Neidio i'r cynnwys

Abaty Talyllychau

Oddi ar Wicipedia
Abaty Talyllychau
Mathabaty Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 12 g Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
LleoliadTalyllychau Edit this on Wikidata
SirSir Gaerfyrddin
GwladBaner Cymru Cymru
Uwch y môr117.3 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau51.9768°N 3.9931°W, 51.976469°N 3.992187°W Edit this on Wikidata
Rheolir ganCadw Edit this on Wikidata
Map
PerchnogaethCadw Edit this on Wikidata
Statws treftadaethadeilad rhestredig Gradd II, heneb gofrestredig Edit this on Wikidata
Manylion
Dynodwr CadwCM013 Edit this on Wikidata

Mynachlog adfeiliedig tua milltir i'r gogledd o bentref Talyllychau, Sir Gaerfyrddin yw Abaty Talyllychau. Erys rhan o'r tŵr yn sefyll heddiw. Fe'i sefydlwyd fel mynachlog Bremonstratensaidd gan yr Arglwydd Rhys o Ddeheubarth rhwng 1184 a 1189. Heddiw mae yng ngofal Cadw.

Cafodd yr abaty ei sefydlu gan yr Arglwydd Rhys rywbryd yn ail hanner y 1180au. Dewiswyd lleoliad anghysbell a thawel yn y bryniau uwchben Dyffryn Tywi, priodol i urdd fynachaidd a rannai'r delfryd o fywyd syml a gosyngedig gydag Urdd y Sistersiaid. Dyma'r unig dŷ Premonstratensaidd yng Nghymru. Nid yw'n eglur pam y dewisodd Rhys roi tir iddynt, ond roedd yn adnabod rhai o arweinwyr yr urdd yn Lloegr ac mae'n bosibl eu bod wedu dylanwadu arno.

Roedd Abaty Talyllychau yn driw i achos y Cymry yn ystod rhyfeloedd annibyniaeth y drydedd ganif ar ddeg. Ym 1278 cafodd ei feddiannu gan Goron Lloegr. Ceisiodd y brenin Edward I, brenin Lloegr, roi mynachod Seisnig yn lle'r mynachod Cymreig. Rhoddwyd yr abaty yng ngofal Abaty Welbeck ar ôl i'r mynachod gael eu cyhuddo o ymddwyn yn anweddus.

Ychydig sy'n hysbys am hanes diweddarach yr abaty. Ym 1291 dim ond £62 oedd ei werth ac roedd mewn cyflwr bregus. Erbyn iddo gael ei ddiddymu ym 1535 roedd yn werth £153 ac roedd wyth canon yn byw yno.

Yr adeilad

[golygu | golygu cod]
Cynllun o'r abaty

Lleolir yr adfeilion ger llynnoedd bach rhwng y bryniau. Dim ond yr eglwys a rhan o'r clwysty sy'n sefyll heddiw. Roedd yn adeilad uchelgeisiol a fuasai'n drawiadol iawn ar ei safle gwledig, gyda'r eglwys fawr a'i thri chapel ynghyd â thŵr a phresbyter. Hyd yr eglwys oedd 46m. Roedd llyn gerllaw ar gyfer cadw pysgod. Byddai'r rhan fwyaf o'r tir o amgylch yr adeilad yn nwylo'r abaty ar gyfer cadw defaid.

Mynediad a chadwraeth

[golygu | golygu cod]

Mae'r hen abaty yn ngofal Cadw. Saif ger y B4302 tua 6 milltir o Landeilo a thua milltir i'r gogledd o Dalyllychau.

Llyfryddiaeth

[golygu | golygu cod]
  • (Saesneg) Rod Cooper, Abbeys and Priories of Wales (Abertawe, 1992)
  • (Saesneg) J. Beverley Smith a B. H. St J. O'Neill, Talley Abbey (Llundain: HMSO, 1967)