Llygredd etifeddol

Oddi ar Wicipedia
Llygredd etifeddol
Mathllygredd Edit this on Wikidata

Mae llygredd etifeddol neu llygryddion a etifeddwyd yn ddeunyddiau parhaus yn yr amgylchedd a grëwyd trwy ddiwydiant neu broses llygru sy'n parhau wedi i'w defnydd arferol ddod i ben. Yn aml mae'r rhain yn cynnwys llygryddion organig parhaus, metalau trwm neu gemegau eraill sydd ar ôl yn yr amgylchedd ymhell ar ôl iddynt gael eu defnyddio.[1][2][3][4] Yn aml, cemegau yw'r rhain a gynhyrchir gan ddiwydiant ac a lygrwyd gan un genhedlaeth cyn bod ymwybyddiaeth eang o effeithiau gwenwynig y llygryddion; mae'n broblem a etifeddwyd gan y genhedlaeth nesaf.[3] Mae llygryddion etifeddol nodedig yn cynnwys arian byw, PCBs, Deuocsinau a chemegau eraill sy'n effeithio ar iechyd pobl a'r amgylchedd.[5][3] Mae safleoedd ;;e ceir llygryddion etifeddol yn aml yn cynnwys safleoedd mwyngloddio, parciau diwydiannol, dyfrffyrdd sydd wedi'u halogi gan ddiwydiant, mwynlifoedd a safleoedd dympio eraill.

Yn aml, mae'r nwyddau neu'r cemegolyn yn cael ei greu mewn un wlad ac yna'n cael ei drosglwyddo i wlad arall, tlotach lle mae'n dod yn yn broblem sut i'w waredu.[4] Yn aml yn y gwledydd hyn, mae diffyg seilwaith rheoleiddio amgylcheddol, iechyd a dinesig i fynd i'r afael a'r broblem.[4]

Gall y llygredd etifeddol barhau'n broblem am flynyddoedd, ac mae angen datrus y broblem drwy drin y cemegolion a glanhau'r amgylchedd.[6] Un o'r dulliau diweddar mae'r trigolion lleol (ymgyrchwyr amgylcheddol fel rheol) yn delio gyda'r broblem yw drwy gyfiawnder amgylcheddol, sef erlyn y cyrff a greodd y broblem yn y lle cyntaf ar sail fod ganddynt hawl i amgylchedd iach.[6][7][8]

Rhai mathau o safleoedd[golygu | golygu cod]

Tir llwyd[golygu | golygu cod]

Mae tir llwyd yn cyfeirio at dir sy'n cael ei adael yn segur neu wedi cael ei ddefnyddio ryw dro, fel arfer gan ddiwydiant ac sy'n cynnwys llygredd.[9] Mae'r diffiniad penodol o dir llwyd yn amrywio ac yn cael ei benderfynu gan lunwyr polisi a/neu ddatblygwyr tir o fewn gwahanol wledydd.[10][11] Mae darn o dir yn cael ei ystyried yn dir llwyd pan fo'n cynnwys llygredd. [10][12] Yn gyffredinol, mae tir llwyd yn safle a ddatblygwyd yn flaenorol at ddibenion diwydiannol neu fasnachol ac felly mae angen ei lanhau cyn ei ailddefnyddio.[10][13]

Mwynlifoedd[golygu | golygu cod]

Prif: Mwynlif

Mewn mwyngloddio, mwynlif (Saesneg: tailings) yw'r defnyddiau sy'n weddill ar ôl y broses o wahanu'r ffracsiwn gwerthfawr o fwynau oddi wrth y ffracsiwn aneconomaidd. Mae mwynlif yn wahanol i'r graig wastraff neu ddeunydd arall sy'n gorwedd dros y mwyn neu'r mwynau ac sy'n cael ei ddadleoli yn ystod mwyngloddio heb gael ei brosesu.

Gellir echdynnu mwynau mewn dwy ffordd: mwyngloddio ponc dywod (Saesneg: placer mining) sy'n defnyddio dŵr a disgyrchiant i grynhoi'r mwynau gwerthfawr, neu fwyngloddio creigiau caled, sy'n malurio'r graig sy'n cynnwys y mwyn ac yna'n dibynnu ar adweithiau cemegol i grynhoi'r deunydd mewn un lle. Yn yr olaf, mae angen pylori'r mwynau, hy, malu'r mwyn yn ronynnau mân i hwyluso echdynnu'r elfennau a geisir. Oherwydd pyloriant, mae mwynlifau'n cynnwys slyri neu uwd o ronynnau mân, yn amrywio o faint gronyn o dywod i ychydig ficrometrau. Fel arfer cynhyrchir mwynlif o'r felin ar ffurf slyri, sy'n gymysgedd o ronynnau mwynol mân a dŵr.

Hen fwyngloddiau[golygu | golygu cod]

Mwynglawdd segur yw mwynglawdd neu chwarel nad yw'n cynhyrchu nac yn weithredol mwyach ac sydd heb gwmni cyfrifol i ariannu'r gost o fynd i'r afael ag adfer safle'r mwynglawdd. Mae'r term yn ymgorffori pob math o hen fwyngloddiau, gan gynnwys cloddfeydd siafftiau tanddaearol a mwyngloddiau drifft, ogofau, a mwyngloddiau arwyneb. Yn nodweddiadol, y cyhoedd, y trethdalwy neu'r llywodraeth sy'n talu'r gost o fynd i'r afael â'r gwaith.[14][15][16][17]

Polisi rhyngwladol[golygu | golygu cod]

Confensiwn Stockholm ar Lygryddion Organig Parhaus yw un o'r prif fecanweithiau rhyngwladol ar gyfer dileu llygryddion organig parhaus etifeddol megis PCBs. [5]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ dksackett (2018-01-22). "Legacy pollution, an unfortunate inheritance". The Fisheries Blog (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-03-10.
  2. ↑ Technology, International Environmental. "What Is Legacy Pollution?". Envirotech Online (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-03-10.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 "Primer - Legacy Pollutants | Poisoned Waters | FRONTLINE | PBS". www.pbs.org. Cyrchwyd 2023-03-10.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Khwaja, Mahmood A. (2020-11-12). "Toxic Legacy Pollution: Safeguarding Public Health and Environment from Industrial Wastes" (yn English). Sustainable Development Policy Institute. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-04-23. Cyrchwyd 2023-05-12.CS1 maint: unrecognized language (link)
  5. ↑ 5.0 5.1 Environment, U. N. (2017-09-13). "PCBs a forgotten legacy?". UNEP - UN Environment Programme (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-03-10.
  6. ↑ 6.0 6.1 Sanchez, Heather K.; Adams, Alison E.; Shriver, Thomas E. (2017-03-04). "Confronting Power and Environmental Injustice: Legacy Pollution and the Timber Industry in Southern Mississippi". Society & Natural Resources 30 (3): 347–361. doi:10.1080/08941920.2016.1264034. ISSN 0894-1920. https://doi.org/10.1080/08941920.2016.1264034.
  7. ↑ D., Bullard, Robert (2008). The quest for environmental justice : human rights and the politics of pollution. Sierra Club Books. ISBN 978-1-57805-120-5. OCLC 780807668.
  8. ↑ Dermatas, Dimitris (May 2017). "Waste management and research and the sustainable development goals: Focus on soil and groundwater pollution". Waste Management & Research: The Journal for a Sustainable Circular Economy 35 (5): 453–455. doi:10.1177/0734242x17706474. ISSN 0734-242X. PMID 28462675. http://dx.doi.org/10.1177/0734242x17706474.
  9. ↑ "Glossary of Brownfields Terms". Brownfields Center. Washington, D.C.: Environmental Law Institute. Archifwyd o'r gwreiddiol ar February 26, 2015.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 Jacek, Guillaume; Rozan, Anne; Desrousseaux, Maylis; Combroux, Isabelle (2021-05-18). "Brownfields over the years: from definition to sustainable reuse" (yn en). Environmental Reviews 30: 50–60. doi:10.1139/er-2021-0017. https://cdnsciencepub.com/doi/10.1139/er-2021-0017.
  11. ↑ Loures, Luis; Vaz, Eric (2018-02-01). "Exploring expert perception towards brownfield redevelopment benefits according to their typology" (yn en). Habitat International. Regional Intelligence: A new kind of GIScience 72: 66–76. doi:10.1016/j.habitatint.2016.11.003. ISSN 0197-3975. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0197397516309031.
  12. ↑ Tang, Yu-Ting; Nathanail, C. Paul (3 May 2012). "Sticks and Stones: The Impact of the Definitions of Brownfield in Policies on Socio-Economic Sustainability" (yn en). Sustainability 4 (5): 840–862. doi:10.3390/su4050840. ISSN 2071-1050.
  13. ↑ Alker, Sandra; Joy, Victoria; Roberts, Peter; Smith, Nathan (2000-01-01). "The Definition of Brownfield". Journal of Environmental Planning and Management 43 (1): 49–69. doi:10.1080/09640560010766. ISSN 0964-0568. https://doi.org/10.1080/09640560010766.
  14. ↑ "ABANDONED HARDROCK MINES Information on Number of Mines, Expenditures, and Factors That Limit Efforts to Address Hazards GAO 20-238" (PDF). GAO.gov. March 2020. Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 2021-03-18.
  15. ↑ Joseph F., Castrilli (2007). "Wanted: A Legal Regime to Clean Up Orphaned /Abandoned Mines in Canada" (PDF). Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 2020-08-02.
  16. ↑ "Managing Australia's 50,000 abandoned mines". www.mining-technology.com (yn Saesneg). 12 April 2015. Cyrchwyd 2021-12-13.
  17. ↑ "With its mining boom past, Australia deals with the job of cleaning up". Mongabay Environmental News (yn Saesneg). 2020-08-20. Cyrchwyd 2021-12-13.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Llygredd_etifeddol&oldid=11831622"