Grŵp gweithredol

Oddi ar Wicipedia

O fewn i gemeg organig, y grŵp gweithredol yw'r grŵp o atomau o fewn moleciwl sy'n gyfrifol am ymddygiad a nodweddion y moleciwl. Mae'r grŵp gweithredol gan amlaf yn ymddwyn yn debyg beth bynnag yw maint y moleciwl mae'n rhan ohono. Fodd bynnag, gall adweithedd ac ymddygiad y moleciwl newid gyda grwpiau gweithredol cyfagos.

Ychwanegir enwau'r grŵpiau gweithredol at enwau'r rhiant-alcanau er mwyn enwi cyfansoddion organig.

Grŵp gweithredol cyffredin[golygu | golygu cod]

Mae'r canlynol yn rhestr o grŵpiau gweithredol cyffredin. Yn y fformiwlâu, mae'r symbolau R a R', fel arfer, yn cynrychioli hydrogen neu ochr-gadwyn hydrocarbon, ond weithiau mae'r symbol yn cyfeirio at unrhyw grŵp o atomau.

Hydrocarbonau[golygu | golygu cod]

Dosbarth cemegol Grŵp Fformiwla Fformiwla adeileddol Rhagddodiad Olddodiad Enghraifft
Alcan Alcyl R(CH2)nH Alcyl alcyl- -an methan
Ethan
Alcen Alcenyl R2C=CR2 Alcen alcenyl- -en Ethen
Ethen
Alcyn Alcynyl RC≡CR' Alcyn alcynyl- -yn Asetylen
Asetylen
(Ethyn)
Deilliad bensen Ffenyl RC6H5
RPh
Ffenyl ffenyl- -bensen Cumen
Cumen
(2-ffenylpropan)
Deilliad tolwen Bensyl RCH2C6H5
RBn
Bensyl bensyl- 1-(grŵp neu atom ynghlwm)tolwen Bensyl bromid
Bensyl bromid
(α-Bromotolwen)

Grŵpiau gyda halogenau[golygu | golygu cod]

Dosbarth cemegol Grŵp Fformiwla Fformiwla adeileddol Rhagddodiad Olddodiad Enghraifft
halogenoalcan halo RX Grŵp Halid halo- alcyl halid Cloroethan
Cloroethan
(Ethyl clorid)
fflworoalcan fflworo RF Grŵp Fflworo fflworo- alcyl fflworid Fflworomethan
Fflworomethan
(Methyl fflworid)
cloroalcan cloro RCl Grŵp Cloro cloro- alcyl clorid Cloromethan
Cloromethan
(Methyl clorid)
bromoalcan bromo RBr Grŵp Bromo bromo- alcyl bromid Bromomethan
Bromomethan
(Methyl bromid)
ïodoalcan ïodo RI Grŵp Ïodo ïodo- alcyl ïodid Ïodomethan
Ïodomethan
(Methyl ïodid)

Grŵpiau gyda ocsigen[golygu | golygu cod]

Dosbarth cemegol Grŵp Fformiwla Fformiwla adeileddol Rhagddodiad Olddodiad Enghraifft
Alcohol Hydrocsyl ROH
Hydrocsyl
Hydrocsyl
hydrocsi- -ol methanol
Methanol
ceton Carbonyl RCOR' Ceton -oyl- (-COR')
neu
ocso- (=O)
-on Bwtanon
Bwtanon
(Methyl ethyl ceton)
Aldehyd Aldehyd RCHO Aldehyd fformyl- (-COH)
neu
ocso- (=O)
-al asetaldehyd
Asetaldehyd
(Ethanal)
Asyl halid Haloformyl RCOX Asyl halide carbonofflworidoyl-
carbonocloridoyl-
carbonobromidoyl-
carbonoïodidoyl-
-oyl halid Asetyl clorid
Asetyl clorid
(Ethanoyl clorid)

Grŵpiau gyda nitrogen[golygu | golygu cod]

Dosbarth cemegol Grŵp Fformiwla Fformiwla adeileddol Rhagddodiad Olddodiad Enghraifft
Amid Carbocsamid RCONR2 Amid carbocsamido-
or
carbamoyl-
-amid asetamid
Asetamid
(Ethanamid)
Amin Amin cynradd RNH2 Amin cynradd amino- -amin methylamin
Methylamin
(Methanamin)
Amin eilaidd R2NH Amin eilaidd amino- -amin deumethylamin
Deumethylamin
Amin trydyddol R3N Amin trydyddol amino- -amin trimethylamin
Trimethylamin
ïon amoniwm 4° R4N+ Catïon amoniwm cwaternaidd amonio- -amoniwm colin
Colin