Gweld cod am Masnach gwastraff byd-eang

{{Pethau| suppressfields= | fetchwikidata = ALL }}
Y '''fasnach wastraff fyd-eang''' yw'r [[Masnach ryngwladol|fasnach]] [[Sbwriel|trin gwastraff]] ryngwladol rhwng gwledydd, ei gasglu, ei symud a'i waredu neu ei [[ailgylchu]] ymhellach. Mae [[Gwastraff peryglus|gwastraff gwenwynig neu beryglus]] yn aml yn cael ei fewnforio o wledydd cyfoethog i wledydd sy'n datblygu.

Mae Adroddiad [[Banc y Byd]] ''Beth yw Gwastraff: Adolygiad Byd-eang o Reoli Gwastraff Solet'', yn disgrifio faint o wastraff solat a gynhyrchir mewn gwlad benodol, gyda'r gwledydd sy'n cynhyrchu mwy o wastraff solet yn fwy datblygedig yn economaidd ac yn fwy diwydiannol.<ref name="worldbank">{{Cite report|title=What a Waste: A Global Review of Solid Waste Management|publisher=World Bank}}</ref> Mae'r adroddiad yn esbonio: "Yn gyffredinol, po uchaf yw'r datblygiad economaidd a'r gyfradd drefoli, y mwyaf o wastraff solet a gynhyrchir."<ref name="worldbank" /> Felly, mae gwledydd yn y [[Rhaniad Gogledd-De|Gogledd Byd-eang]], sy'n fwy datblygedig yn economaidd ac yn drefol, yn cynhyrchu mwy o wastraff solet na gwledydd [[Rhaniad Gogledd-De|De Byd-eang]].<ref name="worldbank" />

Mae’r llifau gwastraff masnach rhyngwladol presennol yn dilyn patrwm o wastraff sy’n cael ei gynhyrchu yn y Gogledd Byd-eang ac yn cael ei allforio a’i waredu yn y De Byd-eang. Ceir nifer o ffactorau sy'n effeithio ar ba wledydd sy'n cynhyrchu gwastraff a faint, lleoliad daearyddol, graddau diwydiannu, a lefel integreiddio i'r economi fyd-eang.

Mae nifer o ysgolheigion ac ymchwilwyr wedi cysylltu'r cynnydd sydyn mewn masnachu gwastraff (ac effeithiau negyddol masnachu gwastraff) â'r [[Neo-ryddfrydiaeth|polisi economaidd neoryddfrydol]].<ref name="nixon">{{Cite book|last=Nixon|first=Rob|title=Slow Violence and the Environmentalism of the Poor|url=https://archive.org/details/slowviolenceenvi0000nixo|location=Cambridge, MA|publisher=Harvard University Press|year=2011}}</ref><ref name="grossman">{{Cite book|last=Grossman|first=Gene M.|first2=Alan B.|last2=Krueger|chapter=Environmental Impacts of a North American Free Trade Agreement|title=The U.S. Mexico Free Trade Agreement|editor-first=Peter|editor-last=Garber|publisher=MIT Press|year=1994|isbn=0-262-07152-5|pages=[https://archive.org/details/mexicousfreetrad00pete/page/13 13–56]|doi=10.3386/w3914}}</ref><ref name="smith">{{Cite journal|last=Smith|first=Jackie|title=Globalizing Resistance: The Battle of Seattle and the Future of Social Movements|journal=Mobilization: An International Quarterly|volume=6|issue=1|date=March 2001|pages=1–19|url=http://d-scholarship.pitt.edu/26753/1/Battle_in_Seattle_Smith_Mobilization_2000.pdf|doi=10.17813/maiq.6.1.y63133434t8vq608}}</ref><ref name="blumm">15 Harv. J. L. & Pub. Pol'y 373 (1992)Fallacies of Free Market Environmentalism, The ; Blumm, Michael C.</ref> Mae'r symudiad tuag at bolisi [[Marchnad rydd|"marchnad rydd"]] wedi hwyluso'r cynnydd sydyn yn y fasnach wastraff fyd-eang. 

Mae’r fasnach wastraff fyd-eang wedi cael effeithiau negyddol ar lawer o bobl, yn enwedig mewn gwledydd tlotach sy’n datblygu. Yn aml nid oes gan y gwledydd hyn brosesau na chyfleusterau ailgylchu diogel, ac mae pobl yn prosesu'r gwastraff gwenwynig â'u dwylo noeth.<ref name="Grossman Elizabeth">{{Cite web|last=Grossman|first=Elizabeth|title=Where Computers Go to Die — and Kill|website=Salon|date=10 Apr 2006|url=http://www.salon.com/2006/04/10/ewaste}}</ref> Yn aml nid yw gwastraff peryglus yn cael ei waredu na'i drin yn briodol, gan arwain at wenwyno'r amgylchedd cyfagos ac arwain at salwch a marwolaeth mewn pobl ac anifeiliaid.<ref name="Frazzoli">{{Cite journal|last=Frazzoli|first=Chiara|first2=Orish Ebere|last2=Orisakwe|first3=Roberto|last3=Dragone|first4=Alberto|last4=Mantovani|title=Diagnostic Health Risk Assessment of Electronic Waste on the General Population in Developing Countries' Scenarios|journal=Environmental Impact Assessment Review|volume=30|date=2010|issue=6|pages=388–399|doi=10.1016/j.eiar.2009.12.004}}</ref> Mae llawer o bobl wedi profi salwch neu farwolaeth oherwydd y ffordd anniogel y caiff y gwastraff peryglus hwn ei drin.

== Gwastraff cemegol ==
Gwastraff cemegol yw gormodedd o gemegau peryglus na ellir eu defnyddio, cemegau a gynhyrchiwyd yn bennaf gan ffatrïoedd mawr. Mae'n hynod o anodd a chostus ei waredu, a'r ateb hawdd yw eu danfon i wlad arall. Mae'n achosi llawer o broblemau a risgiau iechyd wrth ddod i gysylltiad â nhw, a rhaid trin y gwastraff yn ofalus a hynny mewn cyfleusterau prosesu gwastraff gwenwynig.

=== Yr Eidal yn dympio cemegau peryglus yn Nigeria ===
Un enghraifft o wastraff cemegol yn cael ei allforio o'r Gogledd Byd-eang i'r De Byd-eang oedd geisiodd dyn busnes o'r [[Eidal]] osgoi rheoliadau economaidd Ewropeaidd.<ref>{{Cite journal|last=Clapp|first=J.|title=Africa, NGOs, and the International Toxic Waste Trade|journal=The Journal of Environment & Development|volume=3|issue=2|date=1994|pages=17–46|doi=10.1177/107049659400300204}}</ref> Honnir iddo allforio 4,000 tunnell o wastraff gwenwynig, yn cynnwys 150 tunnell o [[Deuffenylau polyclorinedig|ddeuffenylau polyclorinedig]], neu PCBs, gwnaeth $4.3 miliwn o lew wrth gludo'r gwastraff peryglus i [[Nigeria]].<ref name="okaru">{{Cite journal|last=Okaru|first=Valentina O.|title=The Basil Convention: Controlling the Movement of Hazardous Wastes to Developing Countries|journal=Fordham Environmental Law Review|series=6th|volume=4|issue=2|date=2011|page=138}}</ref> Cyhoeddodd Fordham Environmental Law Review erthygl yn egluro effeithiau’r gwastraff gwenwynig a osodwyd ar Nigeria yn fanylach:<blockquote>“Gan gam-labelu’r gwastraff fel 'gwrtaith', twyllodd y cwmni Eidalaidd weithiwr coed wedi ymddeol/anllythrennog i gytuno i storio’r gwenwyn yn ei iard gefn ym mhorthladd afon Koko yn Nigeria am gyn lleied â 100 doler y mis. Roedd y cemegau gwenwynig hyn yn llygad yr haul poeth a ger maes chwarae plant. Gollyngodd rhai o'r casgenni i system ddŵr Koko gan arwain at farwolaeth un-deg-naw o bentrefwyr a oedd yn bwyta reis wedi'i halogi o fferm gyfagos."<ref name="okaru">{{Cite journal|last=Okaru|first=Valentina O.|title=The Basil Convention: Controlling the Movement of Hazardous Wastes to Developing Countries|journal=Fordham Environmental Law Review|series=6th|volume=4|issue=2|date=2011|page=138}}</ref></blockquote>

== Gwastraff plastig ==
{{Prif|Llygredd plastig morol|Llygredd plastig}}Mae'r fasnach mewn gwastraff plastig wedi'i nodi fel prif achos sbwriel morol. Yn aml nid oes gan wledydd sy'n mewnforio'r plastigau mo'r gallu i brosesu'r holl ddeunydd. O ganlyniad, mae'r Cenhedloedd Unedig wedi gosod gwaharddiad ar fasnach gwastraff plastig oni bai ei fod yn bodloni meini prawf penodol.

== Effaith ==

=== Effeithiau ar yr amgylchedd ===
Mae'r fasnach gwastraff peryglus yn cael effeithiau trychinebus ar yr [[amgylchedd]] a'r [[Ecosystem|ecosystemau naturiol]] ac mae'r crynodiadau o lygryddion organig parhaus wedi gwenwyno'r ardaloedd o amgylch safleoedd dympio, gan ladd nifer o adar, pysgod a bywyd gwyllt arall.<ref name="Frazzoli">{{Cite journal|last=Frazzoli|first=Chiara|first2=Orish Ebere|last2=Orisakwe|first3=Roberto|last3=Dragone|first4=Alberto|last4=Mantovani|title=Diagnostic Health Risk Assessment of Electronic Waste on the General Population in Developing Countries' Scenarios|journal=Environmental Impact Assessment Review|volume=30|date=2010|issue=6|pages=388–399|doi=10.1016/j.eiar.2009.12.004}}</ref> Profwyd fod crynodiadau cemegol metal trwm yn yr aer, dŵr, pridd, a gwaddod yn yr ardaloedd dympio gwenwynig hyn ac o'u cwmpas, ac mae lefelau crynodiad yn uchel iawn ac yn wenwynig.<ref name="Frazzoli" />

== Ymatebion rhyngwladol i faterion masnach gwastraff byd-eang ==
Cafwyd amrywiaeth o ymateb rhyngwladol i’r problemau sy’n gysylltiedig â’r fasnach wastraff fyd-eang a'r holl ymdrechion i’w reoleiddio ers dros ddeng mlynedd ar hugain. Mae'r fasnach gwastraff peryglus wedi bod yn anodd ei rheoleiddio gan fod cymaint o wastraff yn cael ei fasnachu, a cheir cyfreithiau sy'n anodd eu gorfodi. At hynny, yn aml mae bylchau mawr yn y cytundebau rhyngwladol hyn sy'n caniatáu i wledydd a chorfforaethau ollwng gwastraff peryglus mewn ffyrdd peryglus. Yr ymgais fwyaf nodedig i reoleiddio'r fasnach gwastraff peryglus fu [[Confensiwn Basel]].<ref name="Basel">{{Cite journal|last=Abrams|first=David J.|title=Regulating the International Hazardous Waste Trade: A Proposed Global Solution|journal=Columbia Journal of Transnational Law|volume=28|date=1990|pages=801–846|url=https://heinonline.org/HOL/LandingPage?handle=hein.journals/cjtl28&div=43&id=&page=|access-date=24 Feb 2014}}</ref>

==Gweler hefyd==
* [[Rheoli gwastraff]]
* [[Cyfiawnder amgylcheddol]]
* [[Hiliaeth amgylcheddol]]
* [[Llygredd]]
* [[Parth aberth]]
* [[Gwladychiaeth wenwynig]]
* [[Confensiwn Basel]]

== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}

{{Rheoli awdurdod}}
[[Categori:Gwastraff]]
[[Categori:Llygredd]]
[[Categori:Amgylchedd]]
[[Categori:Cemegolion]]
[[Categori:Confensiwn Basel]]