Xanthoria parietina

Oddi ar Wicipedia
{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/{{taxonomy/Nodyn:Taxonomy/Xanthoria|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}} |machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}} |machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}|machine code=parent}}
Xanthoria parietina
Dosbarthiad gwyddonol e
Unrecognized taxon (fix): Xanthoria
Rhywogaeth: X. parietina
Enw deuenwol
Xanthoria parietina
(L.) Th.Fr (1860)
Cyfystyron
  • Xanthoria coomae S.Y.Kondr. & Kärnefelt (2007)
  • Xanthoria polessica S.Y.Kondr. & Yatsyna (2013)
Xanthoria parietina
Scientific classification edit
Kingdom: Fungi
Division: Ascomycota
Class: Lecanoromycetes
Order: Teloschistales
Family: Teloschistaceae
Genus: Xanthoria
Species:
X. parietina
Binomial name
Xanthoria parietina

(L.) Th.Fr (1860)
Synonyms
  • Xanthoria coomae S.Y.Kondr. & Kärnefelt (2007)
  • Xanthoria polessica S.Y.Kondr. & Yatsyna (2013)

Cen ffolios yn y teulu Teloschistaceae yw Xanthoria parietina . Mae iddo ddosbarthiad eang, a'i enw Cymraeg yw'r cen oren cyffredin. Gellir dod o hyd iddo ger y lan ar greigiau neu waliau (a dyna pam yr epithet parietina sy'n golygu "ar waliau"), [1] hefyd ar greigiau mewndirol, waliau, neu risgl coed. [2] Fe'i dewiswyd fel organeb enghreifftiol ar gyfer dilyniannu genomig (a gynlluniwyd yn 2006) gan Adran Ynni'r UDA â'u sefydliad, y Joint Genome Institute (JGI).

X. parietina yn tyfu ar frics. . .
...ar gangen o Cornus mas . . .
... ac ar gangen marw.

Tacsonomeg[golygu | golygu cod]

Disgrifiwyd y rhywogaeth yn wyddonol gyntaf gan Carl Linnaeus yn 1753, dan yr enw Lichen parietinus .

Yn ddiweddarach penderfynwyd bod Xanthoria coomae, a ddisgrifiwyd o Dde Cymru Newydd yn 2007, a Xanthoria polessica, a ddisgrifiwyd ym Melarus yn 2013, yn gyfystyron o Xanthoria parietina .

Disgrifiad[golygu | golygu cod]

Mae corff llystyfol y cen, y thalws, yn ffolios, ac yn nodweddiadol yn llai nag 8 centimetre (3.1 in) llydan. Mae llabedau'r thalws rhwng 1 a 4 mm mewn diamedr, a gwastad. Mae'r arwyneb uchaf yn felyn, oren, neu bron yn wyrdd wrth dyfu mewn mannau cysgodol, tra bod yr arwyneb isaf yn wyn, gyda chortecs, a gyda rhisinau golau neu hapters tenau . Mae'r strwythurau atgenhedlu llystyfol soredia ac isidia yn absennol yn y rhywogaeth hon, fodd bynnag, mae apothecia fel arfer yn bresennol. [3]

Mae "croen" allanol y cen, y cortecs, yn cynnwys hyffae ffwngaidd llawn ac mae'n amddiffyn y thalws rhag colli dŵr oherwydd anweddiad yn ogystal ag effeithiau niweidiol lefelau uchel o arbelydru . Gyda Xanthoria parietina, mae'n hysbys bod trwch y thali yn amrywio gan ddibynnu ar y cynefin y mae'n tyfu ynddo. Mae'r thalli yn deneuach o lawer mewn lleoliadau cysgodol nag yn y rhai sy'n agored i heulwen lawn; mae hyn yn cael yr effaith o amddiffyn yr algâu na all oddef dwyster golau uchel. Mae'r pigment parietin y cen yn rhoi'r lliw melyn dwfn neu oren-goch i'r rhywogaeth hon. [4]

Mae'n well gan Xanthoria parietina dyfu ar risgl a phren; weithiau ar greigiau ee ar yr arfordir. [3] Mae cyfoethogi maetholion gan faw adar yn gwella gallu X. parietina i dyfu ar graig. [5]

Ffotobiont[golygu | golygu cod]

Daw'r symbiontau ffotosynthetig, neu'r ffotobiontau, sy'n gysylltiedig ag X. parietina o'r genws algaidd gwyrdd Trebouxia . Ymhlith y rhywogaethau a ganfuwyd mae Trebouxia arboricola a T. irregularis . [6] Mae'n hysbys bod y ddau ffotobiont hyn i'w cael yn byw'n rhydd o fewn natur, wedi'u darganfod ar risgl a gytrefwyd gan X. parietina yn ogystal ag ar risgl nad yw wedi'i gytrefu gan gennau. [7]

Mewn un astudiaeth, dangoswyd bod y ffotobiont yn llenwi 7% o gyfaint y thalws. [8] Mae dwysedd pigmentiad y cortecs uchaf hefyd yn amrywio ac mae'n ymddangos ei fod yn rheoli faint o olau sy'n cyrraedd yr algâu. [8]

Atgenhedlu a gwasgaru[golygu | golygu cod]

Mae nifer fawr o gennau yn gwasgaru'n effeithiol iawn trwy gyfrwng propagwlau llystyfiant symbiotig megis soredia, isidia a blastidia, ac ymranniad thalws. Fodd bynnag, nid yw X. parietina yn cynhyrchu propagwlau llystyfol o'r fath, ond rhaid iddo sefydlu'r cyflwr symbiotig ym mhob cylch atgenhedlu. Mae dwy rywogaeth gwiddon oribatid, Trhypochtonius tectorum a Trichoribates trimaculatus, sy'n drigolion cyffredin o fewn ac yn ddefnyddwyr o X. parietina, yn fectorau'r celloedd ffotobiont. Mae pelenni ysgarthol o'r ddwy rywogaeth yn cynnwys asgosborau hyfyw a chelloedd ffotobiont, ac awgrymir eu bod yn ddull cyffredin o wasgaru'r rhywogaeth hon ar bellter byr a hir. [9]

Cynefin a dosbarthiad[golygu | golygu cod]

Mae Xanthoria parietina i'w gael mewn coedwigoedd pren caled mewn dyffrynnoedd eang, isel eu uchdel, yn ogystal â bod ar gwasgar ar Populus a phren caled eraill mewn ardaloedd glannau afon mewn ardaloedd amaethyddol a phoblog. [3] Mae'n aml yn gysylltiedig â lefel uchel o nitrogen ac yn cael ei ffafrio gan ewtroffeiddio, [10] [11] a gellir ei ganfod yn aml ger ffermdir ac o amgylch da byw. [12] Defnyddir y cen fel ffynhonnell fwyd a lloches i'r falwen Balea perversa . [13]

Mae'r rhywogaeth yn eang, ac wedi cael ei ganfod o Awstralia, Affrica, Asia, Gogledd America [14] a ledled llawer o Ewrop. [15] Yn nwyrain Gogledd America ac Ewrop, fe'i darganfyddir yn amlach ger lleoliadau arfordirol. [3] Credir mai'r cynnydd mewn dyddodiad nitrad o ganlyniad i ddatblygiadau diwydiannol ac amaethyddol yn ne Ontario, Canada yn yr 20fed ganrif sy'n gyfrifol am ailymddangosiad y rhywogaeth hon yn y fflora cennau lleol. [16]

Goddefgarwch llygredd[golygu | golygu cod]

Mae Xanthoria parietina yn rywogaeth sy'n medru goddef llygredd. Mewn arbrofion labordy, gall y rhywogaeth hon oddef amlygiad i halogion aer ac ïonau bisylffit heb fawr o effaith niweidiol, os o gwbl. [17] Mae hefyd yn oddefgar o halogiad metel trwm [18] ac i lygredd nitrogen. [19]

Am y rhesymau hyn, mae'r rhywogaeth hon wedi cael ei defnyddio fel biomonitor ar gyfer mesur lefelau elfennau gwenwynig. [20] [21]

Cyfansoddion bioactif[golygu | golygu cod]

Adeiledd parietin, pigment lliw oren a geir yn X. parietina .

Mae Xanthoria parietina yn cynhyrchu'r pigment anthraquinone lliw oren, parietin, sy'n cael ei ddyddodi fel crisialau bach yn haen uchaf y cortecs uchaf. Mae synthesis parietin yn cael ei amlygu gan UV-B, [22] a'i ysgogi gan ffotosynthaadau, fel y rhai a ddarperir gan yr algaidd gwyrdd Trebouxia symbiont. [23] Mae X. parietina hefyd yn cynhyrchu'r metabolit 2-methoxy-4,5,7-trihydroxy-anthraquinone. [24]

Priodweddau meddyginiaethol[golygu | golygu cod]

Mae gan echdyniad dŵr X. parietina weithgaredd gwrthfeirysol da in vitro, sy'n atal dyblygu firws parainfluenza dynol math 2. [25] Yn y gorffennol fe'i defnyddiwyd fel meddyginiaeth ar gyfer clefyd melyn oherwydd ei liw melyn. [26]

Oriel[golygu | golygu cod]

  • cen oren ar graig
    Xanthoria parietina
  • cen melyn ar graig
    Xanthoria parietina
  • cau cen oren
    X. parietina, agos i fyny
  • Lliwiau gwahanol o wyrdd i goch
    Lliwiau gwahanol o wyrdd i goch

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ "Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary, părĭĕtārĭus". www.perseus.tufts.edu.
  2. ↑ Paul, Heather; Knight, Sue. "Xanthoria parietina" (PDF). British Lichen Society. Cyrchwyd 4 August 2022.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Geiser, Linda; McCune, Bruce (1997). Macrolichens of the Pacific Northwest. Corvallis: Oregon State University Press. t. 321. ISBN 978-0-87071-394-1.
  4. ↑ Galun, Margalith (1988). CRC Handbook of Lichenology, Volume I. Boca Raton: CRC. t. 105. ISBN 978-0-8493-3581-5.
  5. ↑ Armstrong, R.A. (February 1984). "The influence of bird droppings and uric acid on the radial growth of five species of saxicolous lichens". Environmental and Experimental Botany 24 (1): 95–99. doi:10.1016/0098-8472(84)90065-0.
  6. ↑ Ahmadjian, Vernon. (1993). The lichen symbiosis. New York: John Wiley. tt. 32–33. ISBN 978-0-471-57885-7.
  7. ↑ Bubrick, P.; Galun, Margalith; Frensdorff, A. (1984). "Observations on Free-Living Trebouxia De Puymaly and Pseudotrebouxia Archibald, and Evidence that Both Symbionts from Xanthoria parientina (L.) Can be Found Free-Living in Nature". The New Phytologist 97 (3): 455–462. doi:10.1111/j.1469-8137.1984.tb03611.x. JSTOR 2432333.
  8. ↑ 8.0 8.1 Biology of Lichens. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 1983. t. 51. ISBN 978-0-7131-2457-6.
  9. ↑ Meier, Franz A.; Scherrer, Sandra; Honegger, Rosmarie (28 June 2008). "Faecal pellets of lichenivorous mites contain viable cells of the lichen-forming ascomycete Xanthoria parietina and its green algal photobiont, Trebouxia arboricola". Biological Journal of the Linnean Society 76 (2): 259–68. doi:10.1111/j.1095-8312.2002.tb02087.x.
  10. ↑ Gaio-Oliveira, Gisela; Dahlman, Lena; Palmqvist, Kristin; Mguas, Cristina (January 2004). "Ammonium uptake in the nitrophytic lichen Xanthoria parietina and its effects on vitality and balance between symbionts". The Lichenologist 36 (1): 75–86. doi:10.1017/S0024282904014124.
  11. ↑ van Herk, C. M. (28 March 2007). "Mapping of Ammonia Pollution with Epiphytic Lichens in the Netherlands.". The Lichenologist 31 (1): 9–20. doi:10.1006/lich.1998.0138.
  12. ↑ Frati, L.; Santoni, S.; Nicolardi, V.; Gaggi, C.; Brunialti, G.; Guttova, A.; Gaudino, S.; Pati, A. et al. (March 2007). "Lichen biomonitoring of ammonia emission and nitrogen deposition around a pig stockfarm". Environmental Pollution 146 (2): 311–316. doi:10.1016/j.envpol.2006.03.029. PMID 16777293. https://archive.org/details/sim_environmental-pollution_2007-03_146_2/page/311.
  13. ↑ Baur, Bruno; Baur, Anette (2007). "Xanthoria parietina as a food resource and shelter by the land snail Balea perversa". The Lichenologist 29 (1): 99–102. doi:10.1017/S0024282997000145. http://doc.rero.ch/record/293106/files/S0024282997000145.pdf.
  14. ↑ Hogan, C. Michael. 2008.
  15. ↑ Lindblom, Louise (1997). The genus Xanthoria (Fr.) Th.Fr. in North America (Thesis). Lund University. ISBN 978-91-628-2777-9.
  16. ↑ Brodo, Irwin M.; Lewis, Chris; Craig, Brian (June 2007). "Xanthoria parietina, a Coastal Lichen, Rediscovered in Ontario". Northeastern Naturalist 14 (2): 300–306. doi:10.1656/1092-6194(2007)14[300:XPACLR]2.0.CO;2.
  17. ↑ Silberstein, L.; Siegel, B. Z.; Siegel, S. M.; Mukhtar, A.; Galun, M. (28 March 2007). "Comparative Studies on Xanthoria Parietina, a Pollution Resistant Lichen, and Ramalina Duriaei, a Sensitive Species. I. Effects of Air Pollution on Physiological Processes". The Lichenologist 28 (4): 355–365. doi:10.1006/lich.1996.0033.
  18. ↑ Backor, M.; Fahselt, D.; Davidson, R. D.; Wu, C.T. (1 August 2003). "Effects of Copper on Wild and Tolerant Strains of the Lichen Photobiont Trebouxia erici (Chlorophyta) and Possible Tolerance Mechanisms". Archives of Environmental Contamination and Toxicology 45 (2): 159–167. doi:10.1007/s00244-002-0134-6. PMID 14565572. https://archive.org/details/sim_archives-of-environmental-contamination-and-toxicology_2003-08_45_2/page/159.
  19. ↑ Munzi, S.; Cruz, C.; Branquinho, C.; Pinho, P.; Leith, I. D.; Sheppard, L. J. (2014-04-01). "Can ammonia tolerance amongst lichen functional groups be explained by physiological responses?" (yn en). Environmental Pollution 187: 206–209. doi:10.1016/j.envpol.2014.01.009. ISSN 0269-7491. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0269749114000153.
  20. ↑ Brunialti, G.; Frati, L. (15 November 2007). "Biomonitoring of nine elements by the lichen Xanthoria parietina in Adriatic Italy: A retrospective study over a 7-year time span". Science of the Total Environment 387 (1–3): 289–300. Bibcode 2007ScTEn.387..289B. doi:10.1016/j.scitotenv.2007.06.033. PMID 17716704.
  21. ↑ Loppi, Stefano; Paoli, Luca; Gaggi, Carlo (17 March 2006). "Diversity of Epiphytic Lichens and Hg Contents of Xanthoria parietina Thalli as Monitors of Geothermal Air Pollution in the Mt. Amiata Area (Central Italy)". Journal of Atmospheric Chemistry 53 (2): 93–105. Bibcode 2006JAtC...53...93L. doi:10.1007/s10874-006-6648-y.
  22. ↑ Solhaug, Knut Asbjorn; Gauslaa, Yngvar; Nybakken, Line; Bilger, Wolfgang (April 2003). "UV-induction of sun-screening pigments in lichens". New Phytologist 158 (1): 91–100. doi:10.1046/j.1469-8137.2003.00708.x. https://archive.org/details/sim_new-phytologist_2003-04_158_1/page/91.
  23. ↑ Solhaug, K. A.; Gauslaa, Y. (February 2004). "Photosynthates stimulate the UV-B induced fungal anthraquinone synthesis in the foliose lichen Xanthoria parietina". Plant, Cell and Environment 27 (2): 167–176. doi:10.1111/j.1365-3040.2003.01129.x.
  24. ↑ "2-Methoxy-4,5,7-trihydroxy-anthraquinone, a new lichen metabolite produced by Xanthoria parietina". Pharmazie 55 (10): 785–6. October 2000. PMID 11082848.
  25. ↑ Karagoz, Ali; Doğruöz Güngör, Nihal; Zeybek, Zuhal; Aslan, Ali (December 2014). "Antibacterial activity of some lichen extracts". Journal of Medicinal Plant Research 60 (3): 281–6. https://www.researchgate.net/publication/255614334.
  26. ↑ Vartia, K.O. (1973). "Antibiotics in Lichens". The Lichens. tt. 547–561. doi:10.1016/b978-0-12-044950-7.50022-2. ISBN 978-0-12-044950-7.

Dolenni allanol[golygu | golygu cod]

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Xanthoria_parietina&oldid=11746151"