterion eraill (etifeddiaeth, troseddau, anafiadau, lladrad, dewiniaeth neu gwrachyddiaeth, ayyb) ac yr oedd, mae'n debyg, yn elfen uno bwysig mewn teyrnas fel yr un Ffrancaidd, sy'n cynnwys gwahanol grwpiau ac ethnigrwydd.[4]
Hanes[golygu | golygu cod]
Mae'r gyfraith hon yn ganlyniad i draddodiad y cyfansoddiad sydd wedi para hyd yr oes fodern yng Nghanolbarth Ewrop, yn enwedig yn nhaleithiau'r Almaen, Ffrainc, yr Iseldiroedd, rhai rhannau o'r Eidal ac Awstria, rhannau o Ddwyrain Ewrop , er enghraifft Rwmania, Hwngari a'r Balcanau. Yn y traddodiad Germanaidd, y dull o olynu brenhinoedd i'r orsedd, mae'r danistiaeth (enw Celtaidd sy'n dynodi'r olyniaeth gan yr ieuengaf ac nid gan y mab), rhwng brodyr, o'r hynaf i'r ieuengaf, yna i ewythrod a neiaint,[5] ond er teyrnasiad Clovis I, mae y Gyfraith Salig yn gosod rhaniad y deyrnas rhwng meibion y brenin. Yn wahanol i'r drefn cyntafanedigaeth (primogeniture) o olyniaeth sy'n llywodraethu'r olyniaeth i'r orsedd o dad i fab hynaf, fel o dan y llinach Capetaidd, mae'r deyrnas yn cael ei rhannu ymhlith cymaint o feibion ag sydd gan y brenin, fel y gall pob un deyrnasu. Mae rhaniad y Deyrnas Ffrancaidd yn creu gwahanol daleithiau ar wahân,[6] yn caniatáu i bob tywysog arfer cyfanswm y frenhiniaeth yn yr is-deyrnas a neilltuwyd, yn lle rhannu'r arfer o rym gyda'r tywysogion eraill dros y diriogaeth gyfan.[7]
Natur a Gweithred[golygu | golygu cod]
Y mae ei dylanwad yn seiliedig ar y ffaith fod cyfreithiau Siarlymaen yn seiliedig ar y Gyfraith Salig, dylanwad mor fawr ag eiddo Groeg a Rhufain. Roedd y traddodiad Salig yn bodoli cyn y 12g, pan wreiddiwyd y brenhinoedd Ffranciaidd a'r deddfau a newidiodd yn Rhyfel Olyniaeth Awstria ym mhroblemau etifeddiaeth merched, eiddo a safle etifeddol. Roedd y Gyfraith Salig yn cyfundrefnu etifeddiaeth, trosedd a llofruddiaeth. Mewn teyrnas gyda grwpiau ethnig amrywiol, roedd pob un eisiau cael ei lywodraethu o dan ei gyfraith ei hun.
Er bod y gyfres hon o gyfreithiau yn fwyaf adnabyddus am reoleiddio olyniaeth i'r goron, roedd rheolau eraill a oedd yn nodi y byddai iawndal yn cael ei dalu, a hefyd yn darparu ar gyfer dirwyon fel iawndal am anaf i bersonau a difrod i eiddo. eu nwyddau, er enghraifft at gaethwasiaeth, lladrad, a sarhad heb ei wirio. Defnyddiwyd traean o swm y dirwyon i dalu costau'r treial. Dyfarnwyd y dyfarniad gan reithgor. Mae'r cyfreithiau hyn a'u dehongliadau yn rhoi canfyddiad i ni o gymdeithas Ffrancaidd; mae'r Gyfraith Salig yn datgan bod person yn gyfreithiol ddiamddiffyn gan y gyfraith os nad yw ef neu hi yn perthyn i deulu.
Camenwad y Gyfraith Salig yn Sbaen y Bourboniaid[golygu | golygu cod]
Ym 1713, yng nghanol Rhyfel yr Olyniaeth, cyhoeddodd Felipe V, brenin Sbaen "The Olyniaeth Reoliad 1713" a elwid yn ddiweddarach yn "Fundamental Olyniaeth Law". Oherwydd y tebygrwydd â'r Gyfraith Salig, mae'r ddau gysyniad wedi'u drysu ac mae'r ddau beth wedi'u galw'n "gyfraith Salig" yn gyfnewidiol, ond mae'n bwysig egluro'r gwahaniaethau.
Er bod y Gyfraith Salig yn eithrio unrhyw bosibilrwydd o fenyw yn esgyn i'r orsedd, mae Cyfraith Olyniaeth Sylfaenol yn caniatáu i fenyw deyrnasu os nad oes etifedd gwrywaidd yn y brif linell (meibion), neu yn y llinell ochr (brodyr a chwiorydd).[8] Y cyd-destun y mae wedi'i sefydlu ynddo yw, mewn trafodaethau llawn ar gyfer Cytundeb Utrecht a fyddai'n dod â'r gwrthdaro i ben, pan ofnai Felipe V y byddai Catalwnia, heb ei meddiannu eto, yn cyhoeddi Maria Josepa neu Maria. Amàlia Iarlles Barcelona, merched Joseff I, Ymerawdwr Glân Rhufeinig, ac felly nithoedd Karl Ferdinand, Archddug Awstria yn lle'r ymgeisydd hyd hynny, a darfu i adfywiad i'r gwrthdaro. Ond yn y pen draw bydd y symudiad hwn yn effeithio ar frenhiniaeth Sbaen, oherwydd, ganrif yn ddiweddarach, bydd yn achosi, ynghyd ag achosion eraill, i Ryfeloedd Carlaidd dorri allan.[9]
Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]
Rouche, Michel (1979). L'Aquitaine des Wisigoths aux Arabes, 418-781 : naissance d'une région (yn French). París: École des Hautes Études en Sciences Sociales, Jean Touzot. ISBN 978-2-7132-0685-6.CS1 maint: unrecognized language (link)
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Salic Law". Termau Cymru. Cyrchwyd 23 Hydref 2023.
- ↑ Fosberry, John trans, Criminal Justice through the Ages, English trans. John Fosberry. Mittalalterliches Kriminalmuseum, Rothenburg ob der Tauber, (1990 Eng. trans. 1993) p.7
- ↑ "Cyfraith Salic a Llwyddiant Benywaidd". Eferrit. Cyrchwyd 23 Hydrf 2013. Check date values in:
|access-date=(help) - ↑ Bastús, Vicente Joaquín. Suplemento al Diccionario histórico enciclopédico. Publicado para Herederos de Agustin Roca, Barcelona,1833 - 640 páginas.
- ↑ Rouche 1979, t. 233.
- ↑ Ewig, Eugen (1976). "Die fränkischen Teilungen und Teilreiche (511-613)". Spätantikes und frankisches Gallien (yn Almaeneg). Munich.
- ↑ Armand 2008, t. 72.
- ↑ Nodyn:Ref-tesi
- ↑ "Felip V promulga la llei sàlica amb la vista posada a Catalunya". Cyrchwyd 2021-10-04.
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- Cyfraith Salic a Llwyddiant Benywaidd gan Jone Johnson Lewis
