Cyfeillion Amgylchedd Iwerddon yn erbyn Llywodraeth Iwerddon

Oddi ar Wicipedia
Cyfeillion Amgylchedd Iwerddon yn erbyn Llywodraeth Iwerddon
Enghraifft o'r canlynolcyfreitha newid hinsawdd Edit this on Wikidata
Rhan ocyfraith, hawliau dynol Edit this on Wikidata
GwladwriaethGweriniaeth Iwerddon Edit this on Wikidata

Mae Cyfeillion Amgylchedd Iwerddon v Llywodraeth Iwerddon, a elwir hefyd yn Achos Llys ar Newid Hinsawdd yn Iwerddon[1] yn ddarn o ymgyfreitha newid hinsawdd yng Ngoruchaf Lys Iwerddon. Yn yr achos yma, diddymodd y Goruchaf Lys Gynllun Lliniaru Cenedlaethol 2017 Llywodraeth Iwerddon ar y sail nad oedd yn ddigon penodol ac felly nad oedd yn ateb gofynion Deddf Gweithredu Hinsawdd a Datblygu Carbon Isel 2015 (neu 'Deddf Hinsawdd 2015'). Gorchmynnodd y Goruchaf Lys i'r llywodraeth greu cynllun newydd a oedd yn cydymffurfio â Deddf Hinsawdd 2015.

Cefndir[golygu | golygu cod]

Adran yr Amgylchedd, Hinsawdd a Chyfathrebu Iwerddon
Clogwyni Moher, Iwerddon

Roedd yr achos yn ymwneud â'r Cynllun Lliniaru Cenedlaethol (y Cynllun), a gyhoeddwyd ar 19 Gorffennaf 2017.[2] Mae Deddf Hinsawdd 2015 yn darparu fframwaith ar gyfer sefydlu "economi carbon isel, hinsawdd gwydn ac sy'n amgylcheddol gynaliadwy erbyn diwedd y flwyddyn 2050".[3] Mae Deddf Hinsawdd 2015 yn ei gwneud yn ofynnol, er mwyn galluogi'r Wladwriaeth i ddilyn yr amcan trosglwyddo cenedlaethol (the national transition objective), i'r llywodraeth gynhyrchu a chymeradwyo cynllun lliniaru cenedlaethol sy'n nodi "sut mae'n mynd i gyrraedd yr amcan trosglwyddo cenedlaethol" hwn.[4]

Yn 2015, roedd gan Iwerddon yr allyriadau nwyon tŷ gwydr trydydd uchaf y pen yn yr UE.[5] Yn 2017, cyflwynodd y Cyngor Cynghori ar Newid Hinsawdd, corff statudol annibynnol yn Iwerddon, ei adroddiad i'r llywodraeth. Rhagwelodd y byddai Iwerddon yn methu ei thargedau ar gyfer 2020 "o gryn dipyn". Adroddwyd bod polisïau a mesurau ychwanegol yn "hanfodol" i Iwerddon gyrraedd ei thargedau ar gyfer 2030 a bod angen gweithredu "polisïau ychwanegol effeithiol" ar frys ar gyfer targed 2050 Iwerddon.[6] Dywedodd cadeirydd y Cyngor, yr Athro John Fitzgerald, fod y Cynllun yn cynnwys "ychydig o benderfyniadau" ac na fyddai'n ddigon i gyflawni amcan trosglwyddo cenedlaethol Iwerddon.[7]

Daethpwyd â'r achos i'r llys gan grŵp o ymgyrchwyr amgylcheddol Friends of the Irish Environment (FIE), cwmni dielw wedi'i gyfyngu trwy warant ac elusen gofrestredig yn Iwerddon.[8] Cafodd FIE ei ysbrydoli i ddwyn achos gan hinsawdd hinsawdd fyd-eang eraill, gan gynnwys achos Urgenda <i id="mwLg">a Juliana. yn erbyn UDA</i> . Dywedodd FIE eu bod yn gobeithio y byddai'r ymgyfreitha yn arwain at weithredu mwy uchelgeisiol gan y llywodraeth ar newid hinsawdd.[9] Cafwyd cefnogaeth gyhoeddus sylweddol i benderfyniad FIE i ddwyn yr achos, gyda deiseb o gefnogaeth i'r plaintwyr wedi ennill dros 20,000 o lofnodion.

Uchel Lys[golygu | golygu cod]

Yn yr Uchel Lys, dadleuodd FIE fod y Cynllun yn ultra vires Deddf Hinsawdd 2015 a bod y Cynllun yn torri hawliau o dan Confensiwn Ewrop ar Hawliau Dynol (ECHR) a Chyfansoddiad Iwerddon (y Cyfansoddiad). Dadleuodd fod y llywodraeth, wrth gymeradwyo'r Cynllun, wedi methu â gweithredu i sicrhau bod allyriadau'n cael eu lleihau yn y tymor byr a'r tymor canolig, ac felly y byddent yn methu â chyflawni targedau y mae'r gymuned ryngwladol yn eu hystyried yn angenrheidiol. Roedd yn dibynnu ar y ffaith, er gwaethaf cyngor y Panel Rhynglywodraethol ar Newid Hinsawdd, y byddai angen i allyriadau ostwng o leiaf 25-40% rhwng 1990-2020 i helpu i gyfyngu cynhesu byd-eang i 2 °C uwchlaw'r lefelau cyn-ddiwydiannol. Roedd y cynllun yn rhagweld cynnydd o 10% mewn allyriadau yn y cyfnod hwnnw. Nododd FIE y byddai angen gostyngiad hyd yn oed yn fwy i gyflawni nod Cytundeb Paris i gyfyngu cynhesu byd-eang i 1.5 °C uwchlaw lefelau cyn-ddiwydiannol. Ceisiodd FIE gael penderfyniad y llywodraeth i gymeradwyo'r Cynllun wedi'i ddileu a gofynnodd am orchymyn i'r Cynllun gael ei ddiwygio yn unol â gofynion Deddf Hinsawdd 2015.[10][11]

Dadleuodd y llywodraeth nad oedd modd cyfiawnhau'r Cynllun, fel polisi'r llywodraeth. Dadleuon nhw ymhellach, oherwydd bod FIE yn gwmni ac nid yn berson naturiol, nad oedd gan FIE unrhyw awdurdod i hawlio hawliau personol o dan yr ECHR na'r Cyfansoddiad.[12]

Cyflwynodd Mr Ustus MacGrath y penderfyniad ar gyfer yr Uchel Lys ar 19 Medi 2019. Canfu'r Uchel Lys fod gan FIE awdurdod i ddod â dadleuon yn seiliedig ar hawliau a derbyniodd, at ddibenion yr achos, fod hawl gyfansoddiadol i 'amgylchedd sy'n gyson ag urddas dynol'. Fodd bynnag, canfu nad oedd y Cynllun yn torri'r hawl hon na'r hawliau cyfansoddiadol i fywyd neu uniondeb corfforol, fel yr honnodd FIE. Canfu'r Uchel Lys nad oedd y Cynllun yn ultra vires Deddf Hinsawdd 2015, gan nodi'r "ymyl disgresiwn sylweddol" a fwynhawyd gan y llywodraeth. Gwrthodwyd y 'rhyddhadau' a geisiwyd.[13][14]

Y Goruchaf Lys[golygu | golygu cod]

Ar ôl i'w hachos fod yn aflwyddiannus yn yr Uchel Lys, cytunodd y Goruchaf Lys i glywed yr achos yn uniongyrchol, gan ganiatáu i FIE hepgor y llwybr arferol i'r Goruchaf Lys trwy'r Llys Apêl. Yn ei benderfyniad, nododd y Goruchaf Lys fod yr achos o "bwysigrwydd cyhoeddus a chyfreithiol cyffredinol" ac nad oedd unrhyw anghydfod rhwng y partïon ynghylch difrifoldeb newid hinsawdd, y wyddoniaeth hinsoddol sy'n sail i'r Cynllun na'r cynnydd tebygol mewn allyriadau yn ystod oes y Cynllun.[15]

Roedd cyfansoddiad y Goruchaf Lys yn saith barnwr: Clarke CJ, Irvine P, O'Donnell J, MacMenamin J, Dunne J, O'Malley J a Baker J.[16] Mae cyfansoddiad o'r fath wedi'i gadw ar gyfer achosion o bwysigrwydd neu gymhlethdod arbennig.[13] Gwrandawyd yr achos dros ddau ddiwrnod. Cyflwynwyd y dyfarniad, a gafodd gefnogaeth unfrydol gan y saith barnwr, gan y Prif Ustus Clarke ar 31 Gorffennaf, 2020.

Dyfarnodd y Goruchaf Lys fod y Cynllun yn destun adolygiad barnwrol, gan nad oedd y Llys yn adolygu digonolrwydd polisi'r llywodraeth ond yn hytrach rhwymedigaeth y llywodraeth i gynhyrchu cynllun yn unol â Deddf Hinsawdd 2015.[17]

Diddymodd y Goruchaf Lys y Cynllun, gan ddarganfod ei fod yn ultra vires y llywodraeth oherwydd nad oedd yn cydymffurfio â gofyniad Deddf Hinsawdd 2015 gan nad oedd yn darparu manylion penodol ynghylch sut y byddai'r amcan trosglwyddo cenedlaethol yn cael ei gyflawni.[18] Canfu'r Llys nad oedd y Cynllun yn cynnwys y manylion sy'n ofynnol o dan Ddeddf Hinsawdd 2015.[19] Galwodd Clarke CJ rannau o'r Cynllun yn "rhy amwys neu'n uchelgeisiol". Esboniodd y dylai'r Cynllun fod â digon o wybodaeth i alluogi aelod o'r cyhoedd sydd â diddordeb i ddeall ac asesu sut mae'r llywodraeth yn bwriadu cyflawni ei hamcanion i atal newid hinsawdd.[20] Gorchmynnodd y Llys i'r llywodraeth wneud cynllun newydd sy'n cydymffurfio â Deddf Hinsawdd 2015 ac sy'n cwmpasu'r cyfnod llawn hyd at 2050. Dyfarnodd y Llys hefyd na ellir gwneud cynllun union yr un fath yn y dyfodol.[21]

Er bod FIE yn llwyddiannus yn eu dadl ynghylch anghyfreithlondeb y Cynllun, buont yn aflwyddiannus yn eu dadleuon ar sail hawliau. Canfu'r Llys nad oedd FIE, fel endid corfforaethol, yn mwynhau'r hawl i fywyd nac uniondeb corfforol ac felly nad oedd ganddo'r awdurdod. Fodd bynnag, derbyniodd Clarke CJ y gallai hawliau cyfansoddiadol gael eu cynnwys mewn achos amgylcheddol priodol yn y dyfodol.[22][23]

Ymateb[golygu | golygu cod]

Cyfeiriwyd at y penderfyniad yn y cyfryngau Gwyddelig fel "trobwynt ar gyfer llywodraethu hinsawdd yn Iwerddon" [22] ac fel "trobwynt".[24] Roedd hefyd yn ennyn sylw'r cyfryngau rhyngwladol.[25][26][27]

Dywedodd Gweinidog Gweithredu ar yr Hinsawdd, Rhwydweithiau Cyfathrebu a Thrafnidiaeth Iwerddon, Eamon Ryan, ei fod yn “croesawu” dyfarniad y Goruchaf Lys ac yn llongyfarch Cyfeillion yr Amgylchedd am ddwyn yr achos. Dywedodd fod yn rhaid defnyddio'r dyfarniad i "godi'r uchelgais" a "grymuso'r weithredu".[28]

Effaith[golygu | golygu cod]

Achos Hinsawdd Iwerddon oedd yr achos cyntaf lle roedd llysoedd Iwerddon yn dwyn y llywodraeth i gyfrif am eu diffyg gweithredu ar newid hinsawdd.[29] Mae'r achos yn un o dri achos hinsawdd "strategol" proffil uchel tebyg yn rhyngwladol lle mae'r llys cenedlaethol uchaf wedi canfod nad yw polisïau lliniaru hinsawdd y llywodraeth yn cydymffurfio â'r gyfraith.[13] Hwn oedd y trydydd achos hinsawdd yn fyd-eang i gyrraedd y llys cenedlaethol uchaf.[30] Daeth y dyfarniad ar ôl i benderfyniad tebyg gael ei gadarnhau gan Goruchaf Lys yr Iseldiroedd yn achos Urgenda yn 2019. Dywedodd Tessa Khan, cyfreithiwr amgylcheddol a weithiodd ar yr achos hwnnw, fod penderfyniad Iwerddon yn lleddfu rhai pryderon y byddai penderfyniad yr Iseldiroedd yr unig un o'i fath.[31] Galwodd Rapporteur Arbennig y Cenhedloedd Unedig ar hawliau dynol a'r amgylchedd, David R. Boyd, yr achos yn "benderfyniad pwysig" sy'n "gosod cynsail i lysoedd ledled y byd ei ddilyn".[32]

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

  

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ "Friends of the Irish Environment v The Government of Ireland & Ors". 2020. Cyrchwyd 16 Tachwedd 2020.
  2. ↑ "National Mitigation Plan 2017" (PDF). 2017. Cyrchwyd 16 Tachwedd 2020.
  3. ↑ "Climate Action and Low Carbon Development Act 2015 - A Brief Overview". www.mccannfitzgerald.com. Cyrchwyd 2020-11-16.
  4. ↑ "2015 Climate Act, section 4". 2015. Cyrchwyd 16 Tachwedd 2020.
  5. ↑ "Greenhouse Gases and Climate Change - CSO - Central Statistics Office". www.cso.ie (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-16.
  6. ↑ "Climate Change Advisory Council Periodic Review Report 2017" (PDF). 2017. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2019-12-03. Cyrchwyd 16 Tachwedd 2020.
  7. ↑ O'Sullivan, Kevin. "Climate Change Advisory Council strongly criticises Government plan on climate". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-16.
  8. ↑ "About Us - Friends of the Irish Environment". www.friendsoftheirishenvironment.org. Cyrchwyd 2020-11-16.
  9. ↑ "Climate case". Climate Case Ireland (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-16.
  10. ↑ "Friends of the Irish Environment v. Ireland". Climate Change Litigation (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-16.
  11. ↑ Kelleher, Orla (2020-09-09). "The Supreme Court of Ireland's decision in Friends of the Irish Environment v Government of Ireland ("Climate Case Ireland")". EJIL: Talk! (yn English). Cyrchwyd 2020-11-15.CS1 maint: unrecognized language (link)
  12. ↑ Carolan, Mary. "Supreme Court to hear appeal over Government's 'flawed' climate change plan". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-15.
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 Kelleher, Orla (2020-09-09). "The Supreme Court of Ireland's decision in Friends of the Irish Environment v Government of Ireland ("Climate Case Ireland")". EJIL: Talk! (yn English). Cyrchwyd 2020-11-15.CS1 maint: unrecognized language (link)Kelleher, Orla (2020-09-09). "The Supreme Court of Ireland's decision in Friends of the Irish Environment v Government of Ireland ("Climate Case Ireland")". EJIL: Talk!. Retrieved 2020-11-15.
  14. ↑ "Friends of the Irish Environment CLG v The Government of Ireland". 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-04-30. Cyrchwyd 16 Tachwedd 2020.
  15. ↑ Carolan, Mary. "Supreme Court to hear appeal over Government's 'flawed' climate change plan". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-15.Carolan, Mary. "Supreme Court to hear appeal over Government's 'flawed' climate change plan". The Irish Times. Retrieved 2020-11-15.
  16. ↑ "Friends of the Irish Environment v The Government of Ireland & Ors". 2020. Cyrchwyd 16 Tachwedd 2020."Friends of the Irish Environment v The Government of Ireland & Ors". 2020. Retrieved 16 November 2020.
  17. ↑ Ryall, Áine. "Supreme Court ruling a turning-point for climate governance in Ireland". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-15.
  18. ↑ Kenny, David. "Opinion: The Supreme Court's ruling on the government's climate plan is a watershed moment". TheJournal.ie (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-15.
  19. ↑ Boland, Lauren. "Supreme Court finds government climate plan falls "well short"". TheJournal.ie (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-15.
  20. ↑ Keena, Colm. "Court's quashing of climate plan a cause for international embarrassment". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-15.
  21. ↑ "Supreme Court rules in favour of Climate Case Ireland". Green News Ireland (yn Saesneg). 2020-07-31. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-11-17. Cyrchwyd 2020-11-15.
  22. ↑ 22.0 22.1 Ryall, Áine. "Supreme Court ruling a turning-point for climate governance in Ireland". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-15.Ryall, Áine. "Supreme Court ruling a turning-point for climate governance in Ireland". The Irish Times. Retrieved 2020-11-15.
  23. ↑ "Friends of the Irish Environment v. Ireland". Climate Change Litigation (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-16."Friends of the Irish Environment v. Ireland". Climate Change Litigation. Retrieved 2020-11-16.
  24. ↑ Kenny, David. "Opinion: The Supreme Court's ruling on the government's climate plan is a watershed moment". TheJournal.ie (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-15.Kenny, David. "Opinion: The Supreme Court's ruling on the government's climate plan is a watershed moment". TheJournal.ie. Retrieved 2020-11-15.
  25. ↑ Frost, Rosie (2020-07-31). "Irish citizens win case to force government action on climate change". living (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-15.
  26. ↑ "Climate change: 'Huge' implications to Irish climate case across Europe". BBC News (yn Saesneg). 2020-08-01. Cyrchwyd 2020-11-15.
  27. ↑ "Los jueces reclaman al gobierno de Irlanda un plan de acción climática más exigente". La Vanguardia (yn Sbaeneg). 2020-07-31. Cyrchwyd 2020-11-15.
  28. ↑ "Minister Ryan welcomes the judgement of the Supreme Court today in relation to National Mitigation Plan". www.gov.ie (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-15.
  29. ↑ Frost, Rosie (2020-07-31). "Irish citizens win case to force government action on climate change". living (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-15.Frost, Rosie (2020-07-31). "Irish citizens win case to force government action on climate change". living. Retrieved 2020-11-15.
  30. ↑ "Supreme Court to hear Climate Case Ireland appeal". Climate Case Ireland (yn Saesneg). 2020-02-14. Cyrchwyd 2020-11-15.
  31. ↑ "Activists took the Irish govt to court over its national climate plan — and won". The World from PRX (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-15.
  32. ↑ "Amidst a climate and biodiversity crisis, hope emerges: Friends of the Irish Environment win historic 'Climate Case Ireland' in the Irish Supreme Court". Climate Case Ireland (yn Saesneg). 2020-07-31. Cyrchwyd 2020-11-15.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Cyfeillion_Amgylchedd_Iwerddon_yn_erbyn_Llywodraeth_Iwerddon&oldid=11900824"