Neithon
| Neithon | |
|---|---|
| Bu farw | 17 Mehefin 510  Hartland |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | mynach |
| Dydd gŵyl | 17 Mehefin |
| Tad | Brychan |
Un o feibion Brychan oedd Neithon (hefyd: Noethon, Nwython; 5g) a ymgartrefodd fel llawer o'i frodyr yng ngogledd-ddwyrain Cernyw. Mae'n gysylltiedig a'r pentrefan 'Stoke' ger pentref Hartland, Dyfnaint. Nodir 468 fel ei ddyddiad geni a 17 Mehefin fel ei wylmabsant a'i ddyddiad marw - o bosib yn 510.
Mae'r cofnod cynharaf amdano'n dod o lawysgrif o'r enw Gotha MS a ganfuwyd yn 1937, sef Bywyd Meithon.[1][2]
Nodir yn y llawysgrif hwn iddo gael ei eni yn Iwerddon a hwylio i Hartland lle ymgartrefodd mewn dyffryn ffrwythlon, ger ffynnon a elwir hyd heddiw'n St Nectan's Well. Ceir eglwys yma hefyd mewn pentrefan o'r enw Stoke; yr enw ar y pentrefan hwn yn Llyfr Dydd y Farn yw 'Nistanestoc' ac yn 1189 cofnodir yr enw fel 'Nectanestoke'.
Ceir chwedl yn y Gotha MS fod ei frodyr a'i chwiorydd yn ymweld ag ef yn flynyddol ar Nos Galan. Roedd gan Neithon ddwy fuwch a dygwyd y ddwy gan ladron, yn ôl y chwedl. Wedi hir a hwyr canfyddodd y gwartheg yn 'Neweton' (y Stoke Newydd), ond trodd y lladron arno gan ei ladd a thorri ei ben - a hynny ar 17 Mehefin. Ond cododd Neithon ei ben o'r llawr a'i gario yn ei ddwylo at y ffynnon, ger ei gartref.
Ceir sawl Neithon yn y cynod hwn gan gynnwys Neithon ap Gwyddono, un o frenhinoedd Ystrad Clud, Neithon ap Senyllt, tad Rhun ac un o hynafiaid Merfyn Mawr Tywysog Ynys Manaw a Neithon ap Cathen.
Llefydd a enwyd ar ei ôl[golygu | golygu cod]
Rhestr Wicidata:
| # | Eglwys neu Gymuned | Delwedd | Cyfesurynnau | Lleoliad | Wicidata |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Capel Neithon Sant |  |
50°24′35″N 4°38′08″W / 50.4098°N 4.6355°W | Pluw Wynnek | Q17555646 |
| 2 | Dyffryn Neithon |  |
50°39′53″N 4°43′09″W / 50.6648°N 4.7192°W | Trevena | Q7594902 |
| 3 | Eglwys Sant Neithon, Hartland |  |
50°59′42″N 4°30′59″W / 50.9949°N 4.51649°W | Hartland | Q7594900 |
| 4 | Eglwys Sant Neithon, Welcombe | .jpg) |
50°56′17″N 4°31′24″W / 50.9381°N 4.52333°W | Welcombe | Q7594901 |
| 5 | Eglwys y Plwyf, Sant Neithon |  |
50°36′20″N 3°32′19″W / 50.6056°N 3.53862°W | Ashcombe | Q17527373 |
| 6 | Ffynnon Neithon | 50°59′40″N 4°30′53″W / 50.994425°N 4.514682°W | Hartland | Q26439806 | |
| 7 | Gat a rhan o wal Eglwys Sant Neithion | 50°56′16″N 4°31′23″W / 50.93791°N 4.523126°W | Welcombe | Q26595386 | |
| 8 | Rhaeadr Sant Neithon, Kieve |  |
50°39′51″N 4°42′36″W / 50.664166666667°N 4.71°W | Trevena | Q7594908 |
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Doble, G. H. (1970) The Saints of Cornwall, rhan 5. Truro: Dean and Chapter; tt.59-79
- ↑ Doble, G. H. (tr.) (1941) The Life of Saint Nectan, ail rifyn. (Ailargraffiad: Bideford, 1964)