Deddfau'r Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a 1542: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Undebau personol a deddfwriaethol; gwledydd y Deyrnas Unedig
	Laudabiliter (1155); Cytundeb Perth (1266); Statud Rhuddlan (1284); Deddfau'r Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a 1542; Deddf Coron Iwerddon 1542; Uno'r Coronau (1603); Deddfau Uno 1707; Deddf Uno 1800); Cytundeb Lloegr-Iwerddon (1921); Deddf Teitlau Brenhinol a Seneddol 1927; Statud San Steffan 1931; Deddf Gweriniaeth Iwerddon 1948;
Datganoli
	Deddf Llywodraeth Iwerddon 1920; Deddf Llywodraeth Cymru 1998; Deddf Gogledd Iwerddon 1998; Deddf yr Alban 1998; Deddf Llywodraeth Cymru 2006;
Sofraniaeth
	Deddf Cymunedau Ewropeaidd 1972 (DU); Cytundeb Belffast (1998);

Pori'r hanes yn rhyngweithiol

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

GweledolCystrawen wici

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 19:09, 28 Chwefror 2017

Roedd Deddfau "Uno" 1536 a 1543, sy'n derm camarweiniol^[1], yn ddwy ddeddf a basiwyd yn San Steffan i "gorffori" Cymru'n wleidyddol â theyrnas Lloegr yngyd â'i "huno a'i chysylltu" â hi, ac i ddileu'r iaith Gymraeg.

Cefndir

Oherwydd cweryl Harri'r VIII gyda'r Pab, yr oedd yn ofni y byddai gwrthryfel yn dod o Ffrainc drwy Iwerddon ac yna Cymru, ac felly fe benderfynnodd y byddai rhaid uno Cymru â Lloegr. Cyfyngwyd ar ryddfreintiau yng Nghymru, Iwerddon, Lloegr a Calais.

Yr oedd hefyd yn gweld yr iaith Gymraeg yn fygythiad, ac er fod 95% o bobl Cymru yn siarad Cymraeg yn unig, gwaharddwyd y Gymraeg o'r llysoedd a'i hamddifadu o statws swyddogol gan y Ddeddf.

Dienyddiwyd Rhys ap Gruffudd, sef ŵyr Rhys ap Thomas (1449–1525) yn 1531 gan adael chwerwder tuag at y Cymry. Fe'i cyhuddwyd ar gam o frad yn erbyn Harri ac fe'i dienyddiwyd fel rebel. Hyd hynny roedd Cyngor Cymru a'r Gororau wedi llwyddo i gadw rhywfaint o drefn drwy ddulliau mwy traddodiadol, dan arweiniad yr Rowland Lee.

Eu heffaith

Ymgais oedd Deddf 1563 i gysoni'r system gyfreithiol yn y ddwy wlad, drwy sefydlu egwyddorion "ar gyfer gweinyddu cyfraith a chyfiawnder yng Nghymru yn yr un modd ag a wneir yn y deyrnas hon". Roedd yr ail ddeddf yn ddatblygiad o hyn a thrwy hynny daeth perthynas wleidyddol, gweinyddol a chyfreithiol y ddwy wlad yn nes.

Rhaglith Deddf 1536

"The people of the same dominion have and do daily use a speche nothing like ne (nor) consonaunt to the naturall mother tonge used within this Realme", ac felly rhaid oedd "utterly to etirpe alle and singular the sinister usages and customs differing from the same... to an amiable concord and unity", ac felly "From henceforth no person or persons that use the Welsh speech or language shall have or enjoy any office or fees.... unless he or they use and excercis the speech or language of English".

Llyfryddiaeth

G.H. Jenkins, Hanes Cymru yn y Cyfnod Modern Cynnar (1983)
W. Ogwen Williams, Tudor Gwynedd (1958). Pennod ar y deddfau.
(eto), The Survival of the Welsh Language after the Union of England and Wales: the first phase, 1536-1642 yn Cylchgrawn Hanes Cymru (cyf. II, rhifyn 1, 1964).

Eginyn erthygl sydd uchod am hanes Cymru. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.

↑ Y Gwyddoniadur Cymraeg tud 284; Gwasg Prifysgol Cymru; Uwch Olygydd: John Davies.

[1] Y Gwyddoniadur Cymraeg tud 284; Gwasg Prifysgol Cymru; Uwch Olygydd: John Davies.

[1]

@@ Llinell 4: / Llinell 4: @@
 ==Cefndir==
-Oherwydd cweryl [[Harri VIII o Loegr|Harri'r VIII]] gyda'r Pab, yr oedd yn ofni y byddai gwrthryfel yn dod o [[Ffrainc]] drwy [[Iwerddon]] ac yna [[Cymru]], ac felly fe benderfynnodd y byddai rhaid uno Cymru â Lloegr.
+Oherwydd cweryl [[Harri VIII o Loegr|Harri'r VIII]] gyda'r Pab, yr oedd yn ofni y byddai gwrthryfel yn dod o [[Ffrainc]] drwy [[Iwerddon]] ac yna [[Cymru]], ac felly fe benderfynnodd y byddai rhaid uno Cymru â Lloegr. Cyfyngwyd ar ryddfreintiau yng Nghymru, Iwerddon, Lloegr a Calais.
-Yr oedd hefyd yn gweld yr iaith Gymraeg yn fygythiad, ac er fod 95% o bobl Cymru yn siarad Cymraeg yn unig, gwaharddwyd y Gymraeg o'r llysoedd a'i hamddifadu o statws swyddogol gan y Ddeddf. Ymgais oedd Deddf 1563 i gysoni'r system gyfreithiol yn y ddwy wlad, drwy sefydlu egwyddorion "ar gyfer gweinyddu cyfraith a chyfiawnder yng Nghymru yn yr un modd ag a wneir yn y deyrnas hon". Roedd yr ail ddeddf yn ddatblygiad o hyn a thrwy hyn daeth perthynas wleidyddol a chfreithiol y ddwy wlad yn nes.
+Yr oedd hefyd yn gweld yr iaith Gymraeg yn fygythiad, ac er fod 95% o bobl Cymru yn siarad Cymraeg yn unig, gwaharddwyd y Gymraeg o'r llysoedd a'i hamddifadu o statws swyddogol gan y Ddeddf.
+Dienyddiwyd [[Rhys ap Gruffudd (rebel)|Rhys ap Gruffudd]], sef ŵyr [[Rhys ap Thomas]] (1449–1525) yn 1531 gan adael chwerwder tuag at y Cymry. Fe'i cyhuddwyd ar gam o frad yn erbyn Harri ac fe'i dienyddiwyd fel rebel. Hyd hynny roedd [[Cyngor Cymru a'r Gororau]] wedi llwyddo i gadw rhywfaint o drefn drwy ddulliau mwy traddodiadol, dan arweiniad yr [[Rowland Lee]].
+==Eu heffaith==
+Ymgais oedd Deddf 1563 i gysoni'r system gyfreithiol yn y ddwy wlad, drwy sefydlu egwyddorion "ar gyfer gweinyddu cyfraith a chyfiawnder yng Nghymru yn yr un modd ag a wneir yn y deyrnas hon". Roedd yr ail ddeddf yn ddatblygiad o hyn a thrwy hynny daeth perthynas wleidyddol, gweinyddol a chyfreithiol y ddwy wlad yn nes.
 ==Rhaglith Deddf 1536==