Castell Gwydir
 | |
| Math | castell, tŷ caerog  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Lleoliad | Trefriw |
| Sir | Conwy |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 9.6 metr |
| Cyfesurynnau | 53.1329°N 3.80115°W, 53.132877°N 3.801073°W |
 | |
| Statws treftadaeth | adeilad rhestredig Gradd I |
| Manylion | |
Hen blasdy yn Nyffryn Conwy, ger Llanrwst, cartref hanesyddol Wyniaid Gwydir, yw Castell Gwydir (ceir y ffurfiau amgen Gwydyr a Gwyder). Gorwedd tua milltir i'r gorllewin o dref marchnad hynafol Llanrwst a 1.5 milltir i'r de o bentref Trefriw. Mae'r hen gastell yn blasdy crand erbyn hyn, ac wedi ei gosod ar dir gorlif gwastad Afon Conwy; i'r gorllewinol mae Coedwig Gwydyr.
Cysylltir Castell Gwydir yn bennaf â Syr John Wynn (1553-1627), awdur History of the Gwydir Family. Mae'r adeilad hardd yn dyddio o ail hanner y 16g. Fe'i adeiladwyd gan John Wyn ap Maredudd, taid Syr John.
Am flynyddoedd bu'n enwog am y peunod lliwgar a rodiai yn y gerddi ac ar hyd ben y muriau. Gwerthwyd y stad gan y teulu yn y 1890au. Mae'n gartref preifat heddiw ond yn agored i'r cyhoedd ar adegau.
Gwydir[golygu | golygu cod y dudalen]
Ceir sawl ffurf ar yr enw 'Gwydir', yn cynnwys 'Gwydyr' a 'Gwyder'. Nid yw'r ansicrwydd am y ffurf gywir yn rhywbeth newydd. Ar ddiwedd llythyr at Ieuan Fardd a ysgrifenwyd yn 1767, mae'r hynafiaethydd Richard Morris (1703 - 1779), un o Forysiaid Môn, yn dweud "Rhowch fy ngharedigol orchymyn at y Cyfaill mwyn Mr. Williams o Wedyr ynte Gwydyr, Gwydir, Gwydr, Gwaedir, Gwaederw etc. etc. Pa un yw'r goreu?".[1]
Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]
Dywedir bod amddiffynfa o rhyw fath wedi bod ar y safle ers 600. Daeth Gwydir yn gartref i linach y Wynniaid, a oedd ymhlith disgynyddion Brenhinoedd Gwynedd ac un o deuluoedd pwysicaf gogledd Cymru yn ystod cyfnod y Tuduriaid a'r Stiwartiaid.
Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]
- Gwydir Castle — A Brief History and Guide, Peter Welford, 2000
- Gwydir Castle — Taflen Ymwelwyr
- Castles in the Air, Judy Corbett, Ebury Press, 2004
Gweler hefyd[golygu | golygu cod y dudalen]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
- ↑ Hugh Owen (gol.), Additional Letters of the Morrisses of Anglesey (1735-1786), Cyfrol II (Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, Llundain, 1949).
Dolenni allanol[golygu | golygu cod y dudalen]
- (Saesneg) Gwefan Castell Gwydir
- (Saesneg) Hanes mwy manwl
- (Saesneg) Canllaw i Gastell Gwydir
- (Saesneg) Hanes yr enw Archifwyd 2008-04-15 yn y Peiriant Wayback.
- (Saesneg) Capel Gwydir
