Gwen ferch Ellis
| Gwen ferch Ellis | |
|---|---|
| Ganwyd | 1550s  Llandyrnog |
| Bu farw | 1594 Dinbych |
| Dinasyddiaeth | Cymru |
Barddes[1] o Gymraes oedd Gwen ferch Elis (neu Gwen ferch Ellis). Fe'i ganwyd oddeutu 1542 yn Llandyrnog, Clwyd. Ei hachos oedd un o'r treialon cyntaf sydd wedi eu cofnodi o ddienyddiad oherwydd dewiniaeth yng Nghymru. Cafodd ei chyhuddo am ddewiniaeth yn 1594. Cafwyd hi'n euog a'i chrogi cyn pen y flwyddyn.[2][3]
Gyrfa
[golygu | golygu cod]Roedd Gwen ferch Elis yn paratoi meddyginiaethau ar gyfer pobl ac anifeiliaid, ond daeth ei gyrfa i ben gyda darganfyddiad "swyn" o'i heiddo mewn tŷ bonedd.[1][4]
Priodasau
[golygu | golygu cod]Priododd Gwen deirgwaith. Bu farw ei gŵr cyntaf, Lewis ap David ap Gwyn, ar ôl dwy flynedd o briodas. Yn 1588, fe briododd felinwr o'r enw Lewis ap David ap Gruffith Gethin (Lewis Gethin). Symudodd y ddau i'w felin yn Llanelian-yn-Rhos. Ar ôl 18 mis o briodas, bu farw ei ail ŵr hefyd. Yn 1592, priododd Gwen John ap Morris o Fetws yn Rhos ac ymgartrefu yno. Mae tynged ei gŵr olaf yn ddiarwybod, er ni chrybwyllwyd ef yn ystod ei hachos.
Yr achos a'i dienyddiad
[golygu | golygu cod]Ar ôl ei harchwiliad gan yr esgob, cafodd yr ynadon lleol y pŵer i holi llygad-dystion oedd yn barod i dystio yn erbyn Gwen. Tystiodd pum dyn a dwy ddynes â chyhuddiadau o ddewinyddiaeth yn ei herbyn. Fe'i chyhuddwyd o achosi gwallgofrwydd plentyn, ac o ladd dyn gwael a fu farw wedi iddo gael ei drin gan Gwen. Cyhuddwyd hi hefyd o gael natur ddialgar. Cynhaliwyd yr achos yn 1594 ac fe gafwyd Gwen yn euog. Cafodd ei dienyddio drwy grogi yn sgwâr tref Dinbych cyn pen y flwyddyn.[5]
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 Edwards, Alaw Mai (Gwanwyn 2020). "Barddesau'r Unfed Ganrif ar Bymtheg". Barddas: 25. https://mcusercontent.com/eb3b0c39a2b5ecd3316171625/files/ada6f6c6-780a-48cf-a3e0-c59ded66a276/Barddas_Gwanwyn_2020.pdf.
- ↑ "Gwen ferch Ellis". Church in Wales. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-06-30. Cyrchwyd 28 Ionawr 2015.
- ↑ "GWEN ferch ELLIS (c. 1552 - 1594), y Gymraes gyntaf i'w dienyddio am ddewiniaeth | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2024-07-24.
- ↑ Lois, Efa (2019-10-31). "Gwen Ferch Ellis". Cyrchwyd 2020-04-25.
- ↑ Roberts, ed. by Michael; Clarke, Simone (2000). Women and gender in early modern Wales. Cardiff: University of Wales press. t. 75. ISBN 0708315801.CS1 maint: extra text: authors list (link)