Gullfoss

Gullfoss
Math	rhaeadr
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Hvítá, Golden Circle
Lleoliad	Biskupstungur
Sir	Bláskógabyggð, Hrunamannahreppur
Gwlad	Gwlad yr Iâ
Gerllaw	Hvítá
Cyfesurynnau	64.3261°N 20.1211°W, 64.32733°N 20.1194°W
Arllwysiad	140 metr ciwbic yr eiliad
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Rhaeadr yng Ngwlad yr Iâ yw Gullfoss ("Rhaeadr Aur"; Icelandic pronunciation (help·info)). Fe'i lleolir mewn canyon ar Afon Hvítá yn ne-orllewin y wlad.

Gullfoss yw un o atyiadau twristaidd mwyaf poblogaidd Gwlad yr Iâ. Mae'n rhan o gylchdaith enwog y 'Golden Ring' sy'n cynnwys y Þingvellir a geyser Haukadalur sy'n boblogaidd gyda thwristiaid.

Mae'r afon Hvítá lydan yn rhuthro i'r de a, tua cilomedr cyn y rhaeadr ystumio'n dynn i'r dde gan lifo lawr bwa tair-gris cyn cwympo'n sydyn mewn dau gymal (11 metr or 36 troedfedd, a 21 metr or 69 troedfedd) mewn i hollt 32 metr (105 tr) o ddyfnder. Mae'r hollt oddeutu 20 metr (66 tr) o led a 2.5 cilometr (1.6 mi) o hyd. Bydd, ar gyfartaledd, tua 140 cubic metre (4,900 cu ft) o ddŵr yn llifo lawr y rheadr yr eiliad yn yr haf a 80 cubic metre (2,800 cu ft) yr eiliad yn y gaeaf. Roedd y llif uchaf a nodwyd yno yn 2,000 cubic metre (71,000 cu ft) yr eiliad.

Yn ystod hanner cyntaf 20g ac am rai blynyddoedd yn hwyr yn yr 20g bu sôn am ddefnyddio Gullfoss er mwyn cynhyrchu trydan. Ond methiant bu hyn, yn rannol oherwydd diffyg arian. Gwerthwyd y rhaeadr maes o law i wladwriaeth Gwlad yr Iâ. Mae bellach wedi ei warchod.

Roedd Sigríður Tómasdóttir, merch un o berchnogion Gullfoss, Tómas Tómasson, yn benderfynnol o gadw'r rhaeadr, er iddi fygwth daflu ei hun mewn iddo fel hunanladdiad. Er bod nifer yn dal i gredu mai Sigríður achubodd y rhaeadr i'w warchod, dydy'r stori ddim yn wir. Ond mae cofeb carreg iddi uwchlaw'r rhaeadr sy'n dangos ei proffil.^[1]

Gullfoss mewn diwylliant poblogaidd

Mae Gullfoss yn ymddangos ar glawr albwm "Porcupine" gan y grŵp Seisnig, Echo and the Bunnymen.
Sonir am y rhaeadrau yn y nofelig, The Odd Saga of the American and a Curious Icelandic Flock;^[2] yn ystod cinio noda Snorri ei hoffter o raeadr Gullfoss, tra bod Dr. Gustafsson yn ffafrio Glymur.