Leó Szilárd

Leó Szilárd
Leó Szilárd, tua 1960
Ganwyd	11 Chwefror 1898  Budapest
Bu farw	30 Mai 1964  San Diego
Dinasyddiaeth	Hwngari
Alma mater	Prifysgol Technegol Berlin
ymgynghorydd y doethor	Max von Laue Albert Einstein
Galwedigaeth	gwyddonydd niwclear, dyfeisiwr, ffisegydd, academydd, gwyddonydd, biolegydd ym maes molecwlau
Cyflogwr	Prifysgol Technegol Berlin Prifysgol Brandeis Prifysgol Chicago Prifysgol Columbia
Gwobr/au	Oriel yr Anfarwolion Genedlaethol Dyfeiswyr
llofnod

Ffisegydd o Hwngari a ymfudai i Unol Daleithiau America oedd Leó Szilárd (11 Chwefror 1898 – 30 Mai 1964) sydd yn nodedig am lunio'r adwaith cadwynol niwclear ac am ei ran ym Mhrosiect Manhattan.

Ganed ef yn Budapest, Teyrnas Hwngari. Wedi'r Rhyfel Byd Cyntaf, aeth i'r Almaen ac enillodd ei ddoethuriaeth o Brifysgol Friedrich Wilhelm ym 1922. Wedi i'r Natsïaid gipio grym ym 1933, aeth Szilárd i Fienna, ac ym 1934 i Lundain. Ymunodd ag adran ffiseg ysbyty athrofaol St Bartholomew's, a chyda T. A. Chalmers datblygodd y dull cyntaf o ddatgysylltu isotopau o elfennau ymbelydrol artiffisial.

Aeth Szilárd i'r Unol Daleithiau ym 1937 ac addysgodd ym Mhrifysgol Columbia. Ym 1939, ar ddechrau'r Ail Ryfel Byd, llwyddodd Szilárd a Eugene Wigner i ddwyn perswâd ar Albert Einstein i hysbysu llywodraeth yr Unol Daleithiau am ddichonoldeb yr adwaith cadwynol niwclear, ac ysgrifennodd Szilárd lythyr, a arwyddwyd gan Einstein, i'r Arlywydd Franklin D. Roosevelt yn erfyn arno i ddatblygu'r bom atomig. O 1942 hyd at ddiwedd y rhyfel bu Szilárd yn arwain ymchwil niwclear ym Mhrifysgol Chicago, gan gynnwys cynorthwyo Enrico Fermi i adeiladu'r adweithydd niwclear cyntaf. Ym 1946 penodwyd Szilárd yn athro bioffiseg ym Mhrifysgol Chicago.

Wedi diwedd y rhyfel, ymgyrchodd Szilárd dros allu heddychlon yr atom a chyfyngiadau rhyngwladol ar arfau niwclear. Szilárd oedd un o sefydlwyr y Bulletin of Atomic Scientists ym 1945, a derbyniodd wobr Atoms for Peace ym 1959. Sefydlodd y Council for a Livable World ym 1962. Bu farw Leó Szilárd yn La Jolla, Califfornia, yn 66 oed.