Megin

Megin
Enghraifft o'r canlynol	offeryn
Math	fluid accelerator, fireplace & wood stove accessory
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Organ barroco ym Mynachlog Huelgas Reales Valladolid, c. 1706. Gwaith gan de Juan Casado Valdivielso.

Dyfais fecanyddol yw megin ag iddo siambr awyr gydag ochrau hyblyg a fwyheir i dynnu awyr i mewn drwy falf ac a wesigir i yrru'r awyr allan yn llif i fywhau tân (fel mewn gwaith gofaint, i chwythu organ ac offerynnau cerdd eraill. Defnyddir y gair 'megin' hefyd fel trosiant neu'n ffigurol i ddisgrifio beiriant neu berson llafar neu swnllyd.^[1]

Etymoleg[golygu | golygu cod]

Daw'r gair "megin" o *makīnā o'r gwreiddiol *mak sy'n golygu "cod lledr neu groen". Ond nid yw'n amhosib ei gysylltu â'r ferf "magaf", "magu". 'Megin' hefyd yw'r gair Llydaweg am y teclyn.^[1] Ceir y cyfeiriad cofnodedig cynharaf o'r gair o'r 13g yn Llyfr Iorwerth; "Offer gof ... megyneu".^[1]

Hanes[golygu | golygu cod]

Tua 14,000 CC, dechreuodd crochenwyr yn Tsieina ddefnyddio odynau i danio potiau clai. Erbyn tua 3500 CC, roedd pobl Gorllewin Asia yn dechrau defnyddio ffwrneisi i fwyndoddi metel - i losgi copr a mwyn tun a'i doddi i gael y copr a'r tun allan, a'u cymysgu i wneud efydd. I doddi efydd, roedd angen tân poethach nag ar gyfer crochenwaith, felly roedd gweithwyr metel yn defnyddio siarcol i wneud y tân yn boethach. Fe ddylunion nhw'r ffwrneisi fel y byddai aer poeth sy'n codi yn tynnu mwy o aer i'r ffwrnais. Fe wnaethon nhw adeiladu tiwbiau clai yn mynd i lawr i'r ffwrnais ac roedd dynion wedi'u caethiwo yn sefyll ar ben arall y tiwbiau a chwythu i mewn iddyn nhw i gael mwy o ocsigen i'r tân fel y byddai'n llosgi'n boethach.^[2]

Erbyn tua 1800 CC, roedd gweithwyr metel Babilon a Hethaidd yn defnyddio 'meginau pot' (neu megin cafn) i fwyndoddi copr. Roeddech chi'n ymestyn lledr dros ben pot clai neu galchfaen ac yn tynnu'r top lledr i fyny gyda chortyn neu ffon i lenwi'r pot ag aer, yna'n stompio ar y pot i wthio'r aer allan i'r tân, drosodd a throsodd.^[2]

Bu i'r peiriannydd mecanyddol o gyfnod Brenhinllin Han yn Tsiena, Du Shi (m. 38) gael y clod am fod y cyntaf i ddefnyddio pŵer hydrolig ar bympiau piston gweithredu dwbl, trwy olwyn ddŵr, i weithredu fegin mewn meteleg. Defnyddiwyd ei ddyfais i weithredu megin piston ffwrneisi chwyth er mwyn ffugio haearn bwrw.^[3] Defnyddiai'r Groegiaid a'r Rhufeiniaid hynafol a gwareiddiadau eraill fegin mewn ffwrneisi lle cynhyrchid haearn bwrw. Mewn diwydiant modern fel arfer caiff meginau cilyddol eu disodli gan beiriannau modur.

Defnyddiau[golygu | golygu cod]

Gwaith metel[golygu | golygu cod]

Yn ystod nifer o brosesau, megis castio metel neu ffurfio a hyd yn oed weldio, mae angen llawer o wres, y gellir ei ddatblygu dim ond trwy ddyfeisio'r fegin. Defnyddir y fegin i ddarparu aer i'r tanwydd, gan godi lefel y hylosgiad ac felly faint o wres. Defnyddir gwahanol fathau o fegin mewn meteleg.

Megin y bocs (a ddefnyddir yn draddodiadol yn Asia)
Megin y pot
Megin yr acordion
Megin yr plunger
Megin yr echelinol
Meginau ar gyfer trenau

Offerynnau cerdd[golygu | golygu cod]

Mewn rhai offerynnau cerdd, defnyddir meginau yn aml yn lle neu'n rheolydd ar gyfer y pwysedd aer a ddarperir gan yr ysgyfaint dynol.

Mae'r offerynnau canlynol yn defnyddio meginau:

Acordion neu goncertina ac offerynnau cysylltiedig eraill.
Organ pibell
Rhai mathau o bibgodau megis pibau uilleann
Organ bwmp (harmoniwm)
Hydraulis (a elwir hefyd yn organ hydrolig).

Clociau Cwcw[golygu | golygu cod]

Mae clociau cwcw hefyd yn defnyddio megin i greu sain glasurol.

Cadw gwenyn[golygu | golygu cod]

Mae gan cadwyr gwenyn fegin ar yr ochr i ddarparu aer i danwydd sy'n llosgi'n araf. Mae hyn yn caniatáu ar gyfer cyfradd hylosgiad uwch ac allbwn uwch dros dro o fwg dan orchymyn, rhywbeth dymunol wrth dawelu gwenyn dof.