Tomen y Faerdre
| Math | Wikimedia duplicated page  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Sir Ddinbych |
| Gwlad |  Cymru |
Amddiffynfa canoloesol yn Sir Ddinbych yw Tomen y Faerdre, a leolir ar gwr deheuol pentref Llanarmon-yn-Iâl yn ne-ddwyrain y sir.
Ni wyddys dim am hanes cynnar yr amddiffynfa. Mae'n sefyll ar ben bryn isel ar lan ddwyreiniol Afon Alun. Cwta milltir a hanner i'r gorllewin ceir rhan o Glawdd Offa ond nid yw'n debyg fod yr amddiffynfa yn perthyn i gyfnod codi'r Clawdd, sef yr 8g. Mae'n dominyddu'r rhan yma o ddyffryn Alun.
Yn ôl pob tebyg, mae'n perthyn i'r 12g. Codwyd mwnt ar y bryn gan ddefnyddio'r clogwyn ar ochr afon Alun fel amddiffynwaith naturiol a chloddio ffos ar y tair ochr arall. Mae'r mwnt yn mesur 25 metr ar draws ac yn 6 metr o uchder. Does dim olion beili.[1]
Ni wyddom pwy gododd y castell hwn. Dichon mai gwaith y Normaniaid ydyw ond ni ellir diystyru'r posiblrwydd mai gwaith tywysogion Powys neu Wynedd ydyw: saif Castell y Rhodwydd, a godwyd gan Owain Gwynedd yn 1149, tua 3 milltir i fyny'r dyffryn. Yr unig gofnod hanesyddol yw iddo gael ei atgyfnerthu gan filwyr y brenin John o Loegr yn ei gyrch yn erbyn Llywelyn Fawr o Wynedd yn 1212.[2]