Saor Raidió Chonamara
| Deunydd | Radio  |
|---|---|
| Iaith | Gwyddeleg |
| Dechrau/Sefydlu | 1970 |
.jpg)
Gorsaf radio ton-leidr (di-drwydded) Gwyddeleg oedd Saor Raidió Chonamara ("Radio Conamara Rydd", noder bod 'Conamara' yn y Wyddeleg wedi ei threiglo i 'Chonamara') a ffurfiwyd allan o rwystredigaeth oherwydd diffyg cyfryngau Gwyddeleg. Sefydlwyd y radio fel protest gan y mudiad hawliau sifil iaith Wyddeleg Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta (mudiad tebyg i Gymdeithas yr Iaith Gymraeg yng Nghymru.[1] Dechreuodd yr orsaf ddarlledu ar ddydd Sadwrn y Pasg, 28 Mawrth 1970, gan gael rhywfaint o sylw yn y wasg yn ddiweddarach (a gafodd sylw yn yr Irish Independent unwaith ac yn y wasg ranbarthol). Roedd y trosglwyddiadau hyn yn y Gaeltacht yn anghyfreithlon (roedd y monopoli ar RTÉ ar y pryd). Bu llwyddiant yr orsaf yn gymorth i orfodi Llywodraeth Iwerddon i sefydlu RTÉ Raidió na Gaeltachta dwy flynedd wedyn, gan ddarlledu o Casla ar Sul y Pasg 1972.[2][3]
Hanes[golygu | golygu cod]
Cefndir[golygu | golygu cod]
Daeth mudiad Hawliau Sifil Connemara i'r amlwg yn y 1960au. Cynhaliwyd y darllediad gan Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta. ‘Gorsaf radio i siaradwyr Gwyddeleg drwy’r wlad yn y Gaeltacht’, a oedd yn un o amcanion y Mudiad, pan gafodd ei sefydlu ym mis Mawrth 1969.[4]
Anwybyddodd yr awdurdodau eu gofynion bryd hynny. Derbyniodd yr ymgeisydd Hawliau Sifil yn etholiad 1969 fil a hanner o bleidleisiau dewis cyntaf, cyflawniad gwirioneddol mewn mudiad nad oedd ond ychydig fisoedd i'w wneud.[5][6]
Ym 1970, clywodd Seosamh Ó Cuaig radio môr-leidr wedi'i leoli yn Derry yn darlledu - Radio Free Derry.[7] Ysgrifennodd erthygl ar y papur newydd Inniu ("Heddiw") ac un arall ar y Connacht Champion yn dweud y dylid rhoi radio o'r fath ar yr awyr yn Conamara. Cadwodd yr orsaf lefel benodol o gyfrinachedd gyda'r trosglwyddydd a'r stiwdio a gludwyd gan Honda 50 ar adegau i gadw'n glir o'r gyfraith.
Ysgrifennodd Máirtín Ó Cadhain yn yr Irish Times (27 Chwefror 1970), "Os na fydd y Llywodraeth yn sefydlu radio cyfreithlon efallai y bydd radio anghyfreithlon."
Gweithrediadau[golygu | golygu cod]
Oherwydd y cysylltiad rhwng Gwrthryfel y Pasg a Ros Muc, penderfynwyd y byddai'r 'radio anghyfreithlon' yn cael ei ddarlledu o Rosmuc yn ystod y Pasg.
Ym mis Mawrth 1970, rhentodd yr ymgyrchwyr Gluaiseacht Chearta Sibhialta garafán a'i thynnu'n ôl cyn belled â Thŷ Piarais Uí Ghaora, lle'r oedd yn gysylltiedig â'r system drydan. Cyn bo hir ar ôl hynny roedd Radio Conamara Rydd ar yr awyr.
Canlyniadau[golygu | golygu cod]
Nid oedd pawb yn hapus pan ddechreuodd SRC ddarlledu. Ychydig o werth a wnaeth The Connacht Champion o stori'r Radio; "Y Radio na ellid ei glywed."
Anfonodd Seosamh Ó Tuairisg a Micheál Ó hÉalaithe gais ffurfiol at y Gweinidog Post a Thelegraffau, P.J. Lalor, yn gofyn am drwydded darlledu radio ar gyfer Raidió Conamara, ar ran Mudiad Hawliau Sifil y Gaeltacht. Ond ni chafwyd ymateb i'r cais.[4] Ond roedd Hawliau Sifil yn gwthio drws agored pan oedd galw am orsaf radio i'r Gaeltacht. Roedd George Colley, Gweinidog y Gaeltacht ar y pryd, yn fodlon cefnogi’r galw’n gyhoeddus ac roedd RTÉ hefyd yn agored i’r syniad.[4]
Yn ddiweddarach, ildiodd llywodraeth Fianna Fáil o’r diwedd i’w gofynion a dechreuodd RTÉ Raidió na Gaeltachta ddarlledu o Casla ar Sul y Pasg, 1972.
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- adroddiad bersonol o weithredoedd Saor Raidió Chonamara
- tudalen Saor Raidió Chonamara ar Radiowaves.FM
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Ó Glaisne, Risteard (1982). Raidio na Gaeltachta. Clódóirí Lurgan.
- ↑ Jerry White (2009-11-17). "The Radio Eye: Cinema in the North Atlantic, 1958-1988" (yn Saesneg). Wilfrid Laurier Univ. Press.
- ↑ Risteárd Ó Glaisne (1982). "Raidió na Gaeltachta". www.goodreads.com. Clódóirí Lurgan. Cyrchwyd 2021-03-28.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Donncha Ó hÉallaithe. "Saor-raidió Chonamara- Seachtain na Cásca 1970". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-03-28.
- ↑ "Tuairisceoir an Dúin". Tuairisceoir an Dúin (yn Gwyddeleg). Cyrchwyd 2021-03-28.
- ↑ Donncha Ó hÉallaithe (2019). "TOGHCHÁN AGUS TAIRNÍ…". Comhar. tt. 5–9. ISSN 0010-2369.
- ↑ Seosamh Ó Cuaig. "50 bliain ó shin chuireamar Saor-Raidió Chonamara ar an aer i gcarbhán i Ros Muc". Tuairisc.ie (yn Gwyddeleg). Cyrchwyd 2021-03-28.
