Neidio i'r cynnwys

Athaleia

Oddi ar Wicipedia
Athaleia
Ganwydc. 898 CC Edit this on Wikidata
Samaria Edit this on Wikidata
Bu farwc. 835 CC Edit this on Wikidata
o summary execution Edit this on Wikidata
Jeriwsalem Edit this on Wikidata
DinasyddiaethCymeriad Beiblaidd
Galwedigaethllywodraethwr Edit this on Wikidata
SwyddTeyrn Jwda, brenhines cyflawn Edit this on Wikidata
Prif ddylanwadBaʿal Edit this on Wikidata
TadAhab Edit this on Wikidata
MamJesebel Edit this on Wikidata
PriodJoram Brenin Jwda Edit this on Wikidata
PlantAhasia Brenin Jwda Edit this on Wikidata
LlinachOmri Edit this on Wikidata

Roedd Athaliah (Hebraeg: עֲתַלְיָה) yn ferch i'r Brenin Ahab a'r Frenhines Jesebel o Israel. Bu'n brenhines gydweddog Jwda fel gwraig y Brenin Joram, un o ddisgynyddion y Brenin Dafydd, ac yn ddiweddarach yn frenhines raglywiol tua. 841–835 CC.

Naratif Beiblaidd

[golygu | golygu cod]
Gustave Doré, Marwolaeth Athaleia.

Mae cyfrifon am fywyd Athaleia i’w cael yn 2 Brenhinoedd 8:16 - 11:16 [1] a 2 Cronicl 22:10 - 23:15 [2] yn yr Hen Destament. Ystyrir ei bod yn ferch i'r Brenin Ahab a'r Frenhines Jesebel o Israel. Daeth Athaleia yn briod â Joram Brenin Jwda i selio cytundeb rhwng teyrnasoedd Israel a Jwda, ac i sicrhau ei swydd lladdodd Joram ei chwe brawd.[3] Daeth Joram yn frenin ar Jwda yn y bumed flwyddyn o deyrnasiad Joram Brenin Israel [4]. Roedd Joram Brenin Israel yn frawd i Athaleia (neu ei nai o bosib).

Teyrnasodd Joram dros Jwda am wyth mlynedd. Roedd ei dad Jehosaffat a'i daid Asa yn frenhinoedd defosiynol a oedd yn addoli'r ARGLWYDD ac yn cerdded yn ei ffyrdd. Fodd bynnag, dewisodd Joram beidio â dilyn eu hesiampl a gwrthododd yr ARGLWYDD a phriodi Athaleia, merch Ahab yn llinell Omri. Roedd rheolaeth Joram dros Jwda yn sigledig. Gwrthryfelodd Edom, a gorfodwyd ef i gydnabod ei annibyniaeth.[5] Fe wnaeth cyrch ar Jwda gan Philistiaid, Arabiaid ac Ethiopiaid ysbeilio tŷ'r brenin, a chludo ei deulu i gyd heblaw am ei fab ieuengaf, Ahaseia .

Ar ôl marwolaeth Joram, daeth Ahaseia yn frenin ar Jwda, ac roedd Athaleia yn fam frenhines. Teyrnasodd Ahaseia am flwyddyn pan oedd yn 22 mlwydd oed [6] a chafodd ei ladd yn ystod ymweliad gwladol ag Israel ynghyd â Joram Brenin Israel. Llofruddiodd Jehu y ddau yn enw'r ARGLWYDD a daeth yn frenin Israel. Cafodd deulu estynedig cyfan Athaelia yn Samaria ei roi i farwolaeth, gan ddod â llinach Omri yn Israel i ben.

Wrth glywed y newyddion am farwolaeth Ahaseia, cipiodd Athaleia orsedd Jwda a gorchymyn dienyddio pob hawliwr posib i’r orsedd,[7][8] gan gynnwys gweddillion llinach Omri, sef ei llinach ei hun. Fodd bynnag, llwyddodd Joseba, chwaer Ahaseia, i achub Joas, mab (o bosib, ŵyr) i Athaleia a Joram Brenin Jwda, a oedd ond yn flwydd oed. Codwyd Joas yn ddirgel gan ŵr Joseba, offeiriad o’r enw Jehoiada .

Fel "brenhines gamfeddianol",[9] defnyddiodd Athaleia eigrym i sefydlu addoliad Baal yn Jwda. Chwe blynedd yn ddiweddarach, synnodd Athaleia pan ddatgelodd Jehoiada fod Joas yn byw a'i gyhoeddi'n frenin Jwda. Rhuthrodd i atal y gwrthryfel, ond cafodd ei chipio a'i ddienyddio.[10][11]

Dyddio ei theyrnasiad

[golygu | golygu cod]

Dyddiodd yr archeolegydd Beiblaidd Americanaidd, William F. Albright, ei theyrnasiad i 842-837 CC, tra bod yr athro ar astudiaethau'r Hen Destament, Edwin R. Thiele, yn nhrydydd argraffiad ei lyfr The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings yn dyddio ei theyrnasiad o 842/841 i 836/835 CC.[12] Fodd bynnag, mae dyddiad cychwyn o 842/841 ar gyfer teyrnasiad Athaleia yn flwyddyn cyn y dyddiad 841/840 a roddodd Thiele ar gyfer farwolaeth ei mab, y Brenin Ahasiea.

Mewn llenyddiaeth

[golygu | golygu cod]

Ym 1691, ysgrifennodd yr awdur Ffrengig Jean Racine ddrama am y frenhines Feiblaidd hon, o'r enw Athalie . Ysgrifennodd y cyfansoddwr Almaeneg Felix Mendelssohn, ymhlith eraill, gerddoriaeth atodol (ei opws 74) i ddrama Racine, a berfformiwyd gyntaf ym Merlin ym 1845. Teitl un o'r darnau a glywir amlaf o gerddoriaeth Mendelssohn yw Kriegsmarsch der Priester (Gorymdaith Ryfel yr Offeiriaid).[13]

Ym 1733, cyfansoddodd y cerddor a'r cyfansoddwr Handel oratorio yn seiliedig ar ei bywyd, o'r enw Athalia, gan ei galw'n "Frenhines Baal-Addolgar Jwda, Merch Jesebel". Baal oedd duw ffrwythlondeb y Canaaneaid, y byddai'r hen Israeliaid yn aml yn ei addoli yn yr Hen Destament.

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
Lle fo cyfeiriad yn destun Beiblaidd, bydd dilyn y cysylltiad yn mynd at rifyn Beibl William Morgan Cymdeithas Feiblaidd Prydain a Thramor, 1992 ar wefan Bible Gateway. Am destun mwy cyfoes gellir chwilio am yr un adnodau ar dudalen chwilio Beibl Net
  1. 2 Brenhinoedd 8:16 - 11:16
  2. 2 Cronicl 22:10 - 23:15
  3. Jewish Encyclopedia, "Jehoram"
  4. 2 Brenhinoedd 8:16
  5. Platts, John. A New Universal Biography, Vol.I, p.156, Sherwood, Jones and Co., 1825
  6. 2 Brenhinoedd 8:26
  7. 2 Brenhinoedd 11:1
  8. "Athaliah: Bible - Jewish Women's Archive". jwa.org.
  9. Mathys, H. P., 1 and 2 Chronicles in Barton, J. and Muddiman, J. (2001), The Oxford Bible Commentary Archifwyd 2017-11-22 yn y Peiriant Wayback, p. 297
  10. 2 Brenhinoedd 11:14
  11. 2 Cronicl 23:12-15
  12. Edwin R. Thiele, The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings (3ydd argraffiad.; Grand Rapids, MI: Zondervan/Kregel, 1983).
  13. Classical Archives' All Music Guide.