Chwarel Aberllefenni
 | |
| Math | chwarel  |
|---|---|
| Sefydlwyd |
|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.676°N 3.823°W |
 | |
Chwarel lechi ger Aberllefenni yng Ngwynedd yw Chwarel Aberllefenni. Cyn iddi gau yn 2003 roedd wedi bod ar agor yn ddidor am gyfnod hwy nag unrhyw chwarel lechi arall yn y byd.
Defnyddir yr enw “Chwarel Aberllefenni” am dair chwarel ar wahan, Foel Grochan, Hen Chwarel a Ceunant Ddu, sydd ill tair wedi eu gweithio fel uned trwy gydol y cyfnod yr oedd y chwarel ar agor. Saif Foel Grochan ar ochr ddwyreiniol y dyffryn a Ceunant Ddu a Hen Gloddfa ar yr ochr orllewinol.
Hanes[golygu | golygu cod]
Efallai bod Chwarel Aberllefenni wedi ei gweithio cyn gynhared a’r 14g. Tua 1500 defnyddiwyd llechi o’r chwarel yma i doi Plas Aberllefenni. Roedd y chwarel yn eiddo i deulu Lloyd yn y 17g, a daeth i feddiant teulu Campbell yn 1725. Yn 1806 daeth John Davies yn berchennog, ac etifeddwyd y chwarel gan ei aer Pryce Jones yn 1824. Yn 1859 gwerthwyd y chwarel i’r Cyrnol Robert Davis Jones.
Erbyn 1879 roedd y chwarel yn cyflogi 169 o weithwyr, ac yn cynhyrchu bron 4700 tunnell o lechi. Cyhhaeddodd y nifer o weithwyr 190 yn 1890, ond erbyn 1908 roedd wedi gostwng dan 100.
Yn 1935 prynwyd y chwarel gan Syr Henry Haydn Jones, perchennog Chwarel Bryn Eglwys ger Abergynolwyn. Erbyn y 1950au dim ond tua 40 o weithwyr oedd ar ôl, i gyd yn chwarel Foel Grochan. Prynodd y brodyr Gwilym a Dewi Lloyd y chwarel yn 1956 dan yr enw Wincilate Ltd. Trwy fecaneiddio, gallwyd cario ymlaen hyd ddiwedd y ganrif, ond daeth diwedd ar gynhyrchu llechi yn 2002. Aberllefenni oedd y chwarel lechi olaf i’r de o Flaenau Ffestiniog. Mae’r felin lechi yn parhau ar agor, yn prosesu llechi o Tsieina, Blaenau Ffestiniog a Chwarel y Penrhyn.
