Iwerddon Ifanc
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | mudiad gwleidyddol  |
|---|---|
| Idioleg | cenedlaetholdeb |
| Daeth i ben | 1849 |
| Dechrau/Sefydlu | 1842 |
| Gwladwriaeth | Ireland |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mudiad cenedlaetholgar chwyldroadol Gwyddelig a weithredodd tua chanol y 1840au oedd Iwerddon Ifanc, hefyd Iwerddon Ieuanc (Saesneg: Young Ireland a Gwyddeleg: Éire Óg). Wedi'i grwpio o amgylch The Nation wythnosol yn Nulyn, aeth i'r afael â chyfaddawdau a chlericaliaeth y mudiad cenedlaethol mwy, Repeal Association dan arweinad Daniel O'Connell, yr ymneilltuodd oddi wrtho yn 1847. Gydag anobaith, yn wyneb y Newyn Mawr, am unrhyw gwrs arall, yn 1848 ceisiodd Gwyddelod Ieuainc wrthryfela. Yn dilyn arestio ac alltudiaeth y rhan fwyaf o'u prif ffigurau, rhannodd y mudiad rhwng y rhai a gariodd yr ymrwymiad i "rym corfforol" ymlaen i'r Frawdoliaeth Wyddelig Weriniaethol, a'r rhai a geisiodd adeiladu "Cynghrair Gogledd a De" (The League of North and South) yn cysylltu plaid seneddol Wyddelig annibynnol i gynnwrf tenantiaid dros ddiwygio tir.
Bu i beth o asbri a dyheuadau Iwerddon Ifanc ysbrydoli mudiad Cymru Fydd hanner can mlynedd yn hwyrach, er heb yr ochr dreisiol.
Hanes[golygu | golygu cod]
Cododd y mudiad o amgylch y cylchgrawn wythnosol The Nation a grëwyd i hyrwyddo dychweliad hunanlywodraeth Iwerddon a diddymu'r Ddeddf Uno Iwerddon a Phrydain pasiwyd yn 1800 a daeth i rym ar 1 Ionawr 1801. Sefydlwyd y papur newydd yn 1842 gan Charles Gavan Duffy, newyddiadurwr Catholig ifanc a dibrofiad, a Thomas Davis, myfyriwr Protestannaidd yng Coleg y Drindod, Dulyn. I ddechrau, dilynasant yr ymgyrchydd Daniel O'Connell a'i fudiad Repeal Association ar gyfer diddymu'r undeb rhwng Iwerddon a Phrydain Fawr ond yn fuan gwahanwyd oddi wrtho oherwydd i O'Connell wrthod defnyddio arfau a'i obeithion gormodol yn rôl yr Eglwys Gatholig. Pan benderfynodd O'Connell alw cyfarfod o gydymdeimladwyr yn Clontarf, gwaharddodd llywodraeth Prydain y gwrthdystiad ac roedd yn well gan O'Connell ei ganslo yn hytrach nag achosi cyfnodau o drais. Ond buan iawn y collodd y penderfyniad hwn hygrededd yng ngolwg yr annibynwyr Gwyddelig a gorchwyl aelodau Young Ireland oedd cymryd y baton o annibyniaeth tra ar yr un pryd yn dewis cofleidio strategaeth trais. Gwaethygwyd eu hawydd am annibyniaeth a gwrthryfel gan y newyn a’r tonnau o symudiadau chwyldroadol cenedlaetholgar a oedd wedi ysgwyd Ewrop gyfan ar y pryd.
Gwrthryfel 1848[golygu | golygu cod]
Trefnodd William Smith O'Brien, arweinydd Young Ireland ar y pryd, ymgais i godi arian ym mis Gorffennaf 1848 a dderbyniodd ymateb gormesol ar unwaith gan y Prydeinwyr. Roedd y terfysg yn drychineb go iawn, gan gyfrif ar ddim ond 50 o gydymdeimladwyr a chafodd ei alw'n eironig gan The Times fel "Battle of Widow McCormack's Cabbage Patch".[1], gan gyfeirio at y digwyddiad a welodd arweinydd y terfysg O'Brien yn ceisio gorchymyn cae tatws gan hen Mrs. McCormack i'w bwydo ei dilynwyr. Llwyddodd Cwnstablaeth Frenhinol Iwerddon (Royal Irish Constabulary, RIC) i gael y gorau o'r terfysgwyr yn hawdd ac, er bod rhai olion gwrthwynebiad yn 1849, gellid datgan bod y chwyldro yn fethiant.
Cafodd O'Brien a'i gydweithwyr eu harestio'n gyflym a'u cael yn euog o frad. Yn dilyn arllwysiad cyhoeddus, cymudodd y llywodraeth eu dedfrydau marwolaeth i gludiant cosb i Van Diemen's Land, lle ymunasant â John Mitchel. Dihangodd Duffy yn unig argyhoeddiad. Diolch i reithiwr Pabyddol amlwg yr oedd y llywodraeth wedi camfarnu ei gymeriad, ac yn gallu amddiffyn Isaac Butt, rhyddhawyd Duffy ym mis Chwefror 1849, yr unig brif arweinydd Iwerddon Ifanc i aros yn Iwerddon.[2]
Mewn dyfarniad a rannwyd gan lawer o’u cydymdeimlad, ysgrifennodd John Devoy, y Ffenian diweddarach, am wrthryfel yr Iwerddonwyr Ifanc:
The terrible Famine of 1847 forced the hand of the Young Irelanders and they rushed into a policy of Insurrection without the slightest military preparation... Their writings and speeches had converted a large number of the young men to the gospel of force and their pride impelled them to an effort to make good their preaching. But... an appeal to arms made to a disarmed people was little short of insanity.[3]
Roedd James Connolly, fodd bynnag, i ddadlau bod yr ymateb i arestio arweinwyr yr Iwerddon Ifanc yn awgrymu y byddai pobl yn y trefi wedi mynd i'r arfau pe bai dim ond y signal wedi'i roi. Mae'n ysgrifennu pan gafodd Duffy ei arestio ar 9 Gorffennaf, fod gweithwyr Dulyn wedi amgylchynu'r hebryngwr milwrol, yn pwyso ar Duffy ac wedi cynnig cychwyn ar wrthryfel yn y fan a'r lle. “Ydych chi'n dymuno cael eich achub?” “Yn sicr ddim,” meddai Duffy. Yn Cashel, Tipperary, ymosododd pobl ar y carchar ac achub Michael Doheny, dim ond iddo roi'r gorau iddi eto a gwneud cais am fechnïaeth. Yn Waterford, daeth pobl â chavalcade a oedd yn cario Meagher i stop gyda barricade ar draws pont gul dros Afon Suir. Erfynasant arno roi'r gair, oherwydd yr oedd ganddynt y dref eisoes yn eu dwylo, ond daliodd Meagher i fynd gyda'r milwyr, a gorchmynnodd symud y baricâd.[4]
Canfuwyd yn ddiweddarach mai dim ond pobl oedd yn ysu am fwyd oedd mwyafrif y rhai a gymerodd ran yn yr ymgais i wrthryfel, a phan ddatganodd O'Brien ryfel ar Brydain gadawodd llawer o ffermwyr, heb ddeall maint gwleidyddol y gwrthryfel.
Y rhesymau dros y methiant[golygu | golygu cod]
Mae'n debyg nad oedd yr amseroedd eto yn ffafriol i wrthryfel, gan nad oedd mwyafrif y Gwyddelod wedi gwella o'r dinistr a ddaeth yn sgil y newyn, ac nid oeddent mewn sefyllfa i gefnogi chwyldro arfog. Ychwanegwch at hyn ddiffyg cefnogaeth yr Eglwys Gatholig i'r gwrthryfel nad oedd yn cymeradwyo arweinyddiaeth Brotestannaidd Iwerddon Ifanc. Rheswm terfynol oedd y ffaith nad oedd y werin Gwyddelig yn credu yn niwylledd bwriad O'Brien, a oedd yn dirfeddiannwr bach nad oedd, yn ôl eu barn hwy, yn gallu deall eu gofynion oherwydd materion cymdeithasol.
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Grogan, Dick (29 July 1998). "Taoiseach to announce purchase of 1848 'Warhouse' in Tipperary". The Irish Times. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 September 2021. Cyrchwyd 6 September 2020.
- ↑ Duffy, Charles Gavan (1883). Four Years of Irish History, 1845-1849. Dublin: Cassell, Petter, Galpin. tt. 743–745. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 9 June 2021. Cyrchwyd 4 September 2020.
- ↑ Devoy, John (1929). Recollections of an Irish rebel.... A personal narrative by John Devoy. New York: Chas. P. Young Co., printers. t. 290. Cyrchwyd 13 October 2020.
- ↑ Connolly, James (1910). Labour in Irish History. t. 168.
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- Young Ireland ar Encyclopedia Britannica
- The Rising of 1848 cylchgrawn History Ireland
- Young Ireland erthygl gan Richard Davis, Prifysgol Ohio
- The Young Irelanders Rebellion ar 'The History Armada' Youtube
