Gweld cod am Pacistan

{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|Pacistan}}
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| math = gwlad image1 sir 
| enw_brodorol = <big>'''''Gweriniaeth Islamaidd Pakistan'''''<br />''اِسلامی جمہوریہ پاكِستان (Wrdw)''<br />''Islāmī Jumhūriyah Pākistān''</big> 
| suppressfields= image1 
| map lleoliad = [[Delwedd:LocationPakistan.svg|270px]] 
}}

[[Gwlad]] yn ne [[Asia]] yw '''Gweriniaeth Islamaidd Pakistan''' neu '''Pakistan''' (hefyd '''Pacistan'''). Y gwledydd cyfagos yw [[India]] i'r dwyrain, [[Iran]] i'r gorllewin, [[Affganistan]] i'r gogledd-orllewin a [[Gweriniaeth Pobl Tsieina]] ([[Tibet]]) i'r gogledd. Mae ar arfordir [[Môr Arabia]] yn y de. Mae mwy na 150 miliwn o bobl yn byw yn y wlad, y mwyafrif ohonynt yn [[Islam|Fwslemiaid]]. [[Islamabad]] yw [[prifddinas]] y wlad.

Hi yw [[Rhestr gwledydd yn nhrefn eu poblogaeth|pumed wlad fwyaf poblog y byd]], gyda'i phoblogaeth yn fwy na 225.2 miliwn, ac mae ganddi [[Islam yn ôl gwlad|boblogaeth Fwslimaidd ail-fwyaf]] y byd. Pacistan yw'r [[Rhestr gwledydd yn nhrefn eu harwynebedd|33ain wlad fwyaf yn ôl arwynebedd]], sy'n 340,509 milltir sg (881,913&nbsp;km sg). Mae wedi ei wahanu o [[Tajicistan|Tajikistan]] gan Goridor Wakhan yn y gogledd, ac mae hefyd yn rhannu ffin forwrol ag [[Oman]].

Mae Pacistan yn safle sawl diwylliant hynafol, gan gynnwys safle [[Oes Newydd y Cerrig]]  (Neolithig) Mehrgarh 8,500 mlwydd oed yn [[Balochistan, Pacistan|Balochistan]],<ref>{{Citation|last=Coningham|first=Robin|title=The Archaeology of South Asia: From the Indus to Asoka, c. 6500 BCE – 200 CE|year=2015|publisher=[[Cambridge University Press]]|last2=Young|first2=Ruth|author-link=Robin Coningham}} Quote: ""Mehrgarh remains one of the key sites in South Asia because it has provided the earliest known undisputed evidence for farming and pastoral communities in the region, and its plant and animal material provide clear evidence for the ongoing manipulation, and domestication, of certain species.</ref> a [[Gwareiddiad Dyffryn Indus|Gwareiddiad Dyffryn Indus yn]] o'r [[Oes yr Efydd|Oes Efydd]], y gwareiddiadau mwyaf helaeth o'r [[Hen Fyd]].<ref>{{Citation|last=Wright|first=Rita P.|title=The Ancient Indus: Urbanism, Economy, and Society|url=https://books.google.com/books?id=MG2ztAEACAAJ|pages=1–2|year=2009|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-57219-4|quote=The Indus civilisation is one of three in the 'Ancient East' that, along with Mesopotamia and Pharaonic Egypt, was a cradle of early civilisation in the Old World (Childe, 1950). Mesopotamia and Egypt were longer lived, but coexisted with Indus civilisation during its florescence between 2600 and 1900&nbsp;B.C. Of the three, the Indus was the most expansive, extending from today's northeast Afghanistan to Pakistan and India.}}</ref> Roedd y rhanbarth sy'n cynnwys talaith fodern Pacistan yn deyrnas i sawl ymerodraeth a brenhiniaeth, gan gynnwys yr [[Ymerodraeth Achaemenid|Achaemenid]]; am gyfnod byr roedd yn nwylo [[Macedon|Alecsander Fawr]]; y [[Ymerodraeth Seleucaidd|Seleucid]], y Maurya, y Kushan, y [[Ymerodraeth y Gupta|Gupta]];<ref>{{Cite book|last=Wynbrandt|first=James|title=A Brief History of Pakistan|url=https://archive.org/details/briefhistoryofpa0000wynb|publisher=Infobase Publishing|year=2009|isbn=978-0-8160-6184-6}}</ref> Califf yr Umayyad yn ei ranbarthau deheuol, yr Hindw Shahi, y Ghaznavids, y Delhi Sultanate, y [[Ymerodraeth y Mughal|Mughals]],<ref>{{Cite book|last=Spuler|first=Bertold|title=The Muslim World: a Historical Survey|date=1969|publisher=E.J. Brill|location=Leiden|isbn=90-04-02104-3}}</ref> y Durranis, yr Ymerodraeth Sikhaidd, rheolaeth Cwmni Dwyrain India Prydain, ac yn fwyaf diweddar, Ymerodraeth Indiaidd Prydain o 1858 i 1947.

Wedi'i sbarduno gan 'Fudiad Pacistan', a geisiodd famwlad i [[Islam|Fwslimiaid]] [[India|India Prydain]], a buddugoliaethau etholiadol ym 1946 gan yr '[[:en:All-India Muslim League|All-India Muslim League]]', enillodd Pacistan annibyniaeth o Loegr ym 1947 ar ôl [[Rhaniad India|Rhaniad Ymerodraeth Indiaidd Prydain]]. Dyfarnwyd gwladwriaeth ar wahân i'w rhanbarthau Mwslimaidd a gwelwyd ymfudo torfol digyffelyb a bu farw llawer iawn.<ref>{{Citation|last=Copland|first=Ian|title=India, 1885-1947: The Unmaking of an Empire|url=https://books.google.com/books?id=Dw1uAAAAMAAJ|year=2001|series=Seminar Studies in History|publisher=Longman|isbn=978-0-582-38173-5}} Quote: "However, the real turning point for the new Muslim League came with the general election of December 1945 and Ionawr 1946.</ref> Yn wreiddiol, roedd yn Ddominiwn o [[Y Gymanwlad|Gymanwlad Prydain]], drafftiodd Pacistan ei chyfansoddiad yn swyddogol ym 1956, a daeth i'r amlwg fel [[gweriniaeth Islamaidd]]. Ym 1971, ymbellhaodd Dwyrain Pacistan fel gwlad newydd a alwyd yn "[[Bangladesh]]" ar ôl rhyfel cartref naw mis o hyd. Yn ystod y pedwar degawd canlynol, rheolwyd Pacistan gan lywodraethau sifil a milwrol, democrataidd ac awdurdodol, cymharol seciwlar a hollol [[Islamiaeth|Islamaidd]].<ref>{{Citation|last=Talbot|first=Ian|title=A History of Modern South Asia: Politics, States, Diasporas|url=https://books.google.com/books?id=sXsmCwAAQBAJ|pages=227–240|year=2016|publisher=[[Yale University Press]]|isbn=978-0-300-21659-2}}</ref> Etholodd Pacistan lywodraeth sifil yn 2008, ac yn 2010 mabwysiadodd [[Llywodraeth seneddol|system seneddol]] newydd gydag etholiadau.<ref>{{Cite web|title=Pakistani parties to share power|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7286145.stm|publisher=[[BBC News]]|date=9 Mawrth 2008}}</ref>

Mae Pacistan yn bŵer canol, ac mae ganddi'r chweched lluoedd arfog mwyaf yn y byd. Mae'n [[Rhestr o wledydd sydd ag arfau niwclear|wladwriaeth gydag arfau niwclear]] ac mae ymhlith yr economïau sy'n dod i'r amlwg ac sy'n tyfu,<ref>{{Cite web|url=http://www.dawn.com/news/1218182|title=Pakistan an emerging market economy: IMF|last=Iqbal|first=Anwar|date=8 Tachwedd 2015|website=www.dawn.com|access-date=27 Chwefror 2016}}</ref> gyda dosbarth canol mawr sy'n tyfu'n gyflym.<ref>{{Cite web|url=http://tribune.com.pk/story/973649/pakistan-has-18th-largest-middle-class-in-the-world-report|title=Pakistan has 18th largest 'middle class' in the world: report|date=16 Hydref 2015|website=The Express Tribune}}</ref> Nodweddir hanes gwleidyddol Pacistan ers annibyniaeth gan gyfnodau o dwf economaidd a milwrol sylweddol yn ogystal â rhai ansefydlog, yn wleidyddol ac yn economaidd. Mae'n wlad o ethnigrwydd amrywiol iawn a cheir amryw o ieithoedd; amrywiol hefyd yw ei daearyddiaeth a'i bywyd gwyllt. Fodd bynnag, mae'r wlad yn parhau i wynebu heriau, gan gynnwys tlodi, anllythrennedd, llygredd a therfysgaeth.<ref>{{Cite book|last=Mathew Joseph C.|title=Understanding Pakistan: Emerging Voices from India|url=https://books.google.com/books?id=6iUlDwAAQBAJ&pg=PA337|publisher=[[Taylor & Francis]]|year=2016|page=337|isbn=978-1-351-99725-6}}</ref> Mae Pacistan yn aelod o'r [[Y Cenhedloedd Unedig|Cenhedloedd Unedig]], Sefydliad Cydweithrediad Shanghai, y [[Sefydliad dros Gydweithio Islamaidd|Sefydliad Cydweithrediad Islamaidd]], [[Y Gymanwlad|Cymanwlad y Cenhedloedd]], [[Cymdeithas Cydweithrediad Rhanbarthol De Asia]], y [[Cynghrair Gwrthderfysgaeth Filwrol Islamaidd|Glymblaid Gwrthderfysgaeth Filwrol Islamaidd]], ac fe'i dynodir yn brif gynghrair nad yw'n aelod o NATO gan yr [[Unol Daleithiau America|Unol Daleithiau]].

== Geirdarddiad ==
Ystyr yr enw 'Pacistan' yn llythrennol yw "gwlad sy'n gyforiog o'r pur" neu "wlad lle mae'r pur yn gyforiog ohoni", yn [[Wrdw]] a [[Perseg|Phersia]]. Mae'n cyfeirio at y gair پاک ('''''pāk'''''), sy'n golygu "pur" mewn [[Perseg]] a [[Pashto]].<ref>{{Cite book|title=A Dictionary of Pashto|last=Raverty|first=Henry George|url=http://dsalsrv02.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.0:1:1478.raverty|access-date=2021-09-23|archive-date=2016-03-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20160307070438/http://dsalsrv02.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.0:1:1478.raverty|url-status=dead}}</ref> Daw'r ôl-ddodiad ـستان (wedi'i drawslythrennu yn Gymraeg fel '<b>stân</b>' o Bersieg, ac mae'n golygu "lle sy'n gyforiog o" <ref>{{Citation|last=Hayyim|first=Sulayman|title=New Persian-English Dictionary|volume=2|page=30|chapter=ستان|chapter-url=https://dsal.uchicago.edu/cgi-bin/app/steingass_query.py?qs=ستان&searchhws=yes|place=Tehran|publisher=Librairie imprimerie Béroukhim}} |quote= ستان (p.</ref> neu "y fan llelle ceir digonedd".<ref>{{Citation|last=Steingass|first=Francis Joseph|title=A Comprehensive Persian-English Dictionary|page=655|chapter=ستان|chapter-url=https://dsal.uchicago.edu/cgi-bin/app/steingass_query.py?qs=ستان&searchhws=yes|quote=stān (after a vowel), istān (after a consonant), Place where anything abounds, as ḵẖurmāstān, A palm-grove, gulistān, A flower-garden, &c.}}</ref>

Bathwyd enw'r wlad ym 1933 gan [[Choudhry Rahmat Ali]], actifydd o fewn Mudiad Pacistan, pan gyhoeddodd yr enw mewn pamffled ''Nawr neu Byth'', gan ei ddefnyddio fel [[Llythrenw|acronym]] ("tri deg miliwn o frodyr Mwslimaidd sy'n byw yn PAKISTAN"),<ref>{{Cite web|last=Choudhary Rahmat Ali|title=Now or never: Are we to live or perish for ever?|url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00islamlinks/txt_rahmatali_1933.html|access-date=4 December 2007|date=28 Ionawr 1933|publisher=Columbia University}}</ref>.

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Pakistan}}
Mae Pakistan yn gorwedd yn rhan orllewinol [[isgyfandir India]]. Mae ei thirwedd yn amrywio'n fawr, o fynyddoedd uchel yr [[Hindu Kush]] a'r [[Karakoram]] yn y gogledd i wastadeddau poeth ar arfordir [[Cefnfor India]] yn y de. Dominyddir y wlad gan ddyffryn eang [[Afon Indus]].

== Hanes ==
=== Cynhanes ===
[[Delwedd:Mohenjo-daro_Priesterkönig.jpeg|chwith|bawd| Cerflun Brenin-Offeiriad Indws o Mohenjo-Daro.]]
Deilliodd rhai o'r gwareiddiadau dynol hynafol cynharaf yn Ne Asia yn yr ardaloedd lle saif Pacistan heddiw.<ref>Petraglia, Michael D.; Allchin, Bridget (2007), "Human evolution and culture change in the Indian subcontinent", in Michael Petraglia, Bridget Allchin, ''The Evolution and History of Human Populations in South Asia: Inter-disciplinary Studies in Archaeology, Biological Anthropology, Linguistics and Genetics'', Springer, {{ISBN|978-1-4020-5562-1}}</ref> Y trigolion cynharaf y gwyddys amdanynt yn y rhanbarth oedd y [[Soaniaid]] a hynny yn ystod [[Hen Oes y Cerrig Isaf]] (neu'r [[Hen Oes y Cerrig Isaf|Paleolithig Isaf]]). Darganfuwyd offer carreg o'r cyfnod hwn yn Nyffryn Soan [[Punjab (Pacistan)|Punjab]].<ref>{{Cite web|last=Parth R. Chauhan|title=An Overview of the Siwalik Acheulian & Reconsidering Its Chronological Relationship with the Soanian{{Snd}} A Theoretical Perspective|url=http://www.assemblage.group.shef.ac.uk/issue7/chauhan.html#distribution|website=Sheffield Graduate Journal of Archaeology|publisher=University of Sheffield|access-date=22 December 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120104171240/http://www.assemblage.group.shef.ac.uk/issue7/chauhan.html#distribution|archivedate=4 Ionawr 2012}}</ref> Roedd [[Afon Indus|rhanbarth Indus]], sy'n cwmpasu'r rhan fwyaf o Bacistan heddiw, yn safle sawl diwylliant hynafol olynol gan gynnwys y Mehrgarh Neolithig <ref name="vipul" /> [[Gwareiddiad Dyffryn Indus|a Gwareiddiad Dyffryn Indus]] (o'r Oes Efydd){{Sfn|Wright|2010}}<ref>{{Cite book|last=Feuerstein|first=Georg|last2=Subhash Kak|last3=David Frawley|title=In search of the cradle of civilization: new light on ancient India|publisher=Quest Books|location=Wheaton, IL|year=1995|page=147|url=https://books.google.com/books?id=kbx7q0gxyTcC&q=In+Search+of+the+Cradle+of+Civilization|isbn=978-0-8356-0720-9}}</ref> (2,800–1,800 CC) yn [[Harappa]] a Mohenjo-Daro.<ref>{{Cite book|title=India Unveiled|url=https://books.google.com/books?id=Tmn91va2e4UC&pg=PT180|last=Robert Arnett|publisher=Atman Press|access-date=23 December 2011|year=2006|isbn=978-0-9652900-4-3|pages=180–}}</ref>
[[Delwedd:Gandhara_Buddha_(tnm).jpeg|de|bawd| [[Bwdha]] o [[Gandhara]], celf Greco-Bwdhaidd, [[1g]] - [[2g]] OC.]]
Nodweddir y cyfnod Vedic (1500–500 CC)  gan ddiwylliant Indo-Aryan; yn ystod y cyfnod hwn [[Veda|cyfansoddwyd y Vedas]], yr ysgrythurau hynaf sy'n gysylltiedig â [[Hindŵaeth]], ac yn ddiweddarach ymsefydlodd y diwylliant hwn yn y rhanbarth.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=WJMlW-zDE14C|title=Pakistan: a primary source cultural guide|publisher=The Rosen Publishing Group Inc|pages=58–59, 100–102|last=Marian Rengel|location=New York|isbn=978-0-8239-4001-1|year=2004}}</ref> Roedd Multan yn ganolfan bererindod Hindŵaidd bwysig.<ref name="taxila">{{Cite book|title=Pakistan & the Karakoram Highway|year=2008|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74104-542-0|pages=60, 128, 376|url=https://books.google.com/books?id=zn8I4qEew9oC|last=Sarina Singh|last2=Lindsay Brow|last3=Paul Clammer|last4=Rodney Cocks|last5=John Mock}}</ref> Ffynnodd gwareiddiad Vedic yn ninas hynafol Gandhāran Takṣaśilā, sydd bellach yn Taxila yn y Punjab, a sefydlwyd tua 1000 BCE.{{Sfn|Allchin|Allchin|1988}}<ref name="vipul">{{Cite book|last=Vipul Singh|title=The Pearson Indian History Manual for the UPSC Civil Services Preliminary Examination|url=https://books.google.com/books?id=wsiXwh_tIGkC|publisher=Dorling Kindesley, licensees of Pearson Education India|isbn=978-81-317-1753-0|pages=3–4, 15, 88–90, 152, 162|year=2008}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFVipul_Singh2008">Vipul Singh (2008). </cite></ref> Rheolodd ymerodraethau a theyrnasoedd hynafol olynol y rhanbarth: Ymerodraeth Achaemenid Persia (tua 519 CC), [[Alecsander Fawr|ymerodraeth Alecsander Fawr]] yn 326 CC<ref>{{Cite book|title=Government Leaders, Military Rulers, and Political Activists|url=https://books.google.com/books?id=vSwi2TYabS4C&pg=PA7|publisher=The Oryx Press|editor-last=David W. del Testa|year=2001|location=Westport, CN|isbn=978-1-57356-153-2|page=7}}</ref> ac Ymerodraeth Maurya, a sefydlwyd gan Chandragupta Maurya ac a estynnwyd gan [[Asoka|Ashoka Fawr]], tan 185 CC. Roedd y Deyrnas Indo-Roegaidd a sefydlwyd gan Demetrius o Bactria (180–165 CC) yn cynnwys Gandhara a [[Punjab]] a chyrhaeddodd ei anterth daearyddol o dan Menander (165-150CC), pan ffynnodd y diwylliant Greco-Bwdhaidd yn y rhanbarth.<ref name="vipul" /><ref>{{Cite web|title=Guide to Historic Taxila|url=http://www.heritage.gov.pk/html_Pages/guide_to_historic_taxila.htm|last=Ahmad Hasan Dani|publisher=The National Fund for Cultural Heritage|access-date=15 Ionawr 2010|archive-date=2017-06-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20170605063128/http://www.heritage.gov.pk/html_Pages/guide_to_historic_taxila.htm|url-status=dead}}</ref>

Roedd gan Taxila un o'r prifysgolion a chanolfannau addysg uwch cynharaf yn y byd, a sefydlwyd yn ystod y cyfnod Vedic hwyr ([[6g CC]]).<ref>"History of Education", ''Encyclopædia Britannica'', 2007.</ref><ref name="ReferenceA">{{Cite book|last=Scharfe|first=Hartmut|last2=Bronkhorst|first2=Johannes|last3=Spuler|first3=Bertold|last4=Altenmüller|first4=Hartwig|title=Handbuch Der Orientalistik: India. Education in ancient India|url=https://archive.org/details/educationancient00scha|year=2002|isbn=978-90-04-12556-8|page=[https://archive.org/details/educationancient00scha/page/141 141]}}</ref> Roedd yr ysgol yn cynnwys sawl mynachlog heb ystafelloedd cysgu mawr na neuaddau darlithio, lle darparwyd y cyfarwyddyd crefyddol ar sail unigol.<ref name="ReferenceA" /> Cafodd y brifysgol hynafol ei dogfennu gan luoedd goresgynnol [[Alecsander Fawr]] ac fe'i cofnodwyd hefyd gan bererinion [[Tsieina|Tsieineaidd]] yn y 4g neu'r 5g OC.<ref>{{Cite book|last=Joseph Needham|title=A selection from the writings of Joseph Needham|year=1994|publisher=McFarland & Co|isbn=978-0-89950-903-7|quote=When the men of Alexander the Great came to Taxila in India in the fourth century BCE they found a university there the like of which had not been seen in Greece, a university which taught the three Vedas and the eighteen accomplishments and was still existing when the Chinese pilgrim Fa-Hsien went there about CE&nbsp;400.|page=24}}</ref>

Yn ei anterth, rheolodd Brenhinllin Rai (489–632 OC) o Sindh y rhanbarth hwn a'r tiriogaethau cyfagos.<ref>{{Cite book|last=Andre Wink|title=Al Hind the Making of the Indo Islamic World|year=1996|publisher=Brill|isbn=978-90-04-09249-5|page=152}}</ref> Brenhinllin Pala oedd yr ymerodraeth Fwdhaidd olaf, a oedd, o dan Dharmapala a Devapala, yn ymestyn ar draws De Asia o'r hyn sydd bellach yn [[Bangladesh]] trwy Ogledd India i Bacistan.

=== Goresgyniad Islamaidd ===
Gorchfygodd y gorchfygwr Arabaidd Muhammad bin Qasim Sindh ym 711 OC.<ref name="Information of Pakistan">{{Cite web|title=History in Chronological Order|url=http://www.infopak.gov.pk/History.aspx|publisher=Ministry of Information and Broadcasting, Government of Pakistan|access-date=15 Ionawr 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100723113602/http://infopak.gov.pk/History.aspx|archivedate=23 Gorffennaf 2010}}</ref><ref>{{Cite web|last=Paracha|first=Nadeem F.|title=Why some in Pakistan want to replace Jinnah as the founder of the country with an 8th century Arab|url=http://scroll.in/article/721012/why-some-in-pakistan-want-to-replace-jinnah-as-the-founder-of-the-country-with-an-8th-century-arab|website=Scroll.in}}</ref> Mae cronoleg swyddogol llywodraeth Pacistan yn honni mai dyma’r adeg y gosodwyd sylfaen Pacistan<ref name="Information of Pakistan" /><ref>{{Cite web|last=Saigol|first=Rubina|title=What is the most blatant lie taught through Pakistan textbooks?|url=http://www.dawn.com/news/1125484|website=Dawn|year=2014|access-date=14 Awst 2014}}</ref> ond cyrhaeddodd y cysyniad o ''Bacistan'' yn y [[19g]]. Ymledodd Islam drwy'r rhanbarth yn y cyfnod Canoloesol Cynnar ([tel:642–1219 642–1219] OC). Yn ystod y cyfnod hwn, chwaraeodd cenhadon [[Swffïaeth|Sufi]] ran ganolog wrth drosi mwyafrif o'r boblogaeth Fwdhaidd a Hindŵaidd ranbarthol i Islam.<ref>{{Cite book|last=Lapidus|first=Ira Marvin|title=A history of Islamic societies|url=https://archive.org/details/historyofislamic0000lapi_t2d2|year=2002|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-77933-3|pages=[https://archive.org/details/historyofislamic0000lapi_t2d2/page/382 382]–384}}</ref> Ar ôl trechu llinach y Turk a Hindwaidd Shahi a oedd yn llywodraethu [[Kabul|Cwm Kabul]], Gandhara (Khyber Pakhtunkwa heddiw), a gorllewin Punjab yn y 7g i'r 11g OC, rheolodd sawl ymerodraeth Fwslimaidd olynol y rhanbarth, gan gynnwys Ymerodraeth Ghaznavid ( [tel:975–1187 975–1187]&nbsp;OC), Teyrnas Ghorid, a Sultanate Delhi (1206–1526&nbsp;OC). Disodlwyd llinach Lodi, yr olaf o Swltaniaeth Delhi, gan Ymerodraeth Mughal (1526-1857 OC).
[[Delwedd:Badshahi_Masjid_-_Side_View.jpg|chwith|bawd| Mosg Badshahi, [[Lahore]]]]
Cyflwynodd y Mughaliaid lenyddiaeth Persia a diwylliant uchel, gan sefydlu gwreiddiau diwylliant Indo-Persia yn y rhanbarth.<ref>{{Cite book|last=Robert L. Canfield|url=https://books.google.com/books?id=g3JhKNSk8tQC&pg=PA1|title=Turko-Persia in historical perspective|publisher=Cambridge University Press|pages=4–21|year=2002|access-date=28 December 2011|isbn=978-0-521-52291-5}}</ref> Yn rhanbarth Pacistan heddiw, y dinasoedd allweddol yn ystod y cyfnod Mughal oedd [[Lahore]] a Thatta,<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=0Rm9MC4DDrcC&pg=PA365|title=Medieval India: From Sultanat to the Mughals Part II|last=Chandra|first=Satish|publisher=Har-Anand Publications|year=2005|isbn=978-81-241-1066-9|page=365}}</ref> a dewiswyd y ddwy fel safle adeiladau Mughal trawiadol.<ref>{{Cite book|last=Malik|first=Iftikhar Haider|title=The History of Pakistan|url=https://books.google.com/books?id=Z6NfsuDACQwC&pg=PA79|publisher=Greenwood Publishing Group|year=2008|page=79|isbn=978-0-313-34137-3}}</ref> Yn gynnar yn yr [[16g]], daeth y rhanbarth o dan [[Ymerodraeth y Mughal|Ymerodraeth Mughal]].<ref>{{Cite book|last=Metcalf, B.|last2=Metcalf, T. R.|date=2006|title=A Concise History of Modern India|edition=2nd|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-68225-1}}</ref>

Yn y 18g, chwalwyd yr Ymerodraeth Mughal wrth i bwerau cystadleuol Cydffederasiwn Maratha ddod i'r amlwg ac yn ddiweddarach yr Ymerodraeth Sikhaidd, ynghyd â goresgyniadau gan [[Nader Shah]] o [[Iran]] ym 1739 ac Ymerodraeth Durrani yn [[Afghanistan]] ym 1759. Nid oedd pŵer gwleidyddol cynyddol y Prydeinwyr yn Bengal wedi cyrraedd tiriogaethau Pacistan fodern eto.

=== Cyfnod trefedigaethol ===
Yn 1839 daeth newid byd, pan reolwyd tiriogaeth Pacistan fodern gan Loegr (neu 'Prydain'), pan feddiannodd byddin Lloegr [[Karachi]] a'i ddal fel porthladd milwrol strategol bwysig yn ystod y [[Rhyfel Cyntaf Afghanistan]] a ddilynodd yn fuan wedyn. Cymerwyd gweddill Sindh ym 1843, ac yna cymerodd yr [[:en:British East India Company|East India Company]] (Cwmni Dwyrain India), ac yna ar ôl [[Gwrthryfel India 1857|rheol uniongyrchol Gwrthryfel ôl-Sepoy]] (1857-1858) goresgynnodd y [[Victoria, brenhines y Deyrnas Unedig|Frenhines Victoria]] o'r [[Yr Ymerodraeth Brydeinig|Ymerodraeth Brydeinig]], y rhan fwyaf o'r wlad drwy ryfel a thrais. Y prif ryfeloedd oedd yn erbyn llinach Baloch Talpur, a ddaeth i ben gan [[Brwydr Miani|Frwydr Miani]] (1843) yn Sindh, y [[Rhyfel Eingl-Sikhaidd (disambiguation)|Rhyfeloedd Eingl-Sikhaidd]] (1845-1849) a'r [[Rhyfel Eingl-Afghanistan|Rhyfeloedd Eingl-Afghanistan]] (1839–1919). Erbyn 1893, roedd pob Pacistan fodern yn rhan o Ymerodraeth Indiaidd Prydain, ac arhosodd felly tan annibyniaeth Pacistan ym 1947.

O dan Brydain, rhannwyd Pacistan fodern yn Adran Sind, Talaith Punjab, ac Asiantaeth Baluchistan yn bennaf. Roedd yna amryw o daleithiau tywysogaidd, a'r mwyaf ohonynt oedd Bahawalpur.

[[Gwrthryfel India 1857|Gwrthryfel]] 1857 o'r enw [[Gwrthryfel India 1857|"Gwrthryfel Sepoy]] o [[Bengal|Bengal"]] oedd brwydr arfog fwya'r ardal yn erbyn y Prydeinwyr.<ref>{{Cite web|url=http://www.thenagain.info/webchron/india/sepoyreb.html|title=Sepoy Rebellion: 1857|publisher=Thenagain.info|date=12 Medi 2003|access-date=19 December 2013}}</ref> Daeth rhwyg yn y berthynas rhwng yr Hindŵiaid a'r  Mwslemiaid a arweiniodd at drais crefyddol yn India Prydain.<ref>{{Cite web|url=http://www.massviolence.org/india-from-1900-to-1947?cs=print|title=India from 1900 to 1947|date=2 Tachwedd 2007|publisher=Online Encyclopedia of Mass Violence|last=Markovits|first=Claude|access-date=2 Chwefror 2015}}</ref> Gwaethygodd y ddadl iaith y tensiynau rhwng Hindwiaid a Mwslemiaid ymhellach.<ref>{{Cite book|last=Ak̲h̲tar|first=Altāf Ḥusain Ḥālī; Talk̲h̲īṣ, Salim|title=Ḥayāt-i jāved|date=1993|publisher=Sang-i Mīl Publications|location=Lāhore|isbn=978-969-35-0186-5}}</ref> Dadleuwyd dros dwy genedl,<ref name="congress" /> ac arweiniodd at greu'r <nowiki><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/All-India_Muslim_League" rel="mw:ExtLink" title="All-India Muslim League" class="cx-link" data-linkid="704"><i>All-India Muslim League</i></nowiki><nowiki></a></nowiki> ym 1906.

Mewn cyferbyniad ag ymdrechion gwrth-Brydeinig [[Cyngres Genedlaethol India]], roedd y Gynghrair Fwslimaidd yn fudiad o blaid Prydain ac yn derbyn rhai o werthoedd Prydain a fyddai’n siapio cymdeithas sifil Pacistan yn y dyfodol.<ref>{{Cite book|last=Qureshi|first=M. Naeem|title=Pan-Islam in British Indian politics: a study of the Khilafat movement, 1918–1924|url=https://archive.org/details/panislaminbritis0000qure|date=1999|publisher=Brill|location=Leiden [u.a.]|pages=[https://archive.org/details/panislaminbritis0000qure/page/57 57], 245|isbn=978-90-04-11371-8}}</ref> Mewn digwyddiadau yn ystod [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], fe wnaeth Cudd-wybodaeth Prydain ddifetha cynllwyn gwrth-Seisnig yn ymwneud â chysylltiad y Gyngres ac Ymerodraeth yr Almaen.  Ymgysylltodd y frwydr ddi-drais dros annibyniaeth, a arweiniwyd gan Gyngres India, filiynau o wrthdystwyr mewn ymgyrchoedd torfol o [[Mudiad Ymadael India|anufudd-dod sifil]] yn y [[1920au]] a'r [[1930au]] yn erbyn yr [[Yr Ymerodraeth Brydeinig|Ymerodraeth Brydeinig]].<ref>{{Cite book|last=John Farndon|title=Concise encyclopaedia|year=1999|publisher=Dorling Kindersley Limited|isbn=978-0-7513-5911-4|page=455}}</ref><ref name="Brookings Institution Press" />

Yn raddol, cododd y Gynghrair Fwslimaidd i boblogrwydd torfol yn y 1930au. Yn ei anerchiad arlywyddol ar 29 Rhagfyr 1930, [[Muhammad Iqbal|galwodd Allama Iqbal]] am "gyfuno taleithiau Indiaidd mwyafrif Mwslimaidd y Gogledd-orllewin " sy'n cynnwys Punjab, Talaith Gogledd Orllewin y Gogledd-orllewin, Sind a Baluchistan.<ref>{{Cite web|url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00islamlinks/txt_iqbal_1930.html|title=Sir Muhammad Iqbal's 1930 Presidential Address|website=Speeches, Writings, and Statements of Iqbal|access-date=19 December 2006}}</ref> Arweiniodd [[Mohammed Ali Jinnah|Muhammad Ali Jinnah]], sylfaenydd Pacistan i arddel y theori dwy genedl ac arwain y Gynghrair Fwslimaidd i fabwysiadu [[Datrysiad Lahore|Penderfyniad Lahore]] 1940 a gyflwynwyd gan Sher -e-Bangla AK Fazlul Haque, a elwir yn boblogaidd fel "Penderfyniad Pacistan".<ref name="congress">{{Cite web|url=https://www.loc.gov/item/95017247/|title=Country Profile: Pakistan|publisher=Library of Congress|year=1995|pages=2–3, 6, 8|access-date=2 Medi 2019}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.loc.gov/item/95017247/ "Country Profile: Pakistan"]. </cite></ref> Yn yr [[Yr Ail Ryfel Byd|Ail Ryfel Byd]], cefnogodd Jinnah a'r Gynghrair Fwslimaidd ymdrechion rhyfel Prydain.<ref>{{Cite web|url=https://www.politact.com/global-security-studies/understanding-jinnahs-position-on-world-war-i-and-ii-lessons-to-be-learned.html|title=Understanding Jinnah's Position on World War I and II Lessons to be learned|date=5 Ionawr 2009|publisher=Politact|location=United Kingdom|access-date=3 Chwefror 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150203020939/https://www.politact.com/global-security-studies/understanding-jinnahs-position-on-world-war-i-and-ii-lessons-to-be-learned.html|archivedate=3 Chwefror 2015}}</ref>

=== Mudiad Pacistan ===
Arweiniodd etholiadau 1946 at ennill y Gynghrair Fwslimaidd 90% o'r seddi a neilltuwyd ar gyfer Mwslimiaid. Felly, plebiscite oedd etholiad 1946 i bob pwrpas lle roedd Mwslimiaid India i bleidleisio ar greu Pacistan, pleidlais a enillodd y Gynghrair Fwslimaidd. Cefnogwyd y fuddugoliaeth hon gan dirfeddianwyr mawr Sindh a Punjab. Gorfodwyd y Gyngres i gydnabod y ffaith.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=OTMy0B9OZjAC&pg=PA68|title=Pakistan: A Global Studies Handbook|last=Mohiuddin|first=Yasmin Niaz|publisher=ABC-CLIO|year=2007|isbn=978-1-85109-801-9|page=70|quote=In the elections of 1946, the Muslim League won 90 percent of the legislative seats reserved for Muslims. It was the power of the big zamindars in Punjab and Sindh behind the Muslim League candidates that led to this massive landslide victory (Alavi 2002, 14). Even Congress, which had always denied the League's claim to be the only true representative of Indian Muslims had to concede the truth of that claim. The 1946 election was, in effect, a plebiscite among Muslims on Pakistan.}}</ref> Nid oedd gan y Prydeinwyr unrhyw ddewis arall heblaw ystyried barn Jinnah gan ei fod wedi dod i'r amlwg fel unig lefarydd Mwslimiaid India-Prydeinig gyfan. Fodd bynnag, nid oedd y Prydeinwyr am i India drefedigaethol gael ei rhannu, ac mewn un ymdrech olaf i'w hatal, fe wnaethant ddyfeisio cynllun Cenhadaeth y Cabinet.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=OTMy0B9OZjAC&pg=PA68|title=Pakistan: A Global Studies Handbook|last=Mohiuddin|first=Yasmin Niaz|publisher=ABC-CLIO|year=2007|isbn=978-1-85109-801-9|page=71|quote=Despite the League's victory in the elections, the British did not want the partition of British India. As a last attempt to avoid it, Britain put forward the Cabinet Mission Plan, according to which India would become a federation of three large, self-governing provinces and the central government would be limited to power over foreign policy and defense, implying a weak center.}}</ref>

Wrth i genhadaeth y cabinet fethu, cyhoeddodd llywodraeth Prydain ei bwriad i ddod â Rheol Prydain i ben ym 1946-47.<ref name="Academia Edu">{{Cite journal|url=https://www.academia.edu/2146058|title=Jinnah and cabinet Mission Plan|publisher=Academia Edu|last=Akram|first=Wasim|access-date=3 Chwefror 2015}}</ref> Cytunodd cenedlaetholwyr yr India-Prydeinig - gan gynnwys [[Jawaharlal Nehru]] ac Abul Kalam Azad o'r Gyngres, Jinnah o Gynghrair Fwslimaidd All-India, a'r Meistr Tara Singh a oedd yn cynrychioli'r Sikhiaid - i'r telerau a throsglwyddo pŵer ac annibyniaeth ym Mehefin 1947 gyda Ficeroy India, Arglwydd Mountbatten o Burma.<ref name="jinnah">{{Cite book|last=Stanley Wolpert|title=Jinnah of Pakistan|publisher=Oxford University Press|year=2002|isbn=978-0-19-577462-7|pages=306–332}}</ref> Wrth i'r Deyrnas Unedig gytuno i rannu India ym 1947, sefydlwyd talaith fodern Pacistan ar 14 Awst 1947, gan gyfuno rhanbarthau dwyreiniol a gogledd-orllewinol mwyafrif Mwslimaidd India Prydain.<ref name="Brookings Institution Press">{{Cite book|last=Cohen|first=Stephen Philip|title=The idea of Pakistan|url=https://archive.org/details/ideaofpakistan00cohe|date=2004|publisher=[[Brookings Institution Press]]|location=Washington, DC|isbn=978-0-8157-9761-6|edition=1st pbk.}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFCohen2004">Cohen, Stephen Philip (2004). </cite></ref> Roedd yn cynnwys taleithiau Balochistan, Dwyrain Bengal, Talaith Gogledd Orllewin y Gogledd Orllewin, [[Punjab (Pacistan)|Gorllewin Punjab]], a Sindh.<ref name="congress"/><ref name="jinnah" />

Yn y terfysgoedd a ddaeth gyda’r rhaniad yn Nhalaith Punjab, credir bod rhwng 200,000 a 2,000,000<ref>{{Cite news|url=http://www.dawn.com/news/1169309|title=Murder, rape and shattered families: 1947 Partition Archive effort underway|date=13 Mawrth 2015|work=Dawn|quote=There are no exact numbers of people killed and displaced, but estimates range from a few hundred thousand to two million killed and more than 10 million displaced.|access-date=14 Ionawr 2017}}</ref> o bobl wedi’u lladd yn yr hyn y mae rhai wedi’i ddisgrifio fel hil-laddiad dialgar rhwng y crefyddau.<ref>{{Cite web|url=http://faculty.washington.edu/brass/Partition.pdf|title=The partition of India and retributive genocide in the Punjab, 1946–47: means, methods, and purposes|first=Paul R.|last=Brass|authorlink=Paul Brass|date=2003|publisher=Carfax Publishing: Taylor and Francis Group|pages=81–82 (5(1), 71–101)|quote=In the event, largely but not exclusively as a consequence of their efforts, the entire Muslim population of the eastern Punjab districts migrated to West Punjab and the entire Sikh and Hindu populations moved to East Punjab in the midst of widespread intimidation, terror, violence, abduction, rape, and murder.|website=[[Journal of Genocide Research]]|access-date=16 Awst 2014|archive-date=2021-04-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414111514/http://faculty.washington.edu/brass/Partition.pdf|url-status=dead}}</ref> Cipiwyd a threisiwyd 50,000 o ferched Mwslimaidd gan Hindŵiaid a Sikhiaid. Cipiwyd a threisiwyd 33,000 o ferched Hindŵaidd a Sikhaidd gan Fwslemiaid hefyd.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=P7a-FuiMcTYC&pg=PA75|title=Violent Belongings: Partition, Gender, and National Culture in Postcolonial India|last=Daiya|first=Kavita|publisher=Temple University Press|year=2011|isbn=978-1-59213-744-2|page=75|quote=The official estimate of the number of abducted women during Partition was placed at 33,000 non-Muslim (Hindu or Sikh predominantly) women in Pakistan, and 50,000 Muslim women in India.}}</ref> Symudodd tua 6.5 miliwn o Fwslimiaid o India i Orllewin Pacistan a symudodd 4.7 miliwn o Hindwiaid a Sikhiaid o Orllewin Pacistan i India.<ref name="ECM">{{Cite book|last=Hasan|first=Arif|last2=Raza|first2=Mansoor|title=Migration and Small Towns in Pakistan|url=https://books.google.com/books?id=U7imPH4KVJUC&pg=PA12|quote=When the British Indian Empire was partitioned in 1947, 4.7 million Sikhs and Hindus left what is today Pakistan for India, and 6.5 million Muslims migrated from India to Pakistan.|publisher=IIED|year=2009|page=12|isbn=978-1-84369-734-3}}</ref> Hwn oedd yr ymfudiad torfol mwyaf yn hanes dyn.<ref>{{Cite web|last=Bates|first=Crispin|title=The Hidden Story of Partition and its Legacies|url=https://www.bbc.co.uk/history/british/modern/partition1947_01.shtml|quote=Unfortunately, it was accompanied by the largest mass migration in human history of some 10 million.|website=BBC History|date=3 Mawrth 2011|access-date=16 Awst 2014}}</ref> Yn y pen draw, achosodd anghydfod dilynol ynghylch Jammu a Kashmir yr hyn a elwir yn [[Rhyfel Indo-Pacistan 1947–1948|Rhyfel Indo-Pacistanaidd 1947-1948]].<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=iftjFki3fhYC&pg=PA6|title=Insurgent Crossfire: North-East India|publisher=Lancer Publishers|access-date=15 April 2012|last=Subir Bhaumik|year=1996|isbn=978-1-897829-12-7|page=6}}</ref>

=== Annibyniaeth a Phacistan fodern ===
Ar ôl annibyniaeth ym 1947, daeth Jinnah, Llywydd y Gynghrair Fwslimaidd, yn Llywodraethwr Cyffredinol cyntaf y genedl yn ogystal ag Arlywydd-Llefarydd cyntaf y Senedd,  ond bu farw o'r ddarfodedigaeth ar 11 Medi 1948.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/jinnah_mohammad_ali.shtml|title=BBC – History – Historic Figures: Mohammad Ali Jinnah (1876–1948)|website=BBC|access-date=20 December 2016|quote=Jinnah became the first governor general of Pakistan, but died of tuberculosis on 11 Medi 1948.}}</ref> Yn y cyfamser, penodwyd [[Liaquat Ali Khan]], yn Brif Weinidog [[Prif Weinidog Pacistan|cyntaf]] y genedl. Rhwng 1947 a 1956, roedd Pacistan yn frenhiniaeth yng Nghymanwlad y Cenhedloedd, ac roedd ganddi ddwy frenhiniaeth nes iddi ddod yn weriniaeth.<ref>{{Citation|last=Kumarasingham|first=Harshan|title=THE 'TROPICAL DOMINIONS': THE APPEAL OF DOMINION STATUS IN THE DECOLONISATION OF INDIA, PAKISTAN AND CEYLON, vol. 23|url=https://www.jstor.org/stable/23726109|pages=223|year=2013|publisher=Transactions of the Royal Historical Society|jstor=23726109|quote=Few today, including those who work on the subcontinent, recollect that India, Pakistan and Sri Lanka did not become republics the day British rule ended. Even distinguished scholars of Empire like Perry Anderson and A. G. Hopkins have made the common assumption that India naturally became a republic upon independence on 15 Awst 1947. Instead, all three of these South Asian states began their independent life as Realms within the British Commonwealth and mirrored the style and institutions of the Dominions of Canada, Australia, South Africa and New Zealand. Though their sovereignty was in no way impaired by this seemingly ambiguous position they all held the British sovereign as their head of state who was represented in each capital by a governor- general appointed on the advice of the local prime minister. India, Pakistan and Ceylon were Realms from 1947 to 1950, 1947 to 1956 and 1948 to 1972 respectively.}}</ref>

Ni dderbyniwyd Pacistan annibyniaeth yn llwyr gan lawer o arweinwyr Prydain, yn eu plith yr Arglwydd Mountbatten.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=a0FuAAAAMAAJ|title=The Destruction of Pakistan's Democracy|last=McGrath|first=Allen|publisher=Oxford University Press|year=1996|isbn=978-0-19-577583-9|page=38|quote=Undivided India, their magnificent imperial trophy, was besmirched by the creation of Pakistan, and the division of India was never emotionally accepted by many British leaders, Mountbatten among them.}}</ref> Mynegodd Mountbatten yn glir ei ddiffyg cefnogaeth a ffydd yn syniad y Gynghrair Fwslimaidd o Bacistan.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=YGdiqF6V8wYC&pg=PA136|title=Jinnah, Pakistan and Islamic Identity: The Search for Saladin|last=Ahmed|first=Akbar S.|publisher=Psychology Press|year=1997|isbn=978-0-415-14966-2|page=136|quote=Mountbatten's partiality was apparent in his own statements. He tilted openly and heavily towards Congress. While doing so he clearly expressed his lack of support and faith in the Muslim League and its Pakistan idea.}}</ref> Gwrthododd Jinnah gynnig Mountbatten i wasanaethu fel Llywodraethwr Cyffredinol Pacistan.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=uJHTif-WA6oC&pg=PA163|title=Shameful Flight: The Last Years of the British Empire in India|last=Wolpert|first=Stanley|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-974504-3|page=163|quote=Mountbatten tried to convince Jinnah of the value of accepting him, Mountbatten, as Pakistan's first governor-general, but Jinnah refused to be moved from his determination to take that job himself.}}</ref> Pan ofynnodd Collins a Lapierre i Mountbatten a fyddai wedi ymosod ar Pacistan pe bai'n gwybod bod Jinnah yn marw o'r ddarfodedigaeth, atebodd 'baswn, mae'n debyg'.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RqyniTHXFxUC&pg=PT209|title=Jinnah, Pakistan and Islamic Identity: The Search for Saladin|last=Ahmed|first=Akbar|publisher=Routledge|year=2005|isbn=978-1-134-75022-1|quote=When Mountbatten was asked by Collins and Lapierre if he would have sabotaged Pakistan if he had known that Jinnah was dying of tuberculosis, his answer was instructive. There was no doubt in his mind about the legality or morality of his position on Pakistan. 'Most probably,' he said (1982:39).}}</ref>

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Pakistan}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Pakistan}}

== Economi ==
{{prif|Economi Pakistan}}

== Pobol ==
* [[Malala Yousafzai]]

== Gweler hefyd ==
* [[Gwareiddiad Dyffryn Indus]]

{{Asia}}
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Rheoli awdurdod}}

[[Categori:Gweriniaethau Islamaidd]]
[[Categori:Pacistan| ]]
[[Categori:Gwledydd Asia]]
[[Categori:Gwledydd De Asia]]