Neidio i'r cynnwys

Gwrthryfel Zanj

Oddi ar Wicipedia
Gwrthryfel Zanj
Map o Wrthryfel Zanj.
Enghraifft o'r canlynolrhyfel, gwrthryfel, slave rebellion Edit this on Wikidata
Dechreuwyd869 Edit this on Wikidata
Daeth i ben883 Edit this on Wikidata
LleoliadAhvaz, Mesopotamian Marshes Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Gwrthryfel gan gaethweision yn erbyn Califfiaeth yr Abasiaid yn ne Mesopotamia oedd Gwrthryfel Zanj (869–883).

Dygwyd miloedd ar filoedd o gaethweision croenddu o Ddwyrain Affrica, a elwir Zanj gan ddaearyddwyr Mwslimaidd, i ddraenio'r corsydd hallt i ddwyrain Basra ac i weithio'r tir. Gorfodwyd gwaith caled ar y caethweision mewn amodau byw gwael, a chawsant eu trin yn greulon gan y tirfeddianwyr. Methodd gwrthryfeloedd gan y caethweision yn 689 ac yn 694.[1]

Cychwynnodd y gwrthryfel dan arweiniad Ali ibn Muhammad, dyn Arabaidd neu o bosib Persiaidd a hawliodd ei fod yn disgyn o'r Califf Ali a Fatimah, merch y Proffwyd Muhammad. Ym Medi 869 enillodd Ali gefnogaeth sawl criw o gaethweision drwy bledio'u hachos ac addo rhyddid a chyfoeth iddynt. Denodd Ali ragor o ddilynwyr wedi iddo ddatgan athrawiaeth y Khawarij, sydd yn caniatau i unrhyw Fwslim, hyd yn oed caethwas croenddu, gael ei ethol yn galiff. Bu'r brwydro felly yn rhyfel sanctaidd dros achos y Khawarij yn ogystal â gwrthryfel i ryddhau'r caethweision.[2]

Tyfodd lluoedd y Zanj yn gyflym, gan gynnwys minteioedd croenddu o fyddinoedd y califf a gwerinwyr Mwslimaidd lleol. Gorchfygasant eu gormeswyr ger Basra yn Hydref 869, ac ymhen dro codwyd prifddinas gan y Zanj o'r enw al-Mukhtarah mewn man sych yn y gwastadoedd hallt, yn hawdd ei amddiffyn a chyda camlesi o'i hamgylch. Enillodd y Zanj reolaeth dros holl ddeheubarth Mesopotamia wedi iddynt gipio porthladd al-Ubullah ym Mehefin 870 a thorri'r llinellau cyswllt â Basra. Cipiwyd Ahvaz i'r dwyrain, ac ym Medi 871 cafodd Basra ei hanrheithio gan y Zanj.

Yn Ebrill 872, llwyddodd y gwrthryfelwyr i yrru byddinoedd y Cadfridog al-Muwaffaq, brawd y Califf al-Mu'tamid, ar ffo. Hyd at 879 bu al-Muwaffaq yn brwydro'n erbyn y Saffariaid yn nwyrain Iran, a llwyddodd y Zanj i gipio Wasit yn 877 ac ymsefydlu yn Khuzestan, yng ngorllewin Iran. Yn 879, cychwynnodd al-Muwaffaq ar ymgyrch enfawr yn erbyn y Zanj, ac erbyn 881 fe lwyddodd i gipio al-Mani'ah, gyrru'r gwrthryfelwyr ymaith o Khuzestan, a gwarchae ar al-Mukhtarah. Daeth y gwrthryfel i ben yn Awst 883 yn sgil cwymp al-Mukhtarah i luoedd al-Muwaffaq gyda milwyr ychwanegol o'r Aifft. Dychwelodd al-Muwaffaq i Baghdad gyda phen Ali.

O ganlyniad i'r gwrthryfel, cyfyngwyd ar y fasnach gaethweision Zanj a chynyddodd hiliaeth yn erbyn pobl groenddu yn y byd Islamaidd.[1]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. 1.0 1.1 Alexander Mikaberidze, "Zanj Slave Revolts" yn Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, golygwyd gan Alexander Mikaberidze (Santa Barbara, Califfornia: ABC-CLIO, 2011), tt. 969–70.
  2. (Saesneg) Zanj rebellion. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 6 Gorffennaf 2020.