Andrés Bello

Andrés Bello
Andrés Bello
Ganwyd	Andrés de Jesús María y José Bello López ; 29 Tachwedd 1781 ; Caracas
Bu farw	15 Hydref 1865 ; Santiago de Chile
Dinasyddiaeth	Tsile, Feneswela
Alma mater	Prifysgol Ganolog Feneswela ;
Galwedigaeth	bardd, deddfwr, athronydd, addysgwr, ieithegydd, diplomydd, gwleidydd, cyfieithydd, hanesydd, llenor
Swydd	senator of Chile
Cyflogwr	El Araucano; Prifysgol Tsile ;
Plant	Carlos Bello Boyland
llofnod

Bardd ac ysgolhaig o Feneswela yn yr iaith Sbaeneg, a dreuliodd hefyd gyfnodau hir o'i oes yn ddiplomydd yn Lloegr ac yn addysgwr a gwleidydd yn Tsile, oedd Andrés Bello (29 Tachwedd 1781 – 15 Hydref 1865). Ystyrir yn un o'r deallusion pwysicaf yn hanes De America.

Aeth i Lundain yn 1810 gyda Simón Bolívar, ac yno arhosodd am 19 mlynedd. Parhaodd a'i waith llenyddol yn Lloegr, gan gynnwys ei farddoniaeth yn yr arddull newydd-glasurol.

Penodwyd i swydd wleidyddol yn Tsile, ac yno daeth yn weinyddwr Prifysgol Santiago. Cynhyrchodd gyfundrefn gyfraith Rufeinig i Tsile. Ysgrifennodd sawl gwerslyfr am ieithyddiaeth y Sbaeneg, gan gynnwys Gramática de la lengua castellana (1847) a Principios de derecho internacional (1844).

Bywyd cynnar yn Feneswela (1781–1810)

Ganwyd Andrés Bello yn Caracas, Rhaglywiaeth Granada Newydd, ar 29 Tachwedd 1781. Darllenodd y clasuron yn ei ieuenctid, a dylanwadwyd arno yn enwedig gan Fyrsil.

Astudiodd athroniaeth, cyfreitheg, a meddygaeth ym Mhrifysgol Feneswela. Daeth i adnabod y naturiaethwr Almaenig Alexander von Humboldt yn 1799, ac ymddiddorai felly ym mhwnc daearyddiaeth. Un o ddisgyblion Bello oedd y chwyldroadwr Simón Bolívar, a daeth y ddau ohonynt yn gyfeillion agos.^[1]

Llysgenhadaeth i Brydain (1810–29)

Yn 1810, adeg gychwynnol Rhyfel Annibyniaeth Feneswela, aeth y llysgenhadaeth gyntaf o Feneswela i Deyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon. Ymunodd Bello â'r garfan hon dan arweiniad Bolívar, a oedd yn cynrychioli'r jwnta chwyldroadol. Yn sgil cwymp Gweriniaeth Gyntaf Feneswela yn 1812, ni allai Bello ddychwelyd i'w famwlad.

Er ei sefyllfa, cyd-olygodd y cylchgronau llenyddol La Biblioteca Americana (1823) ac El Repertorio Americano (1826–27).^[2] Yn ystod ei gyfnod yn Lloegr, ysgrifennodd Bello ei farddoniaeth wychaf, y ddwy gerdd Silvas americanas a gyhoeddwyd yn Llundain yn 1826–27. Bwriad Bello i gychwyn oedd i gyfansoddi arwrgerdd hir dan yr enw "América", ond ni lwyddodd i'w gorffen.^[1]

Gweithiodd Bello i lysgenadaethau Tsile a Cholombia, a bu hefyd yn addysgu.

Ei yrfa a diwedd ei oes yn Tsile (1829–65)

Ar gais llywodraeth Tsile, aeth Bello i Santiago de Chile yn 1829 i weithio yn y swyddfa dramor. Aeth ati i ad-drefnu'r brifysgol yn Santiago gan sefydlu Prifysgol Tsile a dal swydd rheithor y sefydliad hwnnw o 1843 i 1865. Gelwir y brifysgol yn aml yn la casa de Bello (tŷ Bello).^[2] Bu hefyd yn golygu newyddiadur y llywodraeth, El Araucano.

Gwasanaethodd yn seneddwr yn Tsile o 1837 hyd at ei farwolaeth, a derbyniodd ddinasyddiaeth Tsileaidd. Bello oedd awdur Cyfraith Rufeinig Tsile, a ddaeth i rym yn 1855. Mabwysiadwyd y gyfraith honno gan lywodraethau Colombia ac Ecwador.

Bu farw yn Santiago ar 15 Hydref 1865 yn 83 oed.

Cyfeiriadau

↑ ^1.0 ^1.1 (Saesneg) Andrés Bello. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 3 Mai 2019.
↑ ^2.0 ^2.1 (Saesneg) Simon Collier, "Bello, Andrés (1781–1865)" yn Encyclopedia of Latin American History and Culture (Gale, 2008). Adalwyd ar 3 Mai 2019.

Darllen pellach

Rafael Caldera, Andrés Bello (1935).
Ivan Jaksic, Andrés Bello: Scholarship and Nation-Building in Nineteenth-Century Latin America (Caergrawnt: Cambridge University Press, 2001).
John Lynch (gol.), Andrés Bello: The London Years (1982).

[EB-1] 1.0 ^1.1 (Saesneg) Andrés Bello. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 3 Mai 2019.

[LAHC-2] 2.0 ^2.1 (Saesneg) Simon Collier, "Bello, Andrés (1781–1865)" yn Encyclopedia of Latin American History and Culture (Gale, 2008). Adalwyd ar 3 Mai 2019.

[1]

[2]