Cytundeb Maastricht

Arwyddwyd Cytundeb Maastricht (ei henw iawn yw Cytundeb yr Undeb Ewropeaidd) gan aelod-gwladwriaethau y Cymuned Ewropeaidd ym 1992 i greu yr Undeb Ewropeaidd ar ôl trafodaethau ar gyfer undeb ariannol ac yndeb gwleidyddiol.

O ganlyniad y cytundeb cyflwynwyd arian sengl yr UE, yr Ewro a strwythr tri piler yr Undeb:

• Piler y Cymuned
• Piler polisi tramor a diogelwch cyffredin (piler CFSP) a
• Piler cyfiawnder a materion mewnol (piler JHA).

Sylfaen y piler CFSP yw cyfweithrediad gwleidyddiol Ewropeaidd (EPC). Piler JHA yw'n golygu cydweithrediad ar gyfer ataliad tor-cyfraith, cyfiawnder troseddol, cyfiawnder sifil, noddfa a mewnfydiad.

Roedd y Cymuned Ewropeaidd (EC) yn weithio ar gyfer materion economaidd a masnachol. Roedd y Comisiwn Ewropeaidd a'r Llys Cyfiawnder Ewrop yn annibyniol o'r llywodraethau'r aelod-gwladwriaethau ac yn nerthol iawn. Etholwyd y Senedd Ewropeaidd gan trigolion yr EC. Roedd llywodraethau'r aelod-gwladwriaethau yn rhannu pŵer sydd ar ôl ac ers canol y 1980au roedden gwneud hynny yn pennaf drwy pleidlais fwyafrifol. Fel hynny roedd sefydliadau rhyngwladol yn mwy nerthol nag llywodraethau cenhedlaethol.

Roedd ddadl am gyfrifoldebau ar gyfer polisi tramor, milwrol a materion throseddol. Roedd rhai yn eisiau fod hi gan yr EC, ac eraill fod hi'n rhaid i lywodraethau cenhedlaethol fod yn gyfrifol am hynny. Fel cyfaddawd cyflwynwyd strwythr tri piler er mwyn wahanu y cyfrifoldebau economaidd a thraddodiadol (megis piler y Cymuned) i'r materion newydd (sef piler CFSP a philer JHA).

Arwyddwyd Cytundeb Maastricht ar 7 Chwefror, 1992 ym Maastricht yn yr Iseldiroedd, lle y trafodaethau terfynol ym mis Rhagfyr 1991. Daeth i rym ar 1 Tachwedd, 1993 a cafodd ei diwygio sawl waith ers hynny.

Cytundebau, strwythur a hanes yr Undeb Ewropeaidd
1951/1952	1957/1958	1965/1967	1992/1993	1997/1999	2001/2003	2007/2009 (?)
			U N D E B   E W R O P E A I D D   ( U E )
Cymuned Ewropeaidd Glo a Dur (CEGD)
	Cymuned Economaidd Ewropeaidd (CEE)		Cymuned Ewropeaidd (CE)
	Cymuned Ewropeaidd Ynni Atomig (Euratom)
		Tair Cymuned Ewropeaidd: CEGD, CEE ac Euratom	Cyfiawnder a Materion Cartref
				Heddlu a Chydweithrediad Cyfreithiol mewn Materion Trosedd
			Polisi Tramor a Diogelwch Cyffredin (PTDC)
Cytundeb Paris	Cytundebau Rhufain	Cytundeb Cyfuno	Cytundeb Maastricht	Cytundeb Amsterdam	Cytundeb Nice	Cytundeb Lisbon
			"Tri philer yr Undeb Ewropeaidd" (y Cymunedau Ewropeaidd, y PTDC, a Heddlu a Chydweithrediad Cyfreithiol)