Feakle
 | |
| Math | anheddiad dynol  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Swydd Clare |
| Gwlad |  Gweriniaeth Iwerddon |
| Cyfesurynnau | 52.92°N 8.65°W |
 | |
Pentref yn Swydd Clare, Iwerddon, yn y plwyf Catholig o'r un enw, yw Feakle (yn hanesyddol Feakell a Fiakil, o'r Wyddeleg An Fhiacail).[1]
Lleoliad[golygu | golygu cod]
Ystyr "Paroiste na fiacaile" yw plwyf y dant. Dywed chwedl i ddant Mochonna, y nawddsant, syrthio allan yn y lle hwn, ll yr adeiladodd ei eglwys. Damcaniaethau eraill yw bod y lle wedi'i enwi ar ôl eglwys a oedd wedi'i thoi â "fiathgail", sef glaswellt lleol garw, neu fod yr enw yn dod o "Fia-Choill", pren y ceirw. [2]
Mae'r pentref ym marwniaeth Tulla Upper, 7.2km i'r gogledd-orllewin o Scarriff ar y ffordd iGort . Yn 1837 roedd y boblogaeth yn 8,844 o drigolion ac yn gorchuddio tua 30,000 acr (12,000 ha) . [3] Mewn disgrifiad ym 1845 dywedwyd “Mae’r arwyneb yn cynnwys yr ucheldiroedd uchaf, gwylltaf, a mwyaf gogleddol o ucheldiroedd gorllewinol y sir; ac mae’n cynnwys dadlithriadau deheuol mynyddoedd Slieve-Baghta, a’r ystodau a’r masau allgen hynny sy’n ymgorfforiad o Lyn Graney, ac yn ymestyn tua Lyn O'Grady. Mae y tir uchaf i'r gorllewin, ar uchder o 1,312 o droedfeddi." [4]
Mae plwyf Feakle yn Esgobaeth Gatholig Rufeinig Killaloe . Eglwysi'r plwyf yw St Joseph's yn Kilclaren a St Mary's in Feakle. [5] Roedd poblogaeth y pentref yn 2006 yn 122. [6] Mae'n ffinio â Lough Derg a threfi Tulla a Scarriff . Mae Feakle yn enwog am ei gŵyl gerddoriaeth draddodiadol.
Hanes[golygu | golygu cod]
Mae Sant Mochonna yn cael ei barchu fel nawddsant Feakle. Dinistriwyd adfeilion hynafol ei eglwys ar ddechrau'r 19eg ganrif. [7]
O dan erledigaeth grefyddol yr Eglwys Gatholig yn Iwerddon a osodwyd gan y Deddfau Cosbia ddaeth i rym yn 1695, lle bu i ddeddfau llym gan lywodraeth Brotestanaidd Prydain wahardd rhyddid crefyddol Catholigion Iwerddon ac amharu'n arw ar hawliau'r werin i eiddo tir a chartrefi, byddai Catholigion y Feakle yn teithio'n gyfrinachol i graig Offeren a leolir wrth feddrod megalithig yng nghors Ballycroum gerllaw. [8]
Ar 12 Rhagfyr 1974 cyfarfu arweinwyr Byddin Weriniaethol Iwerddon a Sinn Féin yn Smith's Hotel, Feakle, ag arweinwyr prif enwadau Cristnogol Protestannaidd Iwerddon ( Eglwys Iwerddon, Methodistiaid a Phresbyteraidd ) i drafod ffyrdd o ddatrys argyfwng Gogledd Iwerddon . Torrodd y Gardaí (heddlu Gwyddelig) y cyfarfod i fyny. Er bod unrhyw wŷr IRA yr oedd eu heisiau eisoes wedi ymadael, fe wnaeth yr eglwyswyr drosglwyddo'r rhestr o ofynion Gweriniaethol i lywodraeth Prydain . Roedd arweinydd y Methodistaid Eric Gallagher yn bresennol ac yn ddiweddarach daeth yn destun y llyfr Peacemaker gan yr awdur Dennis Cooke. </link>[ dyfyniad sydd ei angen ]
Pobl[golygu | golygu cod]
- Biddy Early (1798–1874), llysieuydd ac iachawr a gyhuddwyd, o dan gyfraith hynafol, o ddewiniaeth ym 1865. Mae llên gwerin leol yn dweud, os byddwch chi'n gadael darn arian yn ei thŷ, bydd gennych chi iechyd da, ond cymerwch ddarn arian a byddwch chi'n cael anlwc.
- Ganed Martin Hayes (g. 1962), ffidlwr, yn Feakle.
- Ger Loughnane (g. 1953), cyn-hyrddwr Clare a rheolwr tîm hyrddio Galway .
- Cysylltir Brian Merriman (c.1747–1805), bardd lleol, ffidlwr, ac ysgolfeistr gwrychoedd, â'r ardal. Er na chafodd ei eni, ac na bu farw, yn Feakle, dewisodd gael ei gladdu yma lle y treuliodd y rhan fwyaf o'i oes. Feakle hefyd y cyfansoddodd y gerdd gomig hir Cúirt an Mheán Oíche (The Midnight Court). [9] Codwyd cofeb er cof am Merriman gan An Cumman Merriman (Cymdeithas Merriman) yn y fynwent leol.
- Dan Minogue (1893-1983), gwleidydd ffederal o Awstralia
- Johnny Patterson (1840-1889), canwr a chyfansoddwr a aned yn Kilbarron ger y Feakle
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
- Rhestr o drefi a phentrefi yn Iwerddon
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "An Fhiacail / Feakle (see archival records)". logainm.ie. Placenames Database of Ireland. Cyrchwyd 23 March 2023.
- ↑ "Feakle Historical Background". Clare County Library. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 January 2013. Cyrchwyd 2014-03-31.
- ↑ Samuel Lewis (1837). "Feacle". County Clare: A History and Topography. Cyrchwyd 2014-03-31.
- ↑ "Feakle". Parliamentary Gazetteer of Ireland. 1845. Cyrchwyd 2014-03-31.
- ↑ "Feakle". Diocese of Killaloe. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2015-05-24. Cyrchwyd 2014-03-31.
- ↑ "Census 2006 for Feakle, p. 140". Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 25 December 2018. Cyrchwyd 19 October 2010.
- ↑ "Clare Places - Feakle: Historical Background". www.clarelibrary.ie. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 11 February 2020. Cyrchwyd 2021-03-08.
- ↑ Somerville, Christopher (11 June 2011). "Walk of the Week: Ballycroum Loop, East Clare". Irish Independent.
- ↑ Merriman, Brian (1974). Ó hUaithne, Dáithí (gol.). Cúirt an Mheán Oíche. Preas Dolmen. ISBN 0-85105-002-6.