David Evans (Dewi Dawel)
| David Evans | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ffugenw | Dewi Dawel  |
| Ganwyd | 16 Medi 1814 Llanfynydd |
| Bu farw | 20 Rhagfyr 1891 Cwm-du, Sir Gaerfyrddin |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | Teiliwr, tafarnwr, bardd |
| Plant | William Caradog Evans |
Roedd David Evans (Dewi Dawel) (16 Medi, 1814 -27 Awst, 1871) yn deiliwr, tafarnwr, bardd a chasglwr trethi Cymreig.[1]
Cefndir[golygu | golygu cod]
Ganwyd Dewi Dawel yn y Gefnffordd, Penygarn, plwyf Llanfynydd, Sir Gaerfyrddin yn blentyn i Thomas Evans, teiliwr. Bu farw ei dad trwy foddi yn yr afon Cothi.
Gyrfa[golygu | golygu cod]
Dilynodd yn ôl traed ei dad, gan ddechrau gweithio fel teiliwr yn gweithio o ddrws i ddrws. Wedi cael llwyddiant yn y fenter agorodd gweithdy teilwra, siop a thŷ tafarn, Y Cwm Du Inn. Yn ychwanegol i'w busnesau bu hefyd yn gweithio fel casglwr trethi ac fel clerc i bwyllgor yr ysgolion lleol.
Gyrfa lenyddol[golygu | golygu cod]
Meistrolodd reolau cerdd dafod gan fabwysiadu'r enw barddol "Dewi Dawel" bu'n cystadlu a beirniadu mewn eisteddfodau a chyrddau llenyddol yn yr ardal. Bu hefyd yn cystadlu ar ysgrifennu traethodau. Enillodd yn eisteddfod Llandeilo gyda thraethawd "Dyletswyddau rhieni i roi addysg dda i'w merched", syniad a oedd braidd yn ddieithr yn y cyfnod hwnnw. Argraffwyd y traethawd yn ddiweddarach.
Roedd Dewi Dawel yn aelod o enwad yr Undodiaid, a byddai yn cerdded y 9 milltir o'i dŷ i'r capel undodaidd agosaf ger Llandeilo. Byddai'n cyfrannu'n aml i golofn farddonol cylchgrawn ei enwad Yr Ymofynydd. Un o'i gerddi mwyaf nodedig i'w gyhoeddi yn y cylchgrawn oedd Addysgiaeth yng Nghymru, sef ei ymateb i Frad y Llyfrau Gleision. Roedd mor siomedig ag eraill yng Nghymru am gynnwys yr adroddiad. Roedd o hefyd yn siomedig efo ymateb y mwyafrif i'r adroddiad. Roedd yn ymwybodol bod diffygion yn narpariaeth addysg yng Nghymru ac yn credu bod y cyfle i gael trafodaeth am addysg wedi ei golli trwy droi'r ymateb yn un Capel yn erbyn Eglwys.[2]
Dyma'r gerdd:[3]
Yn ogystal â bod yn fardd roedd Dewi Dawel yn gerddor hefyd. Chwaraeai nifer o offerynnau a fu'n sarsiant band feistr ar seindorf bres fach oedd yn gysylltiedig â chatrawd gwirfoddolwyr y cylch. Dewi a'i feibion oedd bron y cyfan o aelodau'r band.[2]
Mae llawer o'i waith wedi ei gadw gan y Llyfrgell Genedlaethol.[4]
Teulu[golygu | golygu cod]
Priododd Mary Davies, Maes yr Haidd, Llanfynydd ym 1837 a bu iddynt ddeg o blant. Bu dau o'i feibion yn ysgolfeistri Thomas Morgan Evans (1838-92) yng Nghwmdu a Dafydd Evans (1842-93) yn Nhalyllychau. Mab arall iddo oedd y bardd Gwilym Caradog, William Caradog Evans (1848-78).[5]
Marwolaeth[golygu | golygu cod]
Bu farw yn ei gartref, Tafarn Cwm-du yn 77 mlwydd oed a chladdwyd ei weddillion ym mynwent y Plwyf, Llanfynydd.[6]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "EVANS, DAVID ('Dewi Dawel'; 1814 - 1891), teiliwr, tafarnwr, bardd, etc. | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
- ↑ 2.0 2.1 "Dewi Dawel". Yr Ymofynydd 51: 70. Mawrth 1892. https://cylchgronau.llyfrgell.cymru/view/2555083/2568603/23#?xywh=-24%2C-185%2C2013%2C1785.
- ↑ "Addysgiaeth yng Nghymru". Yr Ymofynydd 51: 119. Mai 1849. https://cylchgronau.llyfrgell.cymru/view/2555083/2555710/24#?xywh=-347%2C-74%2C3679%2C2392. Adalwyd 9 Tachwedd 2019.
- ↑ "Llawysgrifau Dewi Dawel, - Llyfrgell Genedlaethol Cymru Archifau a Llawysgrifau". archives.library.wales. Cyrchwyd 2019-11-09.
- ↑ "BBC - De Orllewin - Teilwriaid Bro'r Lloffwr". www.bbc.co.uk. Cyrchwyd 2019-11-09.
- ↑ "CWMDU TALLEY - Seren Cymru". William Morgan Evans. 1892-02-26. Cyrchwyd 2019-11-09.