Melin lanw
| Math | melin  |
|---|---|
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae melin lanw[1] neu, ceir hefyd melin fôr yn felin sy'n defnyddio pŵer y llanw i yrru ei fecanwaith i falu deunydd neu i gynhyrchu ynni er enghraifft trydan.
Mae melinau llanw fel arfer wedi'u lleoli mewn aberoedd, wedi'u hamddiffyn yn ddigonol rhag ymosodiad tonnau, ond ar yr un pryd yn agos at y môr, i dderbyn digon o rym gan y llanw. Mae melinau môr wedi bod yn boblogaidd yn Ewrop ers yr Oesoedd Canol, hyd yn oed ers cyfnod y Rhufeiniaid. Yr enghraifft mwyaf nodweddiadol hanesyddol yng Nghymru yw Melin Lanw Caeriw yn Sir Benfro.
Nodweddion[golygu | golygu cod]
Mae angen cronfa ddŵr ar felin lane wedi'i chau gan arglawdd neu storm ew?? Ar lanw uchel, mae'r osina wedi'i lenwi â dŵr. Ar drai, pan fydd falfiau neu bibellau'r felin yn agor, mae'r dŵr yn disgyn oddi uchod, gan effeithio ar y tyrbin a thrwy hynny symud mecanwaith y felin. Rhaid i faint melin forol fod rhwng ddau ddimensiwn uchafbwynt arferol y llan uchel ac isafbwynt y llanw isel ar drai.
Oherwydd bod angen trai yr afon neu'r môr i effeithio ar ei fecanwaith, dim ond am ychydig oriau y gall y felin lanw weithio. Gan gymryd i ystyriaeth fod gan y llanw yng Nghymru gylchred oddeutu 12.30 awr, gall melin fôr weithio am tua phedair awr allan o bob 12 awr. Heb anghofio'r cyfyngiad hwn, fodd bynnag, yn wahanol i felinau dŵr sy'n gysylltiedig â llif dŵr nentydd neu afonydd, nid yw melin y môr yn ofni blinder yr haf.
Lleoliadau[golygu | golygu cod]
Nid tasg hawdd oedd dewis lle addas i adeiladu'r melinau. Ar y naill law, hyd yn oed os nad yw ar yr arfordir, mae angen iddo fod yn ddigon pell o'r môr os yw am amsugno grym y llanw. Yn ail, rhaid ei amddiffyn rhag ymosodiadau tonnau môr a stormydd. Yn olaf, mae angen safle addas ar yr osina ar gyfer adeiladu, sy'n is na'r llanw uchel ar gyfartaledd, fel y gellir ei lenwi yn ystod y penllanw; ond ymhell uwchlaw'r llanw isel, oherwydd bod angen uchder digonol ar y rhaeadr sy'n cael ei storio yn yr osine, i effeithio ar yr azelina gyda digon o rym.
Hanes[golygu | golygu cod]
Roedd y felin fôr gyntaf y gwyddys amdani yn Llundain, a adeiladwyd ar lannau Afon Fflyd yn y cyfnod Rhufeinig.[2]
Ers eu hadeiladu yn y cyfnod Rhufeinig, darganfuwyd nifer o felinau môr ar hyd arfordir Iwerddon, yn ogystal ag yn Lloegr bresennol.
Yn ystod yr Oesoedd Canol, lledaenodd melinau môr ar hyd arfordir Ewrop, ym mhob rhanbarth a oedd yn cynnig lle addas iddi: yn yr Alban, Cymru, Lloegr, yr Iseldiroedd, Gwlad Belg, Ffrainc, Llydaw (yn enwedig ar lan yr Afon Renk yn Llydaw), Galicia, Andalusia neu Bortiwgal .
Yn y 19g, cofrestrwyd 76 o felinau môr yn Llundain, dwy ohonynt ym Mhont Llundain ei hun. Bryd hynny, roedd tua 750 o felinau môr ar arfordir yr Iwerydd, ac roedd tua 300 ohonynt yn yr Unol Daleithiau,[3] tua 200 yn y Deyrnas Unedig[4] a thua 100 yn Ffrainc.[5]
Yn ystod degawdau cyntaf yr 20g, roedd melinau môr yn mynd i ddirywiad amlwg ledled Ewrop. Er enghraifft, datgelodd astudiaeth a gynhaliwyd ym 1938 mai dim ond 10 o'r 23 o felinau môr a oedd yn weddill yn Lloegr a oedd yn cael eu defnyddio.
Enghreifftiau modern[golygu | golygu cod]
- Gwybodaeth bellach: Egni llanw
Mae mathau mwy newydd o ynni'r llanw yn aml yn cynnig adeiladu argae ar draws aber afon fawr. Er bod pŵer trydan dŵr yn ffynhonnell ynni adnewyddadwy, mae pob cynnig yn dueddol o ddod o dan wrthwynebiad lleol oherwydd ei effaith andwyol debygol ar gynefinoedd arfordirol. Un cynnig, a ddatblygwyd ym 1966, yw morglawdd yr Afon Renk yn Llydaw, sy’n cynhyrchu 250MW. Yn wahanol i felinau llanw hanesyddol, a allai weithredu ar drai yn unig, gall morglawdd Rank gynhyrchu trydan ar ddau lif y llanw, neu gellir ei ddefnyddio ar gyfer storfa bwmpio, yn dibynnu ar y galw. Dyluniad llai ymwthiol yw tyrbin annibynnol 1MW, a adeiladwyd yn 2007 yn Loch Cuan (Strangford Lough) Narrows yng ngogledd Iwerddon; mae'r safle hwn yn agos at felin lanw hanesyddol.
Melinau llanw Cymru[golygu | golygu cod]
Er gwaethaf llanw syfrdannol o uchel ac isel Môr Hafren - amrediad llanw'r aber yw'r ail fwyaf yn y byd - gyda'r gwahaniaeth rhwng trai a llanw cymaint â 10.5 metr ar ei uchaf a Môr Iwerddon, mae'n syndod nad oes mwy o enghreifftiau hanesyddol neu cyfredol o felinau llanw gan Gymru.
Melin Lanw Caeriw[golygu | golygu cod]
Yr enghraifft enwocaf a mwyaf hanesyddol o felin lanw sy'n bodoli o hyd yng Nghymru yw Melin Lanw Caeriw yn Sir Benfro. Er hynny, dim ond y pyllau melin sy'n weithredol.
Morglawdd Abertawe[golygu | golygu cod]
Cynllun i harneisio ynni carbon isel ym Mae Abertawe yw Morlyn Llanw Abertawe, a fydd y mwyaf o'i fath drwy'r byd ar ôl ei gwbwlhau.[6] Saif Bae Abertawe o fewn aber afon Hafren ac amrediad llanw'r aber yw'r ail fwyaf yn y byd - gyda'r gwahaniaeth rhwng trai a llanw cymaint â 10.5 metr ar ei uchaf.[7] Lleolir y morlyn, a'i forglawdd, byddai'n gweithredu fel melin lanw i'r de o Ddoc y Frenhines - rhwng Afon Tawe ac Afon Nedd. Disgwylir y bydd y prosiect yn cynhyrchu 250MW o drydan
Oriel[golygu | golygu cod]
Melinau llanw ar draws Ewrop
-
-
"Three Mills", melin a thŷ melinydd, Llundain -
Melin lanw Isla Cristina, Andalucia. -
Olwyn Melin lanw An Arzh, Llydaw. -
Y tu mewn Melin Lanw Caeriw
.jpg)
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "tide mill". Termau Cymru. Cyrchwyd 6 Chwefror 2024.
- ↑ "Spain, Rob: "A possible Roman Tide Mill", Paper submitted to the Kent Archaeological Society" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2011-05-17. Cyrchwyd 2024-02-06.
- ↑ Peveril Meigs: «Historical geography of tide mills on the Atlantic coast», American Philosophical Society Yearbook 1970 (Philadelphia, Pennsylvania: American Philosophical Society, 1971), 462-464 or.
- ↑ Skelton, C.P.: British Windmills and Watermills, Collins, 1947
- ↑ Minchinton, W. E.: «Early Tide Mills: Some Problems», Technology and Culture, Vol. 20, No. 4 (1979ko urria), 777-786 or.
- ↑ www.tidallagoonswanseabay.com; adalwyd 18 Mehefin 2015
- ↑ Tidal Lagoon Swansea Bay
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- Tide Mills in England and Wales - catalog o felinau llanw sir wrth sir
- Tide Mills of Western Europe (Spanish)
- Tide Mill Institute
- Cymdeithas Melinau Cymru