Gleann na Muaidhe/Glenamoy

Oddi ar Wicipedia

Glenamoy ( Irish </link></link> Pentref ym mhlwyf sifil Cill Chomáin/Kilcomman, Erris/Iorrais yn rhan ogleddol Sir Mayo/Maigh Eo yn Iwerddon yw [1] . Mae ffordd yr R314 yn mynd trwy Glenamoy/Gleann na Muaidhe. [2]

Mae Gleann na Muaidhe hefyd yn adran etholiadol (ED) o fewn ardal etholiadol leol Belmullet/Béal an Mhuirthead. [3] Yn 2022, roedd gan Gleann na Muaidhe (ED) boblogaeth o 205. [4] Mae'n ardal hon yn ardal Gaeltacht (siarad Gwyddeleg ). [1]

Daearyddiaeth[golygu | golygu cod]

Topograffeg[golygu | golygu cod]

Mae adran etholiadol Gleann na Muaidhe yn cynnwys y chwe threfdir a ganlyn: [5]

  • Gogledd Bellagelly ( Béal a Ghoile sy'n golygu "ceg y stumog")
  • Bellagelly de ( Béal a Ghoile sy'n golygu "ceg y stumog")
  • Glencullin Lower ( Gleann Chuilinn )
  • Glenturk Beg ( Gleann Toirc Beag )
  • Glenturk More ( Gleann Toirc Mór )
  • Muingingaun ( Moing Iongáin sy'n golygu "nant y crehyrod")

Mae trefdiroedd eraill yr ardal yn cynnwys: </link>

  • Baralty ( Baral Altaigh sy'n golygu "bryniau/clogwyni/unrhyw beth uchel")
  • Bunalty ( Bun Altaigh sy'n golygu "gwaelod y bryniau/clogwyni")
  • Srahnaplaia ( Srath na Pláighe sy'n golygu "holm y pla")
  • Pollboy ( Poll Buí sy'n golygu "twll melyn")
  • Lenarevagh ( An Léana Riabhach sy'n golygu "dolydd lwyd") </link>

Mae trefdiroedd Glean na Muaidhe yn ffurfio rhan fewndirol plwyf Cill Chomáin sydd, yn bennaf, yn ardal arfordirol. Mae llawer o Gleann na Muaidhe yn anghysbell ei natur ac yn cynnwys ardaloedd eang o orgors . Mae adran etholiadol Gleann na Muaidhe yn cwmpasu ardal o tua 14,500 acr (59 km2) . [5]

Mae'r afonydd sy'n llifo drwy'r ardal yn cynnwys Afon Gleann na Muaidhe, sy'n codi yn nhreflan Gleann Chalrái ( Belderrig ) ac yn y pen draw yn llifo i aber Sruwaddacon a Bae Broadhaven/Cnocán na Líne. Mae Afon Owenmore/An Abhainn Mhór yn llifo trwy Lyn Carrowmore/Loch na Ceathrún Móire i Fae Blacksod/Cuan an Fhóid Duibh lle mae llednant ohono (a elwir yn Afon Munhin/An Mhuinchinn) yn cysylltu'r ardal â saga Ulster Cycle Táin Bó Flidhais . </link>[ dyfyniad sydd ei angen ]

Mae preswylfeydd Gleann na Muaidhe wedi eu gwasgaru ar draws ardal eang; Gweddillion yw hwn o gyfundrefn amaethyddiaeth Rundale a fu unwaith yn gyffredin yn yr ardal. </link>[ dyfyniad sydd ei angen ]

Cyfadeilad cors Gleann na Muaidhe[golygu | golygu cod]

Mae cyfadeilad cors Gleann na Muaidhe yn safle mawr yng ngogledd-orllewin Iorrais, yn ymgorffori ardaloedd mewndirol ac arfordirol. Mae'r hinsawdd yn wlyb a chefnforol ac mae gwyntoedd cryfion yn aml ar draws yr ardal sy'n ddi-goed i raddau helaeth ac yn gymharol agored. Mae ardal y gors yn cael ei draenio gan bedair prif system afonydd - afonydd Gleann na Muaidhe, Muingnabo/Abhainn Mhoing na Bó, y Belderg/Abhainn Bhéal Derig a'r Glenglassra/Abhainn Ghleann Lasra. Gorgors gefnforol eithafol sy'n dominyddu'r safle yn ei ardaloedd mewndirol. [6] Clogwyni môr sy’n dominyddu’r arfordir ac mae nifer o ynysoedd serth oddi ar yr arfordir sy’n cael eu defnyddio weithiau ar gyfer pori da byw yn yr haf. [6]

Hanes[golygu | golygu cod]

Cofeb i Frwydr Gleann na Muaidhe yn nhrefdir Gort Liatuile

Mae tystiolaeth o anheddu hynafol yn yr ardal yn cynnwys nifer o grannógau posibl yn nhrefdir Gogledd Bellagelly/Béal an Ghoile Thuaidh. [7] Mae'r Cofnod Henebion a Lleoedd yn cofnodi safle cylch yn nhref Muingingaun/Moing Iongáin. [7]

Yn ystod y 19eg ganrif, defnyddiwyd nifer o gabanau saethu gan y landlordiaid lleol a bonedd y tir i gynnal partïon saethu. </link>[ dyfyniad sydd ei angen ] O ddiwedd y 19eg ganrif, roedd nifer o ysgolion les (yn gysylltiedig â Bwrdd y Dosbarthiadau Cynulleidfaol ) yn gweithredu yn ardal ehangach Iorrais. [8]

Ar 21/09/1922, yn ystod Rhyfel Cartref Iwerddon, bu i ddidoliad o filwyr pro-Gytundeb y Fyddin Genedlaethol gael eu rhagodi gan rymoedd gwrth-Gytundeb yr IRA yn Gleann na Muaidhe[9]. Yn dilyn cyrrhaeddiad milwyr wrth gefn o'r Fyddin Genedlaethol, bu brwydr hir - yr hon a ddisgrifwyd gan rhai fel "Brwydr Gleann na Muaidhe".[10]

Mewn cyfanswm, fe laddwyd chwech milwr o'r Fyddin Genedlaethol a deg o ymladdwyr y gwrth-Gytundeb.[11][12][13]

Crefydd[golygu | golygu cod]

Agorodd Eglwys Gatholig Sant Paul yn Gleann na Muaidhe ym 1936

Mae'r eglwys Gatholig leol, Eglwys Sant Paul, yn un o bum eglwys ym mhlwyf Cill Chomáin Iorrais yn Esgobaeth Gatholig Rufeinig Killala/Cill Ala . [14] Cyn adeiladu'r eglwys hon, cynhaliwyd offeren yn adeilad yr hen ysgol gerllaw. [14] [15] Gosodwyd carreg sylfaen yr eglwys ym mis Awst 1935, [15] ac fe'i cwblhawyd yn 1936. [16] Priodolir un o'r ffenestri lliw i Earley Studios Limited yn Nulyn. [16] Caewyd yr eglwys i'w hadfer yn 2020, [17] [18] [19] a'i hailagor wedyn i blwyfolion. [20]

Mwynderau a chwaraeon[golygu | golygu cod]

Mae hen adeilad ysgol (cynradd) genedlaethol Gleann na Muidhe bellach yn gartref i naíonra (cyn ysgol) a chanolfan gymunedol

Gwasanaethir yr ardal gan swyddfa bost An Post, [21] a gorsaf betrol gyfagos . Mae canolfan iechyd, gydag oriau agor cyfyngedig, wedi'i lleoli gerllaw. [22] Mae gan orsaf Garda Gleann na Muaidhe hefyd oriau gweithredu cyfyngedig. [23] [24] O 2023 ymlaen, dim ond 4 disgybl oedd ar y gofrestr yn ysgol (cynradd) genedlaethol, Ysgol Genedlaethol Gleann na Muaidhe . [25]

Mae clwb lleol Cymdeithas Athletau Gaeleg, CLG Cill Chomáin, wedi'i leoli yn nhref tref Lenarevagh/An Léana Riabhach ger Gleann na Muaidhe. [26]

Gweld hefyd[golygu | golygu cod]

  • Barroosky/Barr Rúscaí, ED gyfagos a threfdir o fewn plwyf Cill Chomáin

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ 1.0 1.1 "Gleann na Muaidhe/Glenamoy". logainm.ie. Placenames Database of Ireland. Cyrchwyd 12 October 2021.
  2. ↑ "S.I. No. 54/2012 — Roads Act 1993 (Classification of Regional Roads) Order 2012". irishstatutebook.ie. Irish Statute Book. Cyrchwyd 1 January 2024.
  3. ↑ "S.I. No. 435/1998 - County of Mayo Local Electoral Areas Order, 1998". Irish Statute Book. November 1998. Cyrchwyd 31 December 2023.
  4. ↑ "FP009 - Population and Actual and Percentage Change 2016 to 2022". data.gov.ie. Central Statistics Office. Cyrchwyd 2 January 2024. Gleann na Muaidhe, Co.Mayo, 29056 [..] Electoral Division [..] Population - 2022 [..] 205
  5. ↑ 5.0 5.1 "Glenamoy Electoral Division, Co. Mayo". townlands.ie. Cyrchwyd 31 December 2023.
  6. ↑ 6.0 6.1 "Site Synopsis - Glenamoy Bog Complex" (PDF). National Parks and Wildlife Service. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 18 December 2007. Cyrchwyd 14 April 2010.
  7. ↑ 7.0 7.1 Record of Monuments and Places - County Mayo, Dublin: National Monuments and Historic Properties Service, 1996, https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/Archaeology-RMP-Mayo-manual-(1996)-0035.pdf
  8. ↑ "Erris Lace Schools". laceschool.com. Cyrchwyd 1 January 2024.
  9. ↑ ""Fierce Fighting in Mayo"". Drogheda Independent. Check date values in: |archive-date= (help)
  10. ↑ Langan, Thomas. [goldenlangan.com ""The Battle of Glenamoy""]. North Mayo Historical Journal 2: 1. goldenlangan.com.
  11. ↑ [Irishmedals.org "National Army Killed Civil Year"] Check |url= value (help). Cofnodwyd o'r gwreiddiol ar 11//11/2013. Check date values in: |date=, |archivedate= (help)
  12. ↑ ""Sixteen Killed in Mayo encounter"". Irish Independent. 19/09/1922. Check date values in: |date= (help)
  13. ↑ ""North Mayo Fight: Losses on Both Sides."". Irish Examiner. 25/09/1922. Check date values in: |date= (help)
  14. ↑ 14.0 14.1 "5 Churches | Parish Of Kilcommon Erris, County Mayo, Ireland" (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-12-13.
  15. ↑ 15.0 15.1 Noone, Fr Sean (1991). Where The Sun Sets (yn Saesneg) (arg. 1st). Naas: The Leinster Leader. tt. 155–254. ISBN 0951817906.
  16. ↑ 16.0 16.1 "Saint Paul's Catholic Church, Bunalty, Gleann na Muaidhe [Glenamoy], Mayo". buildingsofireland.ie. National Inventory of Architectural Heritage. Cyrchwyd 31 December 2023.
  17. ↑ "Appeal to help with upgrade and repair of Glenamoy church". Mayo Advertiser. 11 December 2020. Cyrchwyd 1 January 2024.
  18. ↑ "Major fundraising underway to repair Glenamoy Church". midwestradio.ie. 5 December 2020.
  19. ↑ "North Mayo church looking for donations to repair damage". Connaught Telegraph (yn Saesneg). 8 December 2020. Cyrchwyd 1 January 2024.
  20. ↑ "Resumption of services". Saint Paul's Church Glenamoy Restoration Fund Facebook Page. 2021.
  21. ↑ "Post Office Locator - An Post Gleann na Muaidhe". An Post. Cyrchwyd 1 January 2024.
  22. ↑ "Health Centres in Mayo". Health Service Executive. Cyrchwyd 1 January 2024.
  23. ↑ "Written answers - Thursday, 29 September 2011 - Department of Justice, Equality and Defence - Garda Stations". Houses of the Oireachtas. 29 September 2011. Cyrchwyd 1 January 2024.
  24. ↑ "Station Directory - Gleann na Muaidhe (Glenamoy)". garda.ie. Cyrchwyd 1 January 2024.
  25. ↑ "Directory - S N Gleann na Muaidhe (Glenamoy National School) 13882L". gov.ie. Department of Education. 20 July 2023. Cyrchwyd 1 January 2024.
  26. ↑ "CLG Cill Chomáin". cillchomaingaa.ie. Cyrchwyd 31 December 2023. Cill Chomain GAA, Lenarevagh, Glenamoy, Ballina Co.Mayo
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Gleann_na_Muaidhe/Glenamoy&oldid=12614794"