John Cheke

John Cheke
Engrafiad o Syr John Cheke gan Joseph Nutting (1705).
Ganwyd	16 Mehefin 1514  Caergrawnt
Bu farw	13 Medi 1557  Llundain
Dinasyddiaeth	y Deyrnas Unedig
Alma mater	Coleg Sant Ioan, Caergrawnt
Galwedigaeth	gwleidydd, academydd, ysgolhaig clasurol
Swydd	Aelod Seneddol yn Senedd Lloegr, Aelod o Senedd1547-1552, Member of the March 1553 Parliament
Cyflogwr	Prifysgol Caergrawnt
Tad	Peter Cheke
Mam	Agnes Duffield
Priod	Mary Cheke
Plant	Henry Cheke, Anhysbys Cheke

Ysgolhaig o Sais oedd Syr John Cheke (sillefir hefyd Cheek; 16 Mehefin 1514 – 13 Medi 1557).

Ganed ef yng Nghaergrawnt, ac yno daeth yn gymrawd yng Ngholeg Sant Ioan. Yn sgil y Diwygiad Protestannaidd, trodd Cheke Brifysgol Caergrawnt yn ganolfan i grefydd Ddiwygiedig a dyneiddiaeth y Dadeni. Fe'i penodwyd yn Athro Brenhinol cyntaf Caergrawnt yn yr iaith Roeg gan y Brenin Harri VIII ym 1540. Gyda'i gyfaill a chyd-academydd Thomas Smith, darganfyddasant y ffordd gywir o ynganu'r Hen Roeg. Bu'n diwtor i'r Tywysog Edward ym 1544, ac chafodd ei urddo'n farchog gan efe—Edward VI—ym 1552.

Yn sgil esgyniad Mari I i'r orsedd ym 1553, diswyddwyd Cheke o'i swyddi gwladwriaethol a ffoes i'r Cyfandir. Cyhoeddwyd ei ohebiaeth â'r Esgob Stephen Gardiner ar bwnc ynganiad Groeg yn Basel ym 1555. Ar ei ffordd o Frwsel i Antwerp, yn yr Iseldiroedd Hapsbwrgaidd, ym 1556, cipiwyd Cheke ar orchymyn Felipe II, brenin Sbaen, gŵr y Frenhines Mari, a chafodd ei ddwyn yn ôl i Loegr a'i garcharu yn Nhŵr Llundain. Mewn ymgais i osgoi dienyddiad, gwadodd ei ffydd Brotestannaidd yn gyhoeddus, ac o'r herwydd dywed iddo farw o'i gywilydd, yn 43 oed.

Ysgolhaig o fri ydoedd, ac er iddo ysgrifennu ond ychydig yn iaith y werin (yn ogystal â nifer o gyfieithiadau o'r Roeg i Ladin), bu'n ddylanwadol wrth hyrwyddo arddull syml o ryddiaith Saesneg yn yr 16g. Cyfeirir ato ("O soul of Sir John Cheek") yn Soned XI, "A Book was writ of late", gan John Milton.