Pirahã (iaith)
| Pirahã | ||
|---|---|---|
| xapaitíiso | ||
| Ynganiad IPA | [ʔàpài̯ˈtʃîːsò] | |
| Siaredir yn | Brasil | |
| Cyfanswm siaradwyr | 250–380 | |
| Teulu ieithyddol | Mura | |
| Codau ieithoedd | ||
| ISO 639-1 | Dim | |
| ISO 639-2 | – | |
| ISO 639-3 | myp | |
| Wylfa Ieithoedd | – | |
Iaith enedigol pobl Pirahã yn yr Amazonas, Brasil ydy Pirahã (neu Pirahá, Pirahán), neu Múra-Pirahã. Mae'r bobl Pirahã'n byw ar hyd Afon Maici, sy'n llifo i mewn i'r Afon Amazonas.
Mae'r Pirahã'n unig dafodiaith yr iaith Mura sydd wedi goroesi, oherwydd fod gweddill bobl Mura yn siarad Portiwgaleg. Mae perthynasau posibl, fel yr iaith Matanawi, hefyd wedi darfod; felly mae Pirahã'n iaith ynysig, gan nad oes ganddi unrhyw gysylltiad ag ieithoedd byw eraill. Amcangyfrifir fod ganndi rhwng 250 a 380 o siaradwyr yn unig.[1] Dydy hi ddim mewn perygl enbyd o ddifodiant, gan ei bod yn iaith fyw a'i siaradwyr, gan fwyaf, yn uniaith.
Mae'r iaith Pirahã'n fwyaf enwog fel pwnc o amryw honiadau dadleuol;[1] er enghraifft, bod ganddi brawf ar gyfer y ddamcaniaeth Sapir-Whorf.[2] Mae'r ddadl yn cael ei chymhlethu gan fod dysgu'r iaith mor anodd, felly mae'r nifer o ieithyddion sydd â phrofiad maes (field experience) ynddi yn fach iawn.
Dadl ddiweddar
[golygu | golygu cod]Mae Daniel Everett, drwy lawer o bapurau ac un llyfr am yr iaith, wedi priodoli nodweddion diddorol iddi. Dywed fod ganddi:
- un o'r rhestrau lleiaf o ffonemau yn unryw iaith a astudiwyd, a gradd o amrywiad aloffonig gymharol uchel;
- ddwy sain anghyffredin iawn, [ɺ͡ɺ̼] a [t͡ʙ̥];
- strwythur y cymalau sy'n hynod o gyfyngedig, nad yw'n caniatáu recursion; hynny yw, dydy hi ddim yn bosibl dweud, er enghraifft, "Dywedodd Iago y meddyliodd Glynn fod Mari'n credu fod Gareth yn y ddinas";
- dim geiriau i siarad am liwau, heblaw am eiriau ar gyfer golau a thywyll (er bod hyn yn cael ei ymddadlau gan Baul Kay ac eraill);
- ragenwau personol sydd pob un wedi'u benthyg o'r Nheengatu, lingua franca wedi'i sylfaenu ar yr iaith Tupi.
Mae'r bosbl chwibanu, hymian a chanu'r Pirahã. Mewn gwirionedd, mae Keren Everett yn credu fod yr ymchwil cyfredol ar yr iaith yn methu i ei deall, gan nad o'n canolbwyntio digon ar fydryddiaeth yr iaith.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 Nevins, Andrew, David Pesetsky a Cilene Rodrigues (2009). "Piraha Exceptionality: a Reassessment Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback", Language, 85.2, tud. 355–404.
- ↑ Michael C. Frank, Daniel L. Everett, Evelina Fedorenko ac Edward Gibson (2008), Number as a cognitive technology: Evidence from Pirahã language and cognition Archifwyd 2013-01-04 yn archive.today. Cognition, Volume 108, Issue 3, Medi 2008, tud. 819–824.
