Irmandades da Fala

Brawdoliaeth yr Iaith, 1917, arwyddwyd gan Vilar Ponte.

Mudiad cenedlaetholgar a gwladgarol o Galisia oedd Irmandades da Fala ('Brawdoliaeth yr Iaith') a oedd yn weithredol rhwng 1916 ac 1936. Hwn oedd y mudiad cyntaf i ddefnyddio Galisieg fel eu hunig gyfrwng.

Yn 1915 galwodd Aurelio Ribalta, awdur Galisieg o Fadrid, i'w bobl amddiffyn yr iaith. Ar y 6ed o Ionawr y flwyddyn dilynol, sefydlodd Antón Vilar Ponte ymgyrch i sefydlu Mudiad Cyfeillion yr Iaith yn y papur newydd La Voz de Galicia ac ym Mawrth 1916 cyhoeddodd "Cenedlaetholdeb Galisiaidd (Nodiadau ar gyfer Llyfr)" ble crynhodd ei ddaliadau a'r dadleuon dros amddiffyn y Galisieg.

Cytunwyd a'i ddadleon gan lawer o arweinwyr ar draws y sbectrwm gwleidyddol, ac yn bwysicaf: Antón Losada Diéguez, y mudiad Traddodiadol (neu 'Geidwadol') a'r Democratiaid Rhyddfrydol.

Cafwyd dros 27 o ganghennau lleol o fewn dim ac aethpwyd ati i drefnu sioeau blodau, sesiynnau adrodd, cyrsiau dysgu Galisieg ayb ac yn etholiad 1918, cynrychiolwyd y mudiad newydd gan ddau berson. Hyrwyddo diwylliant ac iaith oedd bwriad y Mudiad..

Ar 14 Tachwedd 1916 sefydlodd Antón Vilar Ponte gylchgrawn gyda chylchrediad o oddeutu 1,800 - 'Ein Tir' (A Nosa Terra).

Amcanion

Yng Nghyngres Tachwedd 1918 yn ninas Lugo, sefydlwyd eu Rhaglen Waith a oedd yn cynnwys yr Amcanion hyn:

1. Prif Amcanion:
   1. Annibyniaeth lwyr i Galicia
   2. Datganoli pwer i'r rhanbarthau
   3. Ymuno â Chynghrair y Cenhedloedd
   4. Undeb Ffederal gyda Phortiwgal
2. Hefyd:
   1. Hawl i Lywodraeth Galisia i ddeddfu; ac i bobl y wlad eu hethol mewn dull democrataidd.
   2. Pwer i ddeddfu a chynal llysoedd barn
   3. Deddfau tribiwnlysoedd annibynnol i Galisia heb ymyrraeth gan Sbaen
   4. Y Galisieg a'r Sbaeneg i fod yn ieithoedd swyddogol, o'r un statws
   5. Hawliau cyfartal i'r ddau ryw - merched a dynion

Oriel luniau

• 
  A Nosa Terra' ('Ein Tir'): cylchgrawn y Mudiad
• 
  Pan sefydlwyd Plaid Galisia (Partido Galeguista) daeth y Frawdoliaeth i ben
• 
  Murlun yn nodi'r fan lle sefydlwyd Irmandades da Fala yn Corunna
• 
  Geiriadur a gyhoeddwyd gan y Frawdoliaeth yn 1933

Gweler hefyd

• Partido Galeguista
• Ramón Piñeiro López
• Statud Ymreolaeth Galisia (1936) (Estatuto de Autonomía de Galicia de 1936)