Choghur
 Çoğur yn Amgueddfa Hanes Azerbaijan | |
| Math | liwt gwddw powlen  |
|---|---|
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Offeryn cerdd llinynnol dwyreiniol yw'r Choghur hefyd Chogur, hefyd Tsiogwr mewn orgraff Gymraeg (Aserbaijaneg: Çoğur; Rwsieg: Чугур), a oedd yn boblogaidd yn y 12 -16g yn y Cawcasws, Iran ac Anatolia, yn rhan o ddefodau'r sect Fwslemaidd Sufi, ym meistroli derfish a chantorion a baledwyr Aseri a Twrceg a elwir yn ashic (Asereg: aşıq).
Etymoleg[golygu | golygu cod]
Daw'r enw "chogur" o'r gair Tyrceg "chagyr" (wedi'i gyfieithu - "galwad/i alw"). Hynny yw, mae'r gair yn golygu "offeryn cerdd sydd wedi'i gynllunio i apelio at Dduw, at y Gwirionedd." Yn ddiweddarach cymerodd ffurf mwy ffonetig â “chogur”.
Hanes[golygu | golygu cod]
Defnyddiwyd y Chogur, o farnu yn ôl amryw ffynonellau hanesyddol, fel offeryn cerdd milwrol i godi morâl ymhlith rhyfelwyr. Yn aneliadau “Chahanara- Shah Ismail Safavi”, sy'n sôn am ddechrau'r 16g, dywed:[1]
- "... Cyn y fyddin orymdeithio fuddugoliaethus, chwaraeodd a chanodd y Chukur Türks-warsagi i godi ysbryd ymladd y milwyr"
Mae Ali Reza Yalchin yn ei waith “The Age of Turkmens in the South”, yn siarad am 9 tant, 15 cribell a thrywydd hyfryd y Chogur. A barnu yn ôl ffeithiau hanesyddol, gallwn ddod i'r casgliad bod y Chogur wedi dod i ddisodli gopuzu ozanov yn y canol oesoedd (12 - 13g, ac yn y canrifoedd 15-16g disodlodd saz yr olaf. Mae rhai mathau o chogur a oedd yn gyffredin yn y Cawcasws, yn ogystal ag ymhlith Turkmens Irac, wedi goroesi hyd heddiw.[2]
Dyluniad a chynhyrchu[golygu | golygu cod]
Mae gan y chogur sydd wedi'i storio yn sylfaen Amgueddfa Hanes Azerbaijan dri llinyn pâr a 22 cribell. Mae'r achos trwy ddull cydosod wedi'i wneud o bren mwyar Mair (merysen). Mae gorchudd pren ar ben yr achos gyda thrwch o 0.4 mm (yn hytrach 4 mm). Mae'r gwddf a phen yr offeryn wedi'i wneud o goeden cnau Ffrengig, tra bod y pegiau twinio o goeden gellygen. Mae dau dwll soniarus yn cael eu drilio ar ochrau'r gragen ac mae sawl twll wedi'u lleoli ar y dec uchaf.
- Hyd llawn - 880 mm
- Hyd y corff (drwm) - 400 mm
- Lled y corff - 225 mm
- Uchder y corff - 140 mm. .
- Nifer y cribellau ar y gwddf yw 22.
- Mae dau agorfa resonator yn cael eu drilio ar bob ochr i'r corff, a gwneir sawl agorfa ar ben y seinfwrdd. Mae ei raddfa yn mynd o "do" yr wythfed (octave) fach i "sol" yr ail wythfed.
Gellir canu'r Chogur fel offeryn unigol neu fel rhan o ensemble.
Chongur Georgia[golygu | golygu cod]
Offeryn o Georgia yw'r Chonguri (ჩონგური) sy'n gysylltiedig â'r pandwri, ond yn fwy a gyda pheg hanner ffordd i lawr y gwddf. Mae ganddo dannau neilon (perfedd yn draddodiadol).