Cader

Bryn Cader Faner, Gwynedd.

Copa Cader Idris.

Mae cader (Llydaweg: cadoer, Gwydd Cynn: cathair; Ll: cathedra) yn hen enw Cymraeg ar 'eisteddle' uchelwr neu fryngaer, ac yn enw ar sawl bryn neu gopa mynydd. Yng Ngeiriadur Ysgrythyrol Thomas Charles ceir y diffiniad:

"CADAIR, CADER -EIRIAU. (cad) Gr. καθεδρα (cathedra); eisteddfa, eisteddfa gyffredin ; amddiffynfa, caer, cadarnle – Cader ymadrodd, areithfa; cader buwch, pwrs buwch. Y mae amryw fryniau amddiffynedig yn cadw yr enw Cader ; megys Cader Dinmael, Cader Idris, &c. –Cader Moses, yr ydoedd y Phariseaid yn chwennych eistedd ynddi i farnu a llywodraethu y bobl, fel Moses..."

Yr ynganiad lleol o 'Gadair Idris' yw 'Cader Idris' a dyna a ddefnyddir hefyd fel sillafiad lleol e.e. enw'r ysgol uwchradd yn Nolgellau yw 'Ysgol y Gader', 'Deintyddfa Cader' a llawer o strydoedd.

Yn anghywir, cred rhai mai Seisnigiad o'r gair Cymraeg yw 'cader', e.e. ar wefan y BBC dywedir: "Cadair Idris (sometimes know by its anglicised title, Cader Idris) is a mountain."

Enghreifftiau

Bryniau a chopaon

• Cader Idris
• Bryn Cader Faner
• Carnedd gron Cader Fawr

Afonydd

• Afon Cader, Dyffryn Dysynni

Eraill

• Cader, pentrefan ger Dinbych
• Ceiliog Cader Fyrddin - ceiliog gyda chrib dwbwl
• Ysgol y Gader, Dolgellau

Gweler hefyd

• Tarddiad yr enw Ogwen/Ogwan