Ieithyddiaeth disgrifiadol

Mae Ieithyddiaeth/gramadeg disgrifiadol (Saeseng: linguistic/gramatical descriptivism) yn anelu at ddisgrifio’n fanwl gywir sut mae iaith yn cael ei defnyddio.

Nid yw’r dull yn labelu defnydd penodol o iaith yn ‘gywir’ neu’n ‘anghywir’.

Nodweddion ieithyddiaeth ddisgrifiadol

Mae ieithyddiaeth ddisgrifiadol yn seiliedig ar edrych ar ddefnydd iaith y byd go iawn, heb wneud unrhyw farn ynghylch a yw defnydd penodol 'gywir' neu beidio. Gall helpu i ddeall sut mae iaith yn newid dros amser. Trwy astudio sut mae pobl yn defnyddio iaith mewn gwirionedd, gall ieithyddion disgrifiadol nodi'r ffactorau cymdeithasol a phersonol sy'n dylanwadu ar newid iaith.

Gall ieithyddiaeth ddisgrifiadol helpu i werthfawrogi amrywiaeth iaith. Trwy astudio sut mae pobl yn defnyddio iaith mewn gwahanol ddiwylliannau a chymunedau, ac i ddeall y gwahanol ffyrdd y gellir defnyddio iaith.

Ar y llaw arall, mae’r dull Ieithyddiaeth ragnodol (Saesneg: linguistic/gramatical prescriptivism, purdeb ieithyddol, hylendid ieithyddol) yn cynnig ffurfiau safonol i’w defnyddio gan geisio gosod rheolau sy'n ymwneud â defnydd "cywir" neu "anghywir", neu sut y "dylid" ei defnyddio.

Gall presgripsiwn ieithyddol deillio o’r hyn mae sector arbennig o gymdeithas yn ei weld yn ffurf gywir neu orau ac yn anelu at ei hyrwyddo fel ffurf o iaith neu safon i’r cyhoedd yn gyffredinol.

Mae'r dulliau disgrifiadol a rhagnodol yn egwyddorion sylfaenol astudiaethau ieithyddol.

Gweler hefyd

• Normaleiddio iaith
• Cywair (ieithyddiaeth)
• Diglosia - newid o'r naill iaith i'r llall yn ôl y sefyllfa
• Newid cod - defnyddio dwy iaith gyda'i gilydd yn yr un sgwrs
• Cymraeg Clir - prosiect Canolfan Bedwyr, Prifysgol Bangor