Neidio i'r cynnwys

Llwybr Llaethog yn awyr y nos

Ychwanegu dolenni
Oddi ar Wicipedia
Y Llwybr Llaethog yn ymestyn ar draws awyr y nos.
Erthygl am yr Llwybr Llaethog fel y mae'n ymddangos yn awyr y nos yw hon.
Am Alaeth y Llwybr Llaethog fel gwrthrych seryddol, gweler Galaeth y Llwybr Llaethog.
Am y band cerddorol, gweler Llwybr Llaethog (band).
Darlun o'r Llwybr Llaethog yn ymestyn ar draws yr holl wybren gwneir gan Arsyllfa Deheuol Ewrop allan o nifer o luniau annibynnol. Mae canol yr Alaeth yng nghanol y darlun,
Darlun o ran o'r Llwybr Llaethog yng nghytserau Sagittarius a Scorpius yn edrych tua'r canol ein Galaeth ni. Achosir yr ardaloedd tywyll gan gymylau o lwch yn gymysg â nwy rhyngserol.

Band llydan o oleuni sydd i'w weld yn disgleirio yn wan ar draws awyr y nos o lefydd tywyll yw'r Llwybr Llaethog. Fe'i gwnaed o oleuni miliynau o sêr.

Mae'r Llwybr Llaethog yn eithaf hawdd i'w weld gyda'r llygad noeth, ymhell o oleuadau trefol; ymddengys fel band sy'n amgylchu'r wybren. Gall oleuadau trefi guddio'r Llwybr Llaethog yn llwyr. Mae'r band yn fwy llydan a mwy disglair mewn rhai rhannau nag eraill, yn enwedig yn y cytserau Sagittarius a Scorpius. Mae'r band yn afreolaidd ac yn torri i ddwy rhan mewn rhai lleoedd.

Mae'r enw Llwybr Llaethog yn tarddu o'r henfyd clasurol, gan ei bod yn edrych yn debyg i ffordd a wneuthwyd allan o laeth. Via lactea (sef ffordd laethog) oedd yr hen enw Lladin, a oedd yn dod o'r enw Groeg galaxías kýklos (γαλαξίας κύκλος), sef cylch laethog.

Un hen enw Cymraeg am y Llwybr Llaethog oedd Caer Gwydion, sy'n gysylltiedig â Gwydion fab Dôn yn chwedlau y Mabinogi. Mae hen enwau eraill yn cynnwys Bwa'r Gwynt, Heol y Gwynt, Llwybr y Gwynt, y Ffordd Laethog, y Ffordd Wen a'r Ffordd Laethwen.[1]

Edrychodd Galileo Galilei ar y Llwybr Llaethog trwy'i delesgop yn y flynyddoedd 1609 a 1610. Fe welodd bod y Llwybr Llaethog wedi ei chyfansoddi o nifer enfawr o sêr o ddisgleirdeb gwan.[2]

Natur y Llwybr Llaethog

[golygu | golygu cod]

Mae mwyafrif o'r sêr yn ein galaeth ni yn bodoli mewn disg eang tenau. Lleolir y Cysawd yr Haul a'r Ddaear yn y disg, a felly mae'r sêr pell yn ymddangos fel band o amgylch awyr y nos. Hwn yw'r Llwybr Llaethog.[3]

Yn y cytser Sagittarius yw lleoliad canol yr Alaeth, a felly mae'r Llwybr Llaethog yn fwyaf disglair yn y cyfeiriad hwn. Mae Ymchwydd yr Alaeth hefyd i'w ganfod yng nghyfeiriad Sagittarius a Scorpius, sydd yn ychwanegu i'r disgleirdeb y Llwybr Llaethog yn ardal hon o'r wybren.

Canfyddir nifylau a chlystyrau sêr yn y Llwybr Llaethog yn ogystal â'r nifer enfawr o sêr. Mae llawer o'r nwy yn yr Alaeth yn bodoli yng nghanol y disg serol, mewn haen denau. Cymysglyd gyda'r nwy ydy llwch sydd yn amsugno'r goleuni sêr tu ôl. Effaith y llwch ydy creu ardaloedd o'r Llwybr Llaethog sydd yn edrych yn dywyll o'r Ddaear. Dyma rheswm mae'r Llwybr Llaethog yn edrych yn afreolaidd mewn rhannau.

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Geiriadur yr Academi, s.v. "milky" > "the Milky Way"
  2. ↑ Arthur Berry, A Short History of Astronomy from the Earliest Times Through the Nineteenth Century (Efrog Newydd: Dover Publications, 1961), t.151
  3. ↑ James Binney a Michael R. Merrifield, Galactic Astronomy (Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1998)
Eginyn erthygl sydd uchod am seryddiaeth. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Llwybr_Llaethog_yn_awyr_y_nos&oldid=11035525"