Defnyddiwr:AlwynapHuw/Pwll Tywod/bywgraffiadau angen eu gwirio

2

erthygl Saesneg

AlwynapHuw/Pwll Tywod/bywgraffiadau angen eu gwirio
Dinasyddiaeth	Cymru

Artist, athro celf a phlanhigyn Cymreig oedd Syr Cedric Lockwood Morris, 9fed Barwnig (11 Rhagfyr 1889 - 8 Chwefror 1982). Fe'i ganed yn Abertawe, ond gweithiodd yn bennaf yn East Anglia. Fel arlunydd mae'n fwyaf adnabyddus am ei bortreadau, paentiadau blodau a thirweddau.

Bywyd cynnar

Ganwyd Cedric Lockwood Morris ar 11 Rhagfyr 1889 yn y Sgeti, Abertawe, yn fab i George Lockwood Morris, diwydiannwr, toddwr haearn, a chwaraeer rygbi rhyngwladol i Gymru, a'i wraig Wilhelmina (née Cory). Roedd ganddo ddwy chwaer - Muriel, a fu farw yn ei harddegau, a Nancy (ganwyd ym 1893). Roedd ei fam wedi astudio paentio ac yn nodwydd wraig medrus. Ar ochr ei dad roedd yn disgynnydd i Syr John Morris, Barwnig 1af, y priododd ei chwaer Margaret â Noel Desenfans a'i helpu ef a'i ffrind, Francis Bourgeois, i adeiladu'r casgliad sydd bellach yn Oriel Lluniau Dulwich. Anfonwyd Cedric i ffwrdd i gael ei addysg, yn Ysgol St Cyprian, Eastbourne, ac Ysgol Charterhouse yn Godalming.

Ar ôl methu’r arholiadau mynediad ar gyfer comisiwn byddin, yn 17 oed aeth allan ar agerlong i Ontario, Canada, i weithio ar fferm. Ar ôl cyfres o swyddi, gan gynnwys fel peiriant golchi llestri a chlochdy yn Ninas Efrog Newydd, dychwelodd i Gymru, ac yna mynd i'r Coleg Cerdd Brenhinol, Llundain, i astudio canu. Ond rhoddodd y gorau i ganu ar gyfer paentio, ac aeth i Baris, lle o Ebrill 1914 bu’n astudio yn yr Académie Delécluse ym Montparnasse cyn ymyrraeth y Rhyfel Byd Cyntaf.

Yn ystod y rhyfel ymunodd â Rifles yr Artistiaid, ond cyn cychwyn am Ffrainc cyhoeddwyd ei fod yn feddygol anaddas i weithredu o ganlyniad i effeithiau methiant i weithredu yn ystod ei blentyndod. Fel marchogwr profiadol, fodd bynnag, cafodd ei ddyrannu i hyfforddi taliadau yn stablau'r Arglwydd Rosslyn yn Theale, Berkshire. Gweithiodd yng nghwmni Alfred Munnings, dan Cecil Aldin. Fe'i rhyddhawyd o hyn pan gymerodd y fyddin drosodd y taliadau ym 1917. [3]

Cernyw, Paris a Llundain

Aeth Morris i Zennor yng Nghernyw, lle bu’n astudio planhigion a phaentio lliwiau dŵr. Yno daeth yn gyfeillgar â'r arlunydd Frances Hodgkins, y portreadodd ei bortread. Adeg y Cadoediad gyda'r Almaen ym mis Tachwedd 1918 roedd yn Llundain, pan gyfarfu â'r arlunydd Arthur Lett-Haines. Syrthiodd Morris a Lett-Haines mewn cariad a dechrau perthynas oes, ac yn fuan wedi hynny symudodd Morris i mewn gyda Lett-Haines a'i ail wraig, Aimee. Roedd y triawd yn bwriadu mynd i America, ond rhag ofn i Aimee Lett-Haines adael ar ei phen ei hun, a symudodd y ddau ddyn i Gernyw. Fe wnaethant drosi rhes o fythynnod yn Newlyn yn dŷ mwy ac aros yno tan ddiwedd 1920, pan symudon nhw i Baris. [4]

Paris oedd eu canolfan am y pum mlynedd nesaf, pan deithion nhw'n helaeth yn Ewrop. Astudiodd Morris hefyd yn yr Academïau Moderne a La Grande Chaumiere. Cafodd Morris arddangosfeydd llwyddiannus yn Llundain ym 1924 a 1926, ac yn ddiweddarach yn y flwyddyn honno ymgartrefodd yn ôl ym Mhrydain. [5]

Ar ôl aros gyda'i chwaer Nancy Morris yn Corfe, daeth Morris a Haines o hyd i stiwdio yn Llundain yn Great Ormond Street y gwnaethant symud iddo ym 1927. Daeth Morris yn aelod o Gymdeithas Artistiaid Llundain a'r Gymdeithas Saith a Phump, yr oedd yn aelod ohoni cynigiwyd gan Winifred Nicholson ac eiliwyd gan Ben Nicholson. Daeth yn arbennig o gyfeillgar gyda'r arlunydd Christopher Wood, ac adnewyddodd gyfeillgarwch â Frances Hodgkins. Ar ddiwedd y 1920au daeth Morris yn rhan o lawer o waith masnachol yn dylunio tecstilau ar gyfer Cresta Silks gyda Paul Nash a phosteri ar gyfer Shell a BP. [6]

Bywyd gwlad

Pound Farm, Higham, Suffolk Dewisodd Morris fywyd y wlad i ddilyn ei angerdd am arddwriaeth. Yn gynnar ym 1929 cymerodd Morris a'i gydymaith brydles Pound Farm, Higham, Suffolk, ac ym mis Chwefror 1930 fe wnaethant roi'r gorau i stiwdio Llundain.

Ym 1932 bu farw perchennog Pound Farm, Vivien Gribble, a oedd am gyfnod yn fyfyriwr, a'i adael i Morris. Roedd Morris wedi ymddiswyddo o Gymdeithas Saith a Phump ym 1930 ac ymddiswyddodd o Gymdeithas Artistiaid Llundain ym 1933. Roedd yna lawer o ymwelwyr yn Pound Farm, gan gynnwys Frances Hodgkins, Barbara Hepworth a John Skeaping. Disgrifiodd Joan Warburton a oedd yn fyfyriwr Pound Farm fel paradwys, yn bennaf oherwydd y gerddi ysblennydd a ddatblygodd Morris. Gwnaeth eu partïon ysblennydd argraff arni hefyd.

Byddai Morris yn aml yn paentio yn ei ardal enedigol yn Ne Cymru, ac ym 1935 adeg y Dirwasgiad symudwyd ef gan gyflwr pobl Cymoedd De Cymru. Cychwynnodd arddangosfa deithiol fawr o gelf Gymreig ym 1935, ac roedd yn athro rheolaidd yng nghanolfan gelf Mary Horsfall ym Merthyr Tudful. Yn 1935 paentiodd ddau furlun mawr ar fwrdd y llong y Frenhines Mary. [7] Ddiwedd 1937 ymunodd Morris a Haines â Phlaid Lafur Hadleigh ar ôl mynychu cyfarfod a anerchwyd gan yr Athro Catlin.

Ysgol Paentio a Lluniadu East Anglian

Benton End House, Hadleigh, Suffolk Agorodd Morris a Lett-Haines Ysgol Peintio ac Arlunio East Anglian yn Dedham ym mis Ebrill 1937. O fewn blwyddyn roedd ganddyn nhw 60 o fyfyrwyr. Roedd Lucian Freud yn un o'i fyfyrwyr mwyaf nodedig. Ymhlith y myfyrwyr eraill mae Maggi Hambling a Joan Warburton.

Ym 1939 dinistriwyd yr adeilad yn Dedham gan dân (gyda nifer o baentiadau Morris hefyd wedi'u dinistrio) er mwynhad amlwg Alfred Munnings. Erbyn diwedd y flwyddyn roedd yr ysgol wedi'i hailsefydlu yn Benton End. Roedd Benton End yn ffermdy crwydrol 'Suffolk Pink' ar gyrion Hadleigh, wedi'i osod mewn 3 neu 4 erw (1.6 ha) o berllan. Yn dyddio o'r 16eg ganrif, honnir bod y tŷ wedi'i ddylunio gan Syr Peter Cheyney ac er 1950 mae wedi ei restru'n Radd II *. [8]

Roedd Morris yn anoddefgar o greulondeb tuag at anifeiliaid ac yn Benton End roedd ganddo ffrae rhedeg gyda gôl- geidwad lleol a saethodd gathod a chŵn - nes i'r olaf faglu dros ei wn saethu a lladd ei hun. [9]

Ei wraig cadw tŷ oedd Millie Hayes (g. Gomersall, 1916-2001). Astudiodd yn Benton End o dan Morris ac arddangoswyd ei bortread ohoni yn 1936 yn Oriel Gelf The Minories, Colchester. Yn 1941 arddangosodd y llun Landscape from the Garden yng Nghlwb Celf Ipswich. Gwerthwyd llun arall Hadleigh mewn ocsiwn gan Christie's ym 1997. Peintiodd Morris ei phortread yr eildro ym 1964 ac roedd hi'n fuddiolwr o dan ei ewyllys. Bu farw yn Ipswich yn 2001 ac mae carreg fedd goffa fach yng nghefn Morris's ym mynwent Hadleigh. [10]

Garddwriaeth a diddordebau eraill

Yn ogystal â rhedeg yr ysgol, mynegodd Morris ei angerdd am blanhigion. Tyfodd tua 1,000 o eginblanhigion Iris newydd bob blwyddyn ac agorodd Benton End i arddangos ei gasgliad. Cynhyrchodd o leiaf 90 o fathau a enwir, gyda 45 ohonynt wedi'u cofrestru gyda Chymdeithas Iris America. [11] Gwerthwyd rhai yn fasnachol a'u harddangos yn Sioe Flodau Chelsea. [11] Roedd y rhagddodiad "Benton" gan lawer o'i amrywiaethau a enwir, gan gynnwys 'Benton Menace' a enwir ar ôl ei gathod, a 'Benton Rubeo', a enwyd ar gyfer ei macaw anwes. [11] Arferai hefyd gerdded y caeau a'r gwrychoedd yn chwilio am amrywiadau lliw meddalach pabïau. Arweiniodd gwaith Morris fel garddwr at enwi nifer o blanhigion ar ei ôl.

Roedd Morris yn bridio adar fel hobi ac efallai fod ei wybodaeth a'i ddealltwriaeth ohonynt wedi cyfrannu at ei allu i'w paentio. Yn ei Hebog Tramor (1942), cyflwynir yr adar mewn dull ychydig yn ffurfiol ac wedi'i symleiddio. Ei fwriad, eglurodd, oedd "ennyn cydymdeimlad bywiog â naws yr adar y gallai uniondeb adaregol dueddol o ddinistrio." [12]

Bywyd diweddarach

Ym 1946, ynghyd â Henry Collins, Lett Haines, John Nash a Roderic Barrett, daeth Morris yn un o sylfaenwyr Cymdeithas Gelf Colchester ac yn ddiweddarach llywydd y gymdeithas. [13]

Ym 1947 daeth barwnigaeth Morris at ei dad o gefnder pell dri mis cyn ei farwolaeth a llwyddodd Cedric Morris i ddilyn ei dad yn yr un flwyddyn i ddod yn 9fed barwnig. Daeth yn ddarlithydd yn y Coleg Celf Brenhinol ym 1950. O tua 1975 bu bron i Morris roi'r gorau i beintio oherwydd bod ei olwg yn methu.

Marwolaeth

Bu farw ar 8 Chwefror 1982. Ymwelodd ei gyn-ddisgybl, Maggi Hambling ag ef y diwrnod cyn ei farwolaeth ac wedi hynny tynnodd bortread ohono. Mae ei fedd, ger bedd Arthur Lett-Haines, ym mynwent Hadleigh wedi'i nodi gan garreg fedd lech Cymreig a dorrwyd gan Donald Simpson. [1]

Ym 1984 cynhaliodd Oriel Tate arddangosfa ôl-weithredol o waith Morris. [14]

Arddull paentio

Roedd gan Cedric Morris arddull ôl-Argraffiadol nodedig ac yn aml yn eithaf cyntefig, ac roedd yn paentio portreadau, tirweddau a bywydau llonydd addurnol iawn o flodau ac adar. Yn ei ddadansoddiad o baentiadau Morris, mae Richard Morphet wedi awgrymu bod "grym anarferol paentiadau Cedric yn deillio o dafluniad y pwnc trwy economi ddeinamig mewn cyfuniad ag ymdeimlad acíwt o realaeth ddarluniadol." [15]

Fel arlunydd portread cynhyrchodd astudiaethau nodedig o bynciau fel Arthur Lett-Haines (1919; 1925; 1928), Anita Berry (1920), Hilaire Hiler (1920), John Banting (1923), Rupert Doone (ca. 1923), Mary Butts (1924), Barbara Hepworth (1931), Arthur Elton (1931), Rosamond Lehmann (1932), Audrey Debenham (1935), The Sisters [F. Byng Stamper a C. Byng Lucas] (1935), Gladys Hynes (1936), Millie Gomersall / Hayes (1936; 1966), Lucian Freud (1940) (a'i paentiodd yn yr un flwyddyn ( Amgueddfa Genedlaethol Cymru )), Richard Chopping (1941), Mrs Ernest Freud (1942?), Belle of Bloomsbury (1948), yn ogystal â phortread trawiadol ohono'i hun ym 1919.

Bywyd personol

Tua 1916 cwympodd Morris mewn cariad ag Arthur Lett-Haines. Symudodd i mewn gyda Lett-Haines a'i wraig, Gertrude Aimee Lincoln. Ar ôl i Gertrude adael am America treuliodd y ddau ddyn weddill eu hoes gyda'i gilydd. Er bod gan y ddau faterion, Morris gyda'r arlunydd John Aldridge a'r artist Paul Odo, a Lett-Haines gyda Stella Hamilton a Kathleen Hale. [16]

Arddangosfeydd

Cynhaliwyd arddangosfa o waith Morris, 'Cedric Morris: Beyond the Garden Wall', yn oriel Philip Mold ar Pall Mall, rhwng 18 Ebrill a 22 Gorffennaf 2018. [17] Arddangosfa ar yr un pryd, 'Cedric Morris: Artist Plantsman 'hefyd yn cael ei gynnal yn yr Amgueddfa Ardd yn Lambeth. [17]

Rhestr o rai gweithiau mewn orielau cyhoeddus

• Frances Hodgkins [lluniadu], 1917, Tate Britain, Llundain
• Hunan Bortread, 1919, Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd
• Caffi Rhufeinig [lluniad], 1922, Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd
• Patisseries a croissant, 1922, Tate
• Arbrawf mewn gweadau, 1923, Tate
• Tirwedd: Vallee de L'Oueze, 1925, Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd
• O ffenest yn 45 Brook Street London, 1926
• Djerba Rhif 2, 1926, Oriel Gelf Auckland, Seland Newydd
• Tirwedd Llydaweg, 1927, Oriel Gelf Huddersfield
• Portread o Frances Hodgkins, 1928, Oriel Gelf Auckland, Seland Newydd
• Eglwys Herstmonceux, 1928, Oriel Towner, Eastbourne
• Llanmadoc Hill, Gŵyr, 1928, Oriel Gelf Glynn Vivian, Abertawe
• Sparrowhawks, 1929, Oriel Gelf Glynn Vivian, Abertawe
• Hunan Bortread, 1930, Oriel Bortreadau Genedlaethol, Llundain
• Solva, 1934, Norwich
• Swyddfa Bost Caeharris, Dowlais, 1935, Amgueddfa Castell Cyfarthfa, Merthyr Tudful
• The Tips, Dowlais, 1935, Amgueddfa Castell Cyfarthfa, Merthyr Tudful
• Antonia White, 1936, Oriel Bortreadau Genedlaethol, Llundain
• Millie Gomersall, 1936, The Minories, Colchester
• Lake Patzcuaro, 1939, Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd
• David a Barbara Carr, 1940, Tate Prydain
• Stoke by Nayland Church, 1940, Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd
• Lucian Freud, 1941, Tate Prydain [18]
• Heron, 1941, Oriel Gelf Astley Cheetham, Tameside
• Hebogiaid Tramor, 1942, Tate Britain
• Iris Seedlings, 1943, Tate Prydain
• Wyau, 1944, Tate Prydain
• Pontypridd, 1945, Oriel Gelf Glynn Vivian, Abertawe
• Belle of Bloomsbury, 1948, Tate [19]
• Paentiadau gan Cedric Morris, Hydref, 1959, The Minories, Colchester
• Portreadau Syr Cedric Morris 1919–1974, Hydref - Tachwedd 1974, The Minories, Colchester
• Arddangosfa Noddedig Cymdeithas Gelf Colchester 'Syr Cedric Morris', 13 Medi-19 Hydref 1980, The Minories, Colchester
• Rhestr o blanhigion a enwir ar ôl Cedric Morris
• Rhoeas Papaver 'Cedric Morris'
• Syr Cedric Morris (Rhosyn Gwraidd Bare)
• Geraniwm Hardy Syr Cedric Morris
• Narcissus minor 'Cedric Morris'
• Zauschneria californica cana 'Syr Cedric Morris'

Cyfeiriadau

• Outsiders, Ronald Blythe (2008) Llyfrau Cŵn Duon ISBN 978-0-9549286-5-0
• Y Persbectif Rhywiol: Cyfunrywioldeb a Chelf yn y 100 mlynedd diwethaf yn y gorllewin Gan Emmanuel Cooper, tud 88
• Richard Morphet Cedric Morris Oriel Tate 1984 ISBN 0-946590-06-0 tt18-19
• Richard Morphet Cedric Morris Oriel Tate 1984 ISBN 0-946590-06-0 tt19-22
• Richard Morphet Cedric Morris Oriel Tate 1984 ISBN 0-946590-06-0 tt23-26
• Richard Morphet Cedric Morris Oriel Tate 1984 ISBN 0-946590-06-0 tt32-38
• Richard Morphet Cedric Morris Oriel Tate 1984 ISBN 0-946590-06-0 tt47-54
• Stwff Da (26 Ebrill 1950). "Benton End House - Hadleigh - Suffolk - Lloegr". Adeiladau Rhestredig Prydain. Adalwyd 22 Mai 2015.
• "Celf Seland Newydd". art-newzealand.com. Adalwyd 21 Ebrill 2017.
• "Peintwyr Suffolk". suffolkpainters.co.uk. Adalwyd 21 Ebrill 2017.
• McWaters, Paula (18 Ebrill 2015). "Chelsea 2015: Cedric Morris irises yn dychwelyd". The Daily Telegraph. Adalwyd 21 Mai 2015.
• Tate. "Hebogiaid Tramor, Syr Cedric Morris, Bt 1942 - Tate". tate.org.uk. Adalwyd 21 Ebrill 2017.
• "Amdanom Ni". Cymdeithas Gelf Colchester. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 10 Gorffennaf 2015. Adalwyd 5 Chwefror 2014.
• Richard Morphet Cedric Morris Oriel Tate 1984 ISBN 0-946590-06-0
• Richard Morphet Cedric Morris Oriel Tate 1984 ISBN 0-946590-06-0 t82
• Shopland, Norena 'Nid oes unrhyw reolau' o Forbidden Lives: straeon LGBT Cymreig, Seren Books, 2017
• "Arddangosfa Ar Agor Heddiw Cedric Morris: Tu Hwnt i Wal yr Ardd". Philip Mould & Co. 16 Ebrill 2018. Adalwyd 22 Mehefin 2018.

Llyfryddiaeth

• Cedric Morris, 'Ynghylch paentio blodau', yn The Studio ; cyf. 123 rhif.590 (1942 Mai), tt. 121–123
• Ronald Blythe, 'Syr Cedric Morris', yn People, gol. Susan Hill (1983), tt. 25–31
• Richard Morphet, Cedric Morris Oriel Tate [catalog arddangosfa] (1984)
• Bendefigaeth a Barwnigaeth Debrett (1990)
• Benton End Wedi'i gofio gan G. Reynolds (2002)
• Cedric Morris a Lett Haines: Addysgu, Celf a Bywyd, gan B. Tufnell, N. Thornton, H. Waters (2003)
• Cedric Morris a Lett Haines: Dysgu, Celfyddyd a Bilm, gan B. Tufnell (2003)
• Richard Morphet, 'Morris, Syr Cedric Lockwood, nawfed barwnig (1889–1982)', yng Ngeiriadur Bywgraffiad Cenedlaethol Rhydychen (Medi 2004)
• N. Hepburn, Cedric Morris & Christopher Wood Cyfeillgarwch anghofiedig (2012)

Dolenni allanol

• Art Cyclopedia - gweithiau dethol
• Cedric Morris yn tate.org
• 77 llun gan Cedric Morris neu ar ôl hynny ar safle Art UK
• Delwedd o bortread LFreud o CMorris, Am pryd Cymru : Amgueddfa Genedlaethol Cymru, Casgliadau Celf Ar-lein; NMW A 12875; nd
• Mae tudalen arddangos Cedric Morris: Beyond the Garden Wall, yn cynnwys cyfres o fideos
• Ardal leol Cedric Morris am ddeugain mlynedd Gwybodaeth i ymwelwyr

4

Saesneg

Thomas Rees

AlwynapHuw/Pwll Tywod/bywgraffiadau angen eu gwirio
Dinasyddiaeth	Cymru

Roedd Y Parch Dr Thomas Rees DD (13 Rhagfyr, 1815 –29 Ebrill, 1885) yn weinidog gyda'r Annibynwyr, yn awdur ac yn hanesydd ei enwad.

Cefndir

Ganwyd Thomas Rees mewn bwthyn bychan a elwid Penpontbren, ar derfyn De-orllewin plwyf Llanfynydd, ac ar ffin blwyf Llandeilo fawr, yn sir Gaerfyrddin. Bedyddiwyd ef gan y Parch. Rees Powell, gweinidog yr Annibynwyr Cross Inn, Llandybie. Roedd yn blentyn i Thomas Rees a Hannah Williams, ei wraig. Cafodd ei fagu gan ei fam ar aelwyd ei Dad-cu a'i Fam-gu, Dafydd Wiliam a Mari ei wraig. Roedd teulu ei fam a pherthynas hir a chapel Annibynwyr Capel Isaac. Roedd ei Hen, Hen Dad-cu, Harri Wiliam wedi ymuno a'r achos ers o leiaf 1689, o bosib yn gynt. Bu nifer fawr o ddisgynyddion Harri Wiliam yn weinidogion Annibynnol. Mae'n debyg mae'r cysylltiad teuluol hir ac agos at achos yr Annibynwyr oedd y sbardun a fu'n gyfrifol am fagu diddordeb Thomas Rees yn hanes yr enwad. Gan ei Fam-gu dysgodd Thomas Rees i ddarllen y Beibl a dod yn gyfarwydd â'i storïau. Cafodd dim ond 3 mis o addysg ffurfiol a hynny mewn ysgol wledig oedd yn cael ei gadw gan athro nad oedd a llawer o fanteision addysg ei hun.

Gyrfa gynnar

Roedd Thomas Rees yn cael ei ystyrid yn fachgen ‘araf, trwsgl, a diog’ cafodd ei sbwylio gan ormod o anwyldeb gan ei rieni cu. Doedd fawr o lun arno fel amaethwr, gan hynny nid oedd modd ei osod i weithio fel gwas ffarm fel byddid disgwyl i fachgen o'i gefndir wrth gyrraedd 10 i 12 oed. Roedd wedi dysgu gan ei dad cu sut i weu gwellt, bigynnau a mieri i greu basgedi, cadeiriau a llestri a bu yn cyfrannu at ei gadw trwy werthu ei grefftwaith. Dechreuodd rhigymu yn ystod y cyfnod yma o, be oedd i bob pwrpas yn ddiweithdra. Cafodd ambell i bwt o'i waith ei gyhoeddi mewn cyfnodolion megis yr Efengylydd a chyhoeddwyd rhigwm coffa o'i waith Marwnad, Neu Goffadwriaeth am Mary Morgans fel taflen i'w gwerthu gan Wasg Williams, Llangeitho ym 1831. Tua dechrau'r 1830au dechreuodd bregethu hefyd, traddododd ei bregethau cyntaf mewn cyrddau cartref yn hytrach na chyrddau mewn capel a chafodd yn fuan wedyn ei gydnabod fel un o bregethwyr lleyg Capel Annibynnol Capel Isaac. Y ffordd o hyfforddi cyw bregethwr, yn ei ddydd, oedd i'w danfon ar daith pregethu efo pregethwyr mwy profiadol. Cymerodd Thomas Rees ambell i daith fer i ardaloedd cyfagos yn ystod ei ddwy flynedd gyntaf fel pregethwr. Ym 1833 caniatawyd iddo fynd ar daith am y tro cyntaf heb bregethwr hŷn. Aeth ar daith bell trwy siroedd Morgannwg a Mynwy. Ym 1834 aeth ar daith arall oedd yn cynnwys cyhoeddiad yn Aberdâr lle cyfarfu a char iddo oedd yn gweithio yn y diwydiant glo. Yn gynnar ym 1835 penderfynodd Thomas Rees symud i Aberdâr i weithio fe glöwr hefyd.

Peth cyffredin, wrth i bobl o wahanol ardaloedd cyd gymysgu am y tro cyntaf, yn ystod cyfnod y Chwyldro Diwydiannol, oedd cyflwyno afiechydon heintus newydd i bobl o ardaloedd eraill nad oedd ganddynt yr imiwnedd caffael i'w oresgyn. Yn fuan wedi symud i Aberdâr daliodd Thomas Rees twymyn, y bu bron a marw ohoni. Wedi byw trwy'r dwymyn roedd yn rhy wan i ddychwelyd i'r gwaith glo.

Agorodd ysgol mewn tŷ annedd yn Aberdâr ond cyn pen 1835 cafodd gwahoddiad i fod yn weinidog, ar gapel newydd ym Merthyr Tudful, symudodd ei ysgol yno a chafodd ei ordeinio yn Weinidog yr Efengyl.

Teulu

Ym 1838 Priododd Jane Williams merch Thomas ac Anne Williams, Bedwellte. Gan nad oedd ei gyflog fel gweinidog ar achos newydd yn lawer penderfynodd agor siop i ategu at incwm y teulu. Methiant bu'r fenter, yn bennaf oherwydd bodlonrwydd Mr a Mrs Rees i roi nwyddau ar addewid o dalu yn hytrach nag am arian mewn llaw ar adeg o gyni economaidd dirfawr yng Nghymoedd y De. Methodd y siop a danfonwyd Thomas Rees i Garchar Caerdydd am fod yn fethdalwr ym 1839. Yr oedd eisoes wedi paratoi cyfieithiad o lyfr Albert Barnes Notes on the Gospels i'r Gymraeg. Brysiwyd cyhoeddi'r cyfieithiad (Barnes ar yr Efengylau) trwy'r wasg. Gydag ymgais fawr gan ei gyd weinidogion i hyrwyddo gwerthiant y llyfr, enillodd digon o freindaliadau i ddod i gytundeb talu ei ddyledwyr a dod yn rhydd o'r carchar o fewn ychydig wythnosau. Er iddo gael ei draed yn rhydd bu'r cytundeb i dalu gweddill y ddyled, pob yn dipyn yn ei lethu am lawer o flynyddoedd.

Gyrfa ddiweddarach

Ym 1840, ychydig wedi dod yn rhydd o'r carchar, daeth yn weinidog ar Gapel Annibynwyr Ebeneser, Aberdâr. Gan fod nifer yn y gynulleidfa yn anhapus efo cael gŵr oedd wedi treulio cyfnod dan glo yn weinidog arnynt traddododd ei bregeth gyntaf yno ar y testun:

Nac ofna ddim o’r pethau yr ydwyt i’w dioddef. Wele, y cythraul a fwrw rai ohonoch chwi i garchar, fel y’ch profer; a chwi a gewch gystudd ddeng niwrnod. Bydd ffyddlon hyd angau, ac mi a roddaf i ti goron y bywyd (Datguddiad 2:10)

5

Saesneg

AlwynapHuw/Pwll Tywod/bywgraffiadau angen eu gwirio
Dinasyddiaeth	Cymru

Roedd Alun Davies Owen (24 Tachwedd 1925 - 6 Rhagfyr 1994) yn ysgrifennwr sgrin ac actor Cymreig a oedd yn weithgar yn bennaf ym myd teledu. Fodd bynnag, mae cynulleidfa ehangach yn ei gofio orau am ysgrifennu sgript ffilm nodwedd gyntaf The Beatles, A Hard Day's Night (1964), a enillodd enwebiad iddo am Oscar am y Sgrin Wreiddiol Orau.

Gyrfa

Ganed Owen yn Lerpwl. Roedd ei dad, Sidney Owen, yn Gymro o Ddolgellau, ac roedd ei fam, Ruth, o Gaergybi, ond o dras Wyddelig. Mynychodd Alun Owen St Michael yn Ysgol Gynradd Anglicanaidd Hamlet ac Ysgol Uwchradd Oulton. Am ddwy flynedd yn ystod yr Ail Ryfel Byd' bu’n gweithio mewn pwll glo fel “ Bevin Boy ”, cyn symud i theatr repertory fel rheolwr llwyfan cynorthwyol. Oddi yno symudodd i actio, yn gyntaf gyda Chwmni Repertory Birmingham ac yna amryw gwmnïau eraill, gan ymddangos mewn rolau bach mewn ffilmiau ac i raddau mwy yng nghyfrwng mwy newydd teledu yn ystod y 1950au. [ angen dyfynnu ]

Erbyn diwedd y 1950au, fodd bynnag, roedd Owen yn dechrau sylweddoli bod ei uchelgeisiau go iawn yn gorwedd yn ysgrifenedig yn hytrach na pherfformio, a dechreuodd gyflwyno sgriptiau i BBC Radio. Cynhyrchwyd ei ddrama hyd llawn gyntaf, Progress to the Park, gan y Theatre Royal, Stratford East yn dilyn ei ymddangosiad cyntaf ar y radio, ac yn ddiweddarach yn y West End.

Derbyniodd ail ddrama, The Rough and Ready Lot, ei ymddangosiad cyntaf ar y llwyfan ar 1 Mehefin 1959 mewn cynhyrchiad gan y 59 Theatre Company yn Nhŷ Opera’r Lyric, Hammersmith wedi’i gyfarwyddo gan Caspar Wrede a gyda chast yn cynnwys Ronald Harwood, June Brown, Jack MacGowran, Patrick Allen, ac Alan Dobie. [1] Fe'i haddaswyd ar gyfer teledu gan Charles Lawrence a'i ddarlledu gan y BBC ym mis Medi 1959 gyda'r cast gwreiddiol, ar ôl cael ei glywed o'r blaen ar y Drydedd Raglen. [2]

Ei ddrama nesaf oedd ei gyntaf i gael ei hysgrifennu'n uniongyrchol ar gyfer y teledu. Yn dwyn y teitl No Trams to Lime Street (1959), cyflwynwyd y darn a osodwyd yn Lerpwl yn llinyn blodeugerdd Theatr Cadair Arm ABC Television, y parhaodd Owen i ysgrifennu dramâu ar ei gyfer yn y 1960au. Gwnaeth hefyd ei ymddangosiad cyntaf mewn sgriptio ffilm nodwedd ym 1960, gan gorlannu The Criminal o linell stori yn wreiddiol gan Jimmy Sangster.

Ym 1961, enillodd Owen Wobr Awdur Urdd Cynhyrchwyr Teledu a Chyfarwyddwyr a Gwobr Ysgrifennwr Sgript. [3] [4]

Ym 1964, pan gafodd y cyfarwyddwr Richard Lester ei gyflogi i gyfarwyddo ffilm gyntaf The Beatles' cofiodd Owen o’u gwaith blaenorol gyda’i gilydd ar raglen deledu ITV Lester The Dick Lester Show ym 1955. Roedd y Beatles yn awyddus i Owen, wedi ei blesio gan ei ddarluniad o Lerpwl yn "No Trams to Lime Street"; Treuliodd Owen beth amser yn cymdeithasu â phedwar aelod y band i ennill clust am eu cymeriadau a'u moesau lleferydd. Enillodd ei sgript o ganlyniad i A Hard Day's Night enwebiad iddo ar gyfer Gwobr Academi 1965 am Ysgrifennu Sgript Gwreiddiol. Yn yr un flwyddyn, cyfrannodd Owen y libreto ar gyfer sioe gerdd yn y West End' Maggie May' y cyfansoddwr Lionel Bart. Rhedodd y sioe am 501 o berfformiadau yn Theatr Adelphi yn Llundain. [ angen dyfynnu ]

Parhau i deledu oedd ei brif gyfrwng, fodd bynnag, a chanolbwyntiodd ar ddramâu sengl mewn cyfresi blodeugerdd fel Theatre 625 ar BBC2. Pennod o Saturday Night Theatre ar ITV, tair drama gysylltiedig o dan y teitl "The Male of the Species" (1969).

Roedd ei ddrama Lucky ym 1974 yn gynrychiolaeth deledu brin o realiti amlddiwylliannol newydd Prydain a disgrifiodd ddyn ifanc du (Paul Barber), yn chwilio am hunaniaeth. Parhaodd i ysgrifennu ar gyfer teledu trwy'r 1970au a'r 1980au, gyda'i waith olaf wedi'i gynhyrchu yn addasiad o nofel RF Home Delderfield; Come Home, Charlie, a Face Them ar gyfer ITV ym 1990.

Marwolaeth

Bu farw Owen yn Llundain ar 6 Rhagfyr 1994 yn 69 mlwydd oed

Gwaddol

Cynhaliwyd gŵyl er anrhydedd i Owen rhwng 19 a 21 Hydref 2006 yn Lerpwl, a drefnwyd gan Gymdeithas Treftadaeth Gymru Glannau Mersi. Traddodwyd darlith yn Saesneg ar Owen a Chymraeg Lerpwl gan Dr D. Ben Rees, Cadeirydd y Gymdeithas, ac yn Gymraeg gan Dr Arthur Thomas o Brifysgol Lerpwl ar ei fywyd a'i waith. Cyhoeddwyd y darlithoedd hyn ar ffurf llyfr yn 2007.

Credydau ysgrifennu

Production	Notes	Broadcaster
The Rough and Ready Lot	Stage play and television film (1959)	Lyric Opera House, Hammersmith; BBC1
The Criminal	Feature film (1960)	N/A
BBC Sunday-Night Play	"The Ruffians" (1960)	BBC1
Thirty-Minute Theatre	"Dare to Be Daniel" (1962)	ITV
Armchair Theatre	"No Trams to Lime Street" (1959) "After the Funeral" (1960) "Lena, O My Lena" (1960) "The Way of Love" (1961) "The Rose Affair" (1961) "The Hard Knock" (1962)	ITV
Corrigan Blake	"You Can't Win Them All" (1962) "Let's Go Home" (1963) "The Removal Men" (1963) "The Scientific Approach" (1963) "The Liberty Takers" (1963) "Lady Bird" (1963) "Love Bird" (1963)	BBC1
You Can't Win 'Em All	Television film (1962)	ABC
Playdate	"You Can't Win 'Em All" (1963)	ITV
The Stag	Television film (1963)	BBC1
First Night	"The Strain" (1963) "A Local Boy" (1963)	BBC1
A Hard Day's Night	Feature film (1964)	N/A
A Local Boy	Television film (1964)	ABC
Theatre 625	"No Trams to Lime Street" (1965) "A Little Winter Love" (1965) "The Loser" (1967) "The Winner" (1967) "The Fantasist" (1967)	BBC2
Thirty-Minute Theatre	"The Other Fella" (1966) "The Wake" (1967)	BBC2
The Ronnie Barker Playhouse	"Tennyson" (1968) "Ah, There You Are" (1968) "Alexander" (1968)	ITV
Half Hour Story	"Shelter" (1967) "George's Room" (1967) "Stella" (1968) "Thief" (1968)	ITV
For Amusement Only	"Time for the Funny Walk" (1968)	ITV
The Company of Five	"Gareth" (1968)	ITV
Male of the Species	Television film (1969)	ITV
Hark at Barker	15 episodes (1969–1970)	ITV
Plays of Today	"The Ladies: Doreen" (1969) "The Ladies: Joan" (1969)	BBC2
The Wednesday Play	"Charlie" (1968) "No Trams to Lime Street" (1970)	BBC1
ITV Sunday Night Theatre	"Park People" (1969) "MacNeil" (1969) "Cornelius" (1969) "Emlyn" (1969) "Giants and Ogres" (1971) "The Web" (1972) "The Piano Player" (1972)	ITV
The Ten Commandments	"Hilda" (1971)	ITV
Play for Today	"Pal" (1971)	BBC1
ITV Playhouse	"Funny" (1971) "Lucky" (1974) "Norma" (1974)	ITV
ITV Sunday Night Drama	"The Web" (1972) "Forget -Me- Knot" (1976)	ITV
Joy	Television film (1972)	BBC2
Once Upon a Time	"Buttons" (1973)
Forget Me Not	6 episodes (1976)	ITV
The Look	Television film (1978)
Do You Remember?	"Park People" (1978)	ITV
Kisch Kisch	Television film (1983)	BBC2
The Play on One	"Unexplained Laughter" (1989)	BBC1
Come Home, Charlie, and Face Them	Television miniseries (1990)	ITV

6

Saesneg

AlwynapHuw/Pwll Tywod/bywgraffiadau angen eu gwirio
Dinasyddiaeth	Cymru

Roedd yr Uwchgapten George Frederick Myddleton Cornwallis-West (14 Tachwedd 1874 - 1 Ebrill 1951) yn swyddog Prydeinig Gwarchodlu'r Alban. Nodwyd George Cornwallis-West yn bennaf am ei briodasau, y cyntaf i Jennie Jerome' mam Winston Churchill' a'r ail i'r actores enwog Stella Campbell, a oedd hefyd yn cael ei hadnabod ar y llwyfan fel Mrs. Patrick Campbell. Ysgrifennodd George Bernard Shaw ran Eliza Doolittle yn ei ddrama Pygmalion i Stella Campbell.

Bywyd cynnar

Ganwyd George Cornwallis-West ar 14 Tachwedd 1874. Ef oedd unig fab y Cyrnol William Cornwallis-West (1835–1917) a'i wraig, Mary "Patsy"' née FitzPatrick (1856–1920).

Gyrfa

Gwasanaethodd Cornwallis-West yn y Gwarchodlu Albanaidd.

Bywyd personol

Priododd Cornwallis-West a'r Arglwyddes Randolph Churchill ar 28 Gorffennaf 1900. Cynhaliwyd y briodas yn Eglwys St Paul, Knightsbridge. [1] Fe wnaethant wahanu ym 1912 ac ysgaru ar 1 Ebrill 1914, ond fe wnaethant barhau i gwrdd yn gymdeithasol ar brydiau. Ar ôl eu hysgariad, dychwelodd at ei hen enw: Lady Randolph Churchill. Ar 6 Ebrill 1914, priododd Cornwallis-West â Stella Campbell.

Roedd chwaer Cornwallis-West, née Mary Theresa Cornwallis-West, yn harddwch cymdeithas nodedig. Fe'i gelwir yn Daisy, Tywysoges Pless' hi oedd gwraig gyntaf Hans Heinrich XV, Tywysog Pless. Daeth chwaer arall o Cornwallis-West, Constance' yn wraig gyntaf i Hugh Grosvenor, 2il Ddug San Steffan.

Ym 1951, ar ôl bod yn gystuddiol am nifer o flynyddoedd â chlefyd Parkinson' cyflawnodd Cornwallis-West hunanladdiad, yn 76 oed heb adael unrhyw blant cyfreithlon.

Portreadau mewn ffilm a theledu

Portreadwyd Cornwallis-West gan Christopher Cazenove yng nghyfres fach deledu Thames 1974, Jennie: Lady Randolph Churchill.

Darllen pellach

• Peregrine Churchill and Julian Mitchell, Jennie, Lady Randolph Churchill: A Portrait with Letters (London, 1974).
• George Cornwallis-West: Edwardian Hey-Days (London, 1934).

7

[Erthygl Saesneg https://en.wikipedia.org/wiki/Ernest_Zobole

AlwynapHuw/Pwll Tywod/bywgraffiadau angen eu gwirio
Dinasyddiaeth	Cymru

Arlunydd ac athro celf Cymreig oedd Ernest Zobole (25 Ebrill 1927 - 27 Tachwedd 1999). Roedd paentiadau Zobole, a oedd yn wreiddiol yn olew ar gynfas, gan newid yn ddiweddarach i olew ar fwrdd y llong, yn adlewyrchu lleoliad diwydiannol Cymoedd Rhondda. Yn aelod o Grŵp Rhondda, cylch o artistiaid o'r ardal, mae Zobole yn cael ei ystyried yn un o "artistiaid pwysicaf Cymru... un o artistiaid gweledigaethol Cymru". [1]

Cefndir

Ganwyd Zobole ym mhentref Ystrad Rhondda ym 1927, i fewnfudwyr o’r Eidal a oedd wedi symud i Gymru ym 1910. [2] Addysgwyd ef yn Ysgol Ramadeg Porth, cyn treulio pum mlynedd yn hyfforddi yng Ngholeg Celf Caerdydd. [3] Roedd ei amser yng Ngholeg Caerdydd yn nodedig am y gymudo dyddiol o'r Cymoedd i Gaerdydd, gan ei fod yn cael ei ddefnyddio fel cyfle i Zobole a phum cyd-fyfyriwr drafod a beirniadu eu gwaith celf. Er na sefydlodd y chwe artist ysgol erioed na chyhoeddi maniffesto, fe'u gelwid yn Grŵp Rhondda [2] ac roeddent yn fudiad pwysig yng nghelf De Cymru.

Ar ôl gadael Coleg Caerdydd, ymgymerodd â'i wasanaeth i'r Fyddin Brydeinig, gan gael ei bostio i Balesteina a'r Aifft. Ar ôl dychwelyd o wasanaeth milwrol dychwelodd i'r Rhondda a phriodi cariad ei blentyndod, Christina Baker. [3] Heb fawr o gyfleoedd i ddod o hyd i waith fel arlunydd, cymerodd Zobole swydd addysgu celf yn Llangefni yn Ynys Môn, swydd a ddaliodd rhwng 1953 a 1958. [2] Cafodd y cyfnod hwn yn anodd, cafodd y tirweddau gwastad yn ddiflas a yn annisgwyl ac yn disgrifio'r ynys fel "pob gwynt a chapel". [2] Teimlai Zobole hefyd ar wahân i'r gymuned, gymysgedd o'i anallu i siarad y Gymraeg ; nad oedd yn ffactor yn y Rhondda Saesneg ei hiaith yn bennaf, ac ymdeimlad o hiraeth. [2] Dychwelodd i Dde Cymru ym 1957, gan ymgymryd â swydd mewn ysgol Eglwys yng Nghymru yn Aberdâr, a leolir yn Nyffryn Cynon, cwm cyfagos i'r Rhondda. O fewn dwy flynedd daeth o hyd i gyflogaeth yn dysgu yn y Rhondda, yn Ysgol Uwchradd Sirol Treorchy. [3]

Roedd Zobole yn un o aelodau gwreiddiol y grŵp celf ymgyrchu, 56 Group Wales. [4]

Fel arlunydd

I ddechrau paentiodd Zobole gan ei fod wedi cael ei ddysgu yn y coleg, ond erbyn 1960 dechreuodd arbrofi gyda'i arddull ei hun. Yn wreiddiol, fe baentiodd olew ar gynfas, ond yna fe newidiodd i olew ar fwrdd y llong a dechrau defnyddio lliwiau unlliw. [5] Dechreuodd ddefnyddio impasto, wedi'i gymhwyso'n bennaf â chyllell balet. [5] Bellach ystyrir ei gyfnod gwaith yng nghanol y 1960au fel cam mwyaf beiddgar ei yrfa. [5] Dylanwadwyd ar Zobole yn ystod y 1960au gan artistiaid ffoaduriaid mynegiadol fel Heinz Koppel, a oedd â stiwdio yn Dowlais.

Rhwng 1963 a 1984 daeth yn ddarlithydd paentio yn Ysgol Gelf Casnewydd. Yn 1996, fe'i gwnaed yn Gymrawd Anrhydeddus Prifysgol Cymru, Abertawe. Er bod Zobole yn byw ac yn gweithio mewn nifer o leoedd yng Nghymru, treuliodd y rhan fwyaf o'i oes yn Ystrad Rhondda, lle bu farw ym 1999.

Disgrifiodd Zobole ei ethos i baentio fel: "Mae paentio yn rhan o fy mywyd... eich anadlu mae'n debyg... mae'n rhan o'r hyn rydych chi'n ymwneud ag ef... yn rhan o'ch meddwl. Mae'n swnio ychydig yn uchel i ddweud mai'r peth hwn o'r enw paentio yw'r holl reswm dros fodoli, ac os dywedaf ydy, yna derbyniwch y ffaith bod gen i feddwl aruchel. Mae'r ddelweddaeth ar gyfer y gwaith wedi'i chymryd o'm hamgylchedd uniongyrchol - y tŷ, y dirwedd y tu allan, a'r dirwedd a welir trwy ddrysau a ffenestri. Mae'r tu allan a'r tu mewn yn dod at ei gilydd mewn mannau. Mae'r system a ddefnyddir wrth baentio yn debyg i un a ddefnyddiwn yn naturiol, yn yr ystyr ein bod yn edrych o gwmpas neu'n troi ein pennau, neu'n symud ein llygaid, wrth archwilio unrhyw sefyllfa. neu'n fwy tebygol, gwnewch y tri. Mae'r gwahanol safbwyntiau a gymerwn yn ein helpu i adeiladu rhyw fath o lun. Wrth ddefnyddio'r safbwyntiau gwahanol hyn, defnyddir golygfeydd cynllun, drychiadau ochr, drychiadau diwedd a safbwyntiau; mae lefelau llygaid yn amrywio, mae graddfa'n amrywio a mae'r pwyslais yn amrywio; mae amser a chof hefyd ".

Mae gan Amgueddfa Genedlaethol Cymru ddeg darn o waith gan Zobole, gan gynnwys People ac Ystrad Rhondda (1961) a Some Trees and Snow (1978). [6]

Llyfryddiaeth

Thomas, Ceri (2007). Ernest Zobole: Bywyd mewn Celf. Dinbych: Seren. ISBN 978-1-85411-372-6. Wakelin, Peter (2009), Ysgrif goffa Ernest Zobole, The Guardian, 23 Rhagfyr 1999. https://www.theguardian.com/news/1999/dec/23/guardianobituaries Nodiadau

[Wakelin, Peter; Adroddiad Blynyddol CASW (Cymdeithas Celf Gyfoes Cymru), 2003, t.9]
Meic Stephens (7 Rhagfyr 1999). "Ysgrif goffa: Ernest Zobole". Yr Annibynnol. Adalwyd 2010-04-02.
"Walesart, Ernest Zobole". BBC Cymru ar-lein. 26 Ionawr 2011. Adalwyd 2010-04-02.
Eric Rowan, "Art in Wales: An Illustrated History 1850 - 1980", Gwasg Prifysgol Cymru, Caerdydd (1985), tt. 125-129. ISBN 0-7083-1408-2
Ernest Zobole 1927-1999 Archifwyd 2011-07-07 yn y Wayback Machine Art yng Nghymru
Zobole, Ernest, Casgliadau celf ar-lein Museumwales.ac.uk

Dolenni allanol 135 o baentiadau gan neu ar ôl Ernest Zobole ar safle Art UK Proffil Celf yng Nghymru

8

[Erthygl Saesneg https://en.wikipedia.org/wiki/Ernie_Jenkins]

AlwynapHuw/Pwll Tywod/bywgraffiadau angen eu gwirio
Dinasyddiaeth	Cymru

Roedd Ernie Jenkins (20 Medi 1880 - 18 Gorffennaf 1958) [3] yn chwaraewr rygbi rhyngwladol cod deuol rhyngwladol Cymreig. Chwaraeodd undeb rygbi clwb i Gasnewydd yn bennaf, a newidiodd godau yn ddiweddarach trwy ymuno â thîm rygbi’r gynghrair Rochdale Hornets. Wrth chwarae i Gasnewydd, wynebodd Jenkins dri phrif dîm Hemisffer y De, Awstralia, De Affrica a Seland Newydd.

Gyrfa ryngwladol

Gwnaeth Jenkins ei début dros Gymru yn erbyn yr Alban ym Mharc Arfau Caerdydd ar 5 Chwefror 1910 fel rhan o Bencampwriaeth y Pum Gwlad. Roedd yn berthynas unochrog â Chymru yn sgorio 4 cais heb ateb, gan gynnwys un gan ei gyd-gap newydd Billy Spiller. Ail-ddewiswyd Jenkins ar gyfer y gêm nesaf yn y twrnamaint, y tro hwn yn erbyn Iwerddon. Enillodd Cymru eto, y tro hwn gan sgorio pum cais, y nifer uchaf a sgoriwyd gan Gymru yn Iwerddon. Gyda dwy fuddugoliaeth allan o ddwy gêm, dylai Jenkins fod wedi bod yn rhan o dimau Cymru yn y dyfodol, ond trodd yn broffesiynol ym mis Medi 1910, gan ymuno â thîm rygbi’r gynghrair Rochdale Hornets, gan ei wneud yn anghymwys i chwarae undeb yn y dyfodol.

Digwyddodd ei gêm gyntaf i’r Hornets ar 17 Medi 1910, ac ar 10 Rhagfyr cafodd ei ddewis ar gyfer ei rygbi'r gynghrair ryngwladol gyntaf pan gafodd ei ddewis i gynrychioli Cymru yn erbyn Lloegr yn Coventry. Chwaraeodd gyfanswm o bedair cynghrair rhyngwladol rhwng 1910 a 1912, tri yn erbyn Lloegr ac un gêm yn erbyn Awstralia yn Ebbw Vale.

Ymddangosiadau Terfynol Cwpan y Sir

Tua amser Ernie Jenkins bu buddugoliaeth 12-5 Rochdale Hornets dros Oldham yn Rownd Derfynol Cwpan Sir Gaerhirfryn 1911–12 yn ystod tymor 1911–12 yn Wheater's Field, Brychdyn, Salford ddydd Sadwrn 2 Rhagfyr 1911, o flaen torf o 20,000.

Smith, David; Williams, Gareth (1980). Meysydd Canmoliaeth: Hanes Swyddogol Undeb Rygbi Cymru. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru. ISBN 0-7083-0766-3.

Gwella John Phillips

John Phillips (addysgwr)

Y flwyddyn honno, ar awgrymiad Syr Hugh Owen (1804 - 1881), penodwyd ef yn oruchwyliwr tros Ogledd Cymru i'r Gymdeithas Ysgolion Brutanaidd a Thramor. Yn 1847 symudodd i Fangor i fod yn fugail ar eglwys y Tabernacl, ond rhoddodd ofal yr eglwys hon i fyny'n wirfoddol oherwydd ei orchwylion fel arolygydd Cymdeithas yr Ysgolion Brutanaidd a Thramor. Llafuriodd yn galed i geisio deffro'r wlad i sylweddoli'r angen am adeiladu ysgolion ac i hyfforddi athrawon cymwys i ofalu amdanynt. Trwyddo ef yn bennaf y sefydlwyd y Coleg Normal ym Mangor. Costiodd yr adeilad oddeutu £13,000; ni chafwyd ond £2,000 gan y Llywodraeth, a bu Phillips yn gyfrwng i gasglu y swm o £11,000 i gyfarfod â'r cyfanswm. Pan agorwyd y coleg yn Awst 1863, penodwyd ef yn brifathro arno. Yr oedd Phillips yn bregethwr a darlithydd llwyddiannus dros ben. Traddododd dair darlith bwysig rhwng 1850 a 1852, a chyhoeddwyd hwynt o dan y teitlau canlynol: (1) Dadl Bangor … ar Anghydffur fiaeth neu Eglwys Loegr ac Ymneulltuaeth (Caernarfon, James Rees, 1852); (2) Y Ddarlith ar Babyddiaeth, Eglwys Loegr, ac Ymneulltuaeth (Liverpool, J. Lloyd, 1850); (3) Popery Better than Dissent! What!!! And who says it!!! (Carnarvon, James Rees, 1850). Bu farw 9 Hydref 1867, yn Brynteg, sir Fôn, a'i gladdu yn Llaneugrad. Gadawodd wraig a phump o blant.

Cefndir

Ganwyd Phillips ym Mhontrhydfendigaid yn blentyn i David a Mary (née) Phillips, Tymawr. Oherwydd tlodi ei rieni cafodd ei fagu yn ei flynyddoedd cynnar gan ei fam-gu ar och ei fam, Jane Jones. Roedd Jane Jones yn gyfnither i'r Parchedig. John Williams, Lledrod (1747 - 1831), un o'r offeiriaid Eglwys Loegr a drodd at achos y Methodistiaid Calfinaidd.

Yr Ysgol Sul bu prif sefydliad ei addysg hyd ei fod yn 14 mlwydd oed. Wedi dod o dan ddylanwad ysbrydol diwygiad crefyddol yn ardal Tregaron ym 1824 – 1825 gwelwyd Philips fel "un a photensial" a chafodd ei noddi i fynd yn ddisgybl i Ysgol Ramadeg Ystradmeurig. O Ystrad Meurig aeth i ysgol yn Llangeitho oedd yn cael ei gadw gan Lewis Edwards. Wedi ymadael a Llangeitho fe'i benodwyd yn genhadwr i Raeadr Gwy, Sir Faesyfed lle fu'n cadw ysgol ac yn pregethu. Y flwyddyn ganlynol (1832) aeth ar daith bregethu llwyddiannus i Siroedd Meirionnydd a Chaernarfon.

Daeth Phillips a Lewis Edwards i'r casgliad bod uchafswm yr addysg yr oeddynt wedi derbyn ac yn gallu eu cynnig i gyd anghydffurfwyr yn annigonol a bod rhaid iddyn't derbyn gwell er mwyn addysgu'r genhedlaeth nesaf. Doedd dim Prifysgol yng Nghymru a dim hawl i neb ond aelodau Eglwys Loegr mynychu Prifysgolion Lloegr yn Rhydychen a Chaergrawnt. Penderfynodd y ddau i geisio am le ym Mhrifysgol Caeredin. Enillodd Lewis gradd MA o'r brifysgol, ond ymadawodd Phillips cyn derfyn y cwrs o herwydd trafferthion ariannol.

Teulu

Yn ystod ei weinidogaeth yn Nhreffynnon, priododd ag Eleanor, merch Robert Parry, y Frigan, Llaneugrad, sir Fôn, a symudodd yno yn 1843, bu iddynt pump o blant.

Addysgwr

Wedi ymadael a Chaeredin derbyniodd Philips gwahoddiad i fod yn weinidog ar eglwys Gymraeg y Methodistiaid Calfinaidd yn Nhreffynnon. Ordeiniwyd ef yn weinidog yng nghymdeithasfa 'r Bala, ym mis Mehefin 1837.

Teulu

Priododd (enw cymar) cawsant (nifer) o blant.

Marwolaeth

Bu farw yn (lle) yn (rhif) mlwydd oed a chladdwyd ei gweddillion yn (mynwent).

Cyfeiriadau

<ref> T. Gwynn Jones, Cofiant Thomas Gee (Gee a'i Fab, Dinbych, 1913), tud. 16

William Chambers (anen dechrau

Unig fab William Chambers, Llanelly House, Sir Gaerfyrddin, brodor o Bicknor, Caint, ac uchel siryf sir Gaerfyrddin yn 1828. Priododd, 1835, Joanna Trant, merch Capten Payne o'r llynges. Fel ynad gweithiodd yn galed i ddarostwng gwrthryfel Beca yn 1843 ac i symud y drygau a oedd yn gyfrifol amdano. Cynorthwyodd i ddatblygu diwydiannau ac adnoddau crai tref a phorthladd Llanelli. Yn 1840 sefydlodd y ‘South Wales Pottery,’ a dug y gwaith ymlaen hyd 1855 pryd y'i trosglwyddwyd i'r Meistri Coombs a Holland. Yr oedd ei dad wedi etifeddu Llanelly House am ei oes drwy ewyllys Syr John Stepney, a phan fu farw ef ar y 9fed o Chwefror 1855, aeth yr ystad yn ôl i deulu Stepney. Ar farw'r 9fed barwnig, Syr Thomas Stepney yn 1825, y cafodd Chambers ‘Llanelly House’ - ni wyddys pa fodd. Yn 1853 prynodd stad yr Hafod, Sir Aberteifi, a bu'n byw yno hyd 1871, pryd y gwerthodd Hafod a dychwelyd i Gaint. Yr oedd yn ustus heddwch yn siroedd Caerfyrddin ac Aberteifi ac yn ddirprwy-raglaw sir Aberteifi. Bu farw ddechrau 1882.

(marwolaeth ei wraig

AlwynapHuw/Pwll Tywod/bywgraffiadau angen eu gwirio
Dinasyddiaeth	Lloegr

Roedd William Chambers (1809 –21 Ebrill, 1882) yn (swydd) Cymreig.

Cefndir

Ganwyd cyfenw yn (tref, sir) yn blentyn i William Chambers (enw rhieni). Cafodd ei addysgu yng Ngholeg Eton a Choleg Sant Ioan Caergrawnt.

Teulu

Priododd (enw cymar) cawsant (nifer) o blant.

Marwolaeth

Bu farw yn wedi cystudd hir yn 73 mlwydd oed a chladdwyd ei gweddillion yn (mynwent).