Gramadeg Lingua Franca Nova

Mae gan yr iaith artiffisial Lingua Franca Nova (LFN, neu "Elefen") gramadeg wedi'i symleiddio o ramadeg cyffredin yr ieithoedd Romáwns, sef Catalaneg, Ffrangeg, Eidaleg, Portiwgaleg a Sbaeneg. O'r herwydd, mae'n debyg i ramadeg creoles Romáwns fel Creol Haiti, Creol Cabo Verde, Papiamento, a Chavacano.

Sillafu ac ynganu

Wyddor

Mae Elefen yn defnyddio'r wyddor fwyaf adnabyddus yn y byd: Rhufeinig neu Ladin.

• llythrennau bach
  • a b c d e f g h i j l m n o p r s t u v x z
• llythrennau bras
  • A B C D E F G H I J L M N O P R S T U V X Z

Nid yw K(k), Q(q), W(w) ac Y(y) yn ymddangos mewn geiriau cyffredin. Mewn tua chant o eiriau rhyngwladol o darddiad an-Rhamantaidd, gellir ysgrifennu W ar gyfer U, ac Y ar gyfer I, i wneud y sillafiad yn haws i'w adnabod: ioga/oga, piniin/pinyin, sueter/sweter, ueb/web. Heblaw am hynny, dim ond i gadw ffurfiau gwreiddiol enwau priod a geiriau an-Elefen y defnyddir K, Q, W ac Y.

Nid yw H hefyd yn gyffredin, ond fe'i ceir mewn rhai termau technegol a diwylliannol.

Llythrennau bras

Defnyddir prif lythyren ar ddechrau'r gair cyntaf mewn brawddeg.

Defnyddir prif lythrennau hefyd ar ddechrau enwau priod. Pan fo enw cywir yn cynnwys nifer o eiriau, mae pob gair yn cael ei lythrennu - heblaw am fân eiriau fel la a de :

• Pobl, go iawn neu ddychmygol, yn ogystal ag anifeiliaid a phethau personol
  • Maria, San Paulo, Barack Obama, Jan de Hartog, Seniora Braun, Oscar de la Renta, Mickey Mouse
• Sefydliadau (e.e. cwmnïau, cymdeithasau)
  • Ikea, Nasiones Unida, Organiza Mundal de Sania
• Endidau gwleidyddol (e.e. cenhedloedd, taleithiau, dinasoedd)
  • Frans, Atina, Site de Efrog Newydd, Statos Unida de America
• Lleoliadau daearyddol (e.e. afonydd, cefnforoedd, llynnoedd, mynyddoedd)
  • la Alpes, Rio Amazon, Mar Atlantica
• Llythrennau'r wyddor
  • E, N

Ond gyda theitlau gweithiau celf a llenyddiaeth, dim ond gair cyntaf y teitl sy’n cael ei briflythrennu (ynghyd ag unrhyw enwau priodol sy’n ymddangos):

• Un sonia de un note de mediaestate – A Midsummer Night’s Dream
• La frates Karamazov – Y Brodyr Karamazov
• Tocata e fuga en D minor – Toccata a Ffiwg yn D Lleiaf

Weithiau, fel mewn rhybuddion, defnyddir priflythrennau i BWYSLEISIO geiriau neu ymadroddion cyfan.

Mae Elefen yn defnyddio llythrennau bach mewn mannau lle mae rhai ieithoedd yn defnyddio priflythrennau:

• Dyddiau'r Wythnos
  • lundi, jovedi – dydd Llun, dydd Iau
• Misoedd
  • marto, novembre - Mawrth, Tachwedd
• Gwyliau ac achlysuron tebyg
  • natal, ramadan, pascua - Nadolig, Ramadan, Pasg
• Canrifoedd
  • la sentenio dudes-un – yr unfed ganrif ar hugain
• Ieithoedd a phobloedd
  • catalan, xines – Catalaneg, Tsieinëeg
• Byrfoddau
  • lfn, pf

Enwau llythyrau

Defnyddir y sillafau canlynol i enwi llythrennau ar lafar, e.e. wrth sillafu gair:

• a be ce de e ef ge hax i je ka el em en o qua er es te u ve wa ex ya ze

Enwau yw'r rhain a gellir eu lluosogi: fel, bes, efes.

Yn ysgrifenedig, gall rhywun gyflwyno'r llythyren ei hun, wedi'i chyfalafu, gan ychwanegu -s ar gyfer y lluosog:

• La parola “matematica” ave tre As, du Ms (ynganu emes), e un E. – Mae gan y gair “matematica” dri As, dwy Ms, ac E.

Brawddegau

Mae'r rhan fwyaf o frawddegau yn Elefen yn cynnwys ymadrodd berf, fel arfer yn dynodi digwyddiad gweithred. Mae ymadrodd berf yn cynnwys berf ynghyd ag unrhyw addaswyr megis adferfau neu ymadroddion arddodiadol.

Mae'r rhan fwyaf o frawddegau hefyd yn cynnwys o leiaf un ymadrodd enw, fel arfer yn dynodi person neu beth. Mae ymadrodd enw yn cynnwys enw ynghyd ag unrhyw addaswyr megis penderfynwyr, ansoddeiriau, ac ymadroddion arddodiadol.

Pwnc a gwrthrych

Y ddau ymadrodd enw pwysicaf yw'r gwrthrych a'r gwrthrych. Mae eu hunion ystyr yn dibynnu ar ddewis y ferf, ond yn fras, y gwrthrych yw'r person neu'r peth sy'n cyflawni'r weithred, a'r gwrthrych yw'r person neu'r peth y mae'r weithred yn effeithio'n uniongyrchol arno.

Yn Elefen, mae'r goddrych bob amser yn rhagflaenu'r ferf, ac mae'r gwrthrych bob amser yn dilyn:

• La gato xasa la scural. – Y gath (pwnc) … yn erlid (berf) … y wiwer (gwrthrych).
• La xica gusta la musica. – Mae’r ferch (pwnc) … yn hoffi (berf) … y gerddoriaeth (gwrthrych).
• La can dormi. – Mae’r ci (pwnc) … yn cysgu (berf).

Mewn rhai achosion, am resymau arddull neu eglurder, efallai y byddwch am osod gwrthrych y ferf ar ddechrau'r frawddeg. Yn yr achosion hyn, rhaid dilyn y gwrthrych â choma, a defnyddir rhagenw gwrthrych ar ôl y ferf:

• La gatos, me no gusta los. - Cathod, dydw i ddim yn eu hoffi.

Mae angen pwnc ar y rhan fwyaf o ferfau, ond nid oes angen gwrthrych ar lawer ohonynt.

Cyfarchion

Cydran brawddeg gyffredin arall yw'r cyflenwad. Dyma ddisgrifiad ychwanegol o’r pwnc sy’n gallu dilyn berfau fel es (be), deveni (dod), pare (gweld), ac resta (aros):

• Computadores es macinas. – Mae cyfrifiaduron (pwnc) … yn (berf) … peiriannau (ategu).
• La aira pare umida. – Mae'r aer (pwnc) … yn ymddangos (berf) … llaith (cyflenwad).
• La comeda deveni fria. – Mae'r aer (pwnc) … yn ymddangos (berf) … llaith (cyflenwad).
• La patatas ia resta calda. – Y tatws (pwnc) … aros (berf) … poeth (ategu).

Nosa taxe es reconstrui la mur. – Ein tasg (pwnc) … yw (berf) … ailadeiladu’r wal (ategol: brawddeg nythog).

• La idea es ce tu canta. – Y syniad (pwnc) … yw (berf) … rydych chi’n ei ganu (ategol: brawddeg nythog).

Arddodiaid

Un elfen brawddeg fawr arall yw'r ymadrodd arddodiadol, sy'n ychwanegu manylion at enw neu ferf flaenorol, neu at y frawddeg gyfan:

• La om ia cade tra sua seja. – Y dyn (pwnc) … syrthiodd (berf) … trwy ei gadair (ymadrodd arddodiadol).
• En la note, la stelas apare. – Yn y nos (cymal arddodiadol) … mae’r sêr (pwnc) … yn ymddangos (berf).
• Me dona esta poma a tu. – Rwy'n (pwnc) … yn rhoi (berf) … yr afal (gwrthrych) hwn … i chi (ymadrodd arddodiadol).
• Tu no aspeta como tua foto. – Rydych chi (pwnc) … ddim yn edrych (berf) … fel eich llun (ymadrodd arddodiadol).

Cymalau

Yn ogystal ag ymadroddion, mae rhai brawddegau yn cynnwys cymalau, sy'n debyg i frawddegau llai sydd wedi'u nythu o fewn y frawddeg fwy. Gallant addasu ymadroddion enw, ymadroddion berfol, neu'r frawddeg gyfan yn fwy:

• La om ci ia abita asi ia vade a Paris. – Aeth y dyn oedd yn byw yma i Baris.
• El va visita en julio, cuando la clima es bon. – Bydd yn ymweled yn Gorphenaf, pan fyddo y tywydd yn dda.
• On no ia permete me fa la cosas como me ia desira. – Doeddwn i ddim yn cael gwneud pethau fel roeddwn i eisiau.
• Me pensa ce el es bela. – Rwy'n meddwl ei bod hi'n brydferth.

Enwau

Mae enw fel arfer yn cael ei gyflwyno gan benderfynwyr, a gellir ei ddilyn gan ansoddeiriau ac ymadroddion arddodiadol, gan gynhyrchu ymadrodd enw. Mae enwau nodweddiadol yn dynodi gwrthrychau corfforol megis pobl, lleoedd, a phethau, ond gall enwau hefyd ddynodi cysyniadau mwy haniaethol sy'n debyg yn ramadegol.

Lluosog

Mae ychwanegu -s at enw yn ei wneud yn lluosog. Os yw'r enw unigol yn gorffen mewn cytsain, ychwanegir -es yn lle hynny. Nid yw’r diweddglo lluosog yn effeithio ar straen y gair:

• gato, gatos – cath, cathod
• om, omes – dyn, dynion

Nid yw ansoddeiriau sy'n addasu enw yn newid pan fo'r enw yn lluosog. Ond pan ddefnyddir ansoddair fel enw, gellir ei luosogi:

• la bones, la males, e la feas - y da, y drwg, a'r hyll
• multe belas – llawer o harddwch

Mae rhai enwau lluosog yn Saesneg yn unigol yn Elefen:

• El regarda un sisor con un binoculo. – Mae’n edrych ar bâr o siswrn trwy [bâr o] ysbienddrych.
• On usa un bretela per suporta sua pantalon. – Rydych chi'n defnyddio braces i ddal eich trowsus i fyny.
• Me ia compra esta oculo de sol en Nederland. – Prynais y sbectol haul hyn yn yr Iseldiroedd.

Enwau cyfrifadwy ac anghyfrifadwy

Fel llawer o ieithoedd, mae Elefen yn gwahaniaethu rhwng enwau cyfrifadwy ac anghyfrifadwy. Gellir addasu enw cyfrif (neu “enw cyfrif”) â rhif, a gall dderbyn y lluosog -s. Mae enwau cyfrifadwy nodweddiadol yn cynrychioli gwrthrychau sy'n amlwg yn endidau unigol, megis tai, cathod, a meddyliau. Er enghraifft:

• un auto; la autos; cuatro autos – car; y ceir; pedwar car
• un gato; multe gatos; un milion gatos – cath; llawer o gathod; miliwn o gathod

Mewn cyferbyniad, nid yw enwau anghyfrifadwy (a elwir weithiau yn “enwau torfol”) fel arfer yn derbyn y lluosog -s. Mae enwau anghyfrifadwy fel arfer yn dynodi masau nad oes ganddynt unigoliaeth glir, megis hylifau (dŵr, sudd), powdrau (siwgr, tywod), sylweddau (metel, pren), neu rinweddau haniaethol (ceinder, arafwch). Pan gânt eu haddasu gan rif neu air maint arall, mae uned fesur yn aml yn cael ei hychwanegu er eglurder. Er enghraifft:

• la acua; alga acua; tre tases de acua – y dŵr; rhywfaint o ddŵr; tri chwpanaid o ddŵr
• lenio; multe lenio; du pesos de lenio – pren; llawer o bren; dau ddarn o bren

Fodd bynnag, gellir defnyddio enwau anghyfrifadwy mewn modd cyfrif. Yna maent yn dynodi enghreifftiau neu enghreifftiau penodol:

• Du cafes, per favore. – Dau goffi, os gwelwch yn dda.
• Me ia proba multe cesos. – Rwyf wedi blasu llawer o gawsiau.
• On no pote compara la belias de Paris e Venezia. – Ni allwch gymharu harddwch Paris a Fenis.

Rhyw

Nid yw enwau fel arfer yn dynodi eu rhyw. I wahaniaethu rhwng y rhywiau, defnyddir yr ansoddeiriau mas a fema:

• un cavalo mas – ceffyl gwrywaidd, march
• un cavalo fema – ceffyl benywaidd, caseg

Ond mae yna ychydig eiriau ar gyfer perthnasau teuluol sy'n nodi merched ag -a a gwrywod gydag -o:

• ava, avo – nain, taid
• fia, fio – merch, mab
• neta, neto – wyres, ŵyr
• sobrina, sobrino - nith, nai
• sposa, sposo – gwraig, gwr
• tia, tio – modryb, ewythr
• xica, xico – merch, bachgen

Mae yna hefyd ychydig o barau sy'n defnyddio geiriau gwahanol ar gyfer y ddau ryw:

• dama, cavalor - dame, marchog
• diva, dio - duwies, duw
• fem, om – menyw, dyn
• madre, padre - mam, tad
• rea, re – brenhines, brenin
• seniora, senior – arglwyddes, Mrs; boneddwr, Mr
• sore, frate – chwaer, brawd

Mae'r ôl-ddodiad prin -esa yn ffurfio'r amrywiadau benywaidd o ychydig o rolau cymdeithasol hanesyddol:

• abade, abadesa – abad, abad
• baron, baronesa – barwn, barwnes
• conte, contesa - cyfrif, iarlles
• duxe, duxesa - dug, duchess
• imperor, imperoresa – ymerawdwr, ymerawdwr
• marci, marcesa – ardalydd
• prinse, prinsesa – tywysog, tywysoges
• tsar, tsaresa - tsar

Ymadroddion enw

Mae ymadrodd enw yn cynnwys enw a'i addaswyr: penderfynwyr, sy'n rhagflaenu'r enw, ac ansoddeiriau ac ymadroddion arddodiadol, sy'n ei ddilyn.

Y ddau ymadrodd enw pwysicaf mewn brawddeg yw'r gwrthrych a'r gwrthrych. Mae'r gwrthrych yn rhagflaenu'r ferf, ac mae'r gwrthrych yn dilyn y ferf. Fel arfer cyflwynir ymadroddion enw eraill gan arddodiaid i egluro eu swyddogaeth.

Fel arfer mae'n rhaid i ymadrodd enw gynnwys penderfynydd - efallai dim ond y marciwr lluosog -s. Ond nid yw'r rheol hon yn berthnasol i enwau priod, i enwau dyddiau'r wythnos, misoedd, ac ieithoedd, ac i enwau anghyfrifadwy:

• Desembre es calda en Australia. – Mae Rhagfyr yn gynnes yn Awstralia.
• Nederlandes es mea lingua orijinal. – Iseldireg yw fy iaith wreiddiol.
• Me gusta pan. – Dw i'n hoffi bara.

Mae'r rheol hefyd yn aml yn cael ei llacio pan fydd ymadrodd yr enw yn dilyn arddodiaid, yn enwedig mewn ymadroddion sefydlog:

• El es la comandor de polisia. – Ef yw pennaeth yr heddlu.
• Me no gusta come bur de aracide. – Dydw i ddim yn hoffi bwyta menyn cnau daear.
• Nos vade a scola. – Rydyn ni'n mynd i'r ysgol.
• Acel es un problem sin solve en matematica. – Mae honno’n broblem heb ei datrys mewn mathemateg.
• Un virgula pare nesesada per claria. – Mae'n ymddangos bod angen coma er mwyn eglurder.

Gellir addasu ansoddair neu benderfynwr gan adferf blaenorol. Gan fod adferfau yn edrych fel ansoddeiriau, mae ansoddeiriau lluosog fel arfer yn cael eu gwahanu gan atalnodau neu e. Mewn lleferydd, mae goslef yn gwneud y gwahaniaeth yn glir:

• Sola un poma multe putrida ia resta. – Dim ond afal pwdr iawn oedd ar ôl.
• Me ia encontra un fem bela intelijente. – Cyfarfûm â gwraig hynod ddeallus.
• Me ia encontra un fem bela, joven, e intelijente. – Cyfarfûm â gwraig hardd, ifanc, a deallus.

Weithiau dim ond arwydd ar gyfer unrhyw aelod o'i ddosbarth yw enw. Mewn achosion o'r fath, nid yw'n gwneud fawr o wahaniaeth a yw la neu un yn cael ei ddefnyddio, neu a yw'r enw yn lluosog neu'n unigol:

• La arpa es un strumento musical. – Offeryn cerdd yw'r delyn.
• Un arpa es un strumento musical. – Offeryn cerdd yw telyn.
• Arpas es strumentos musical. – Offerynnau cerdd yw telynau.
• Mae rhagenw yn achos arbennig o ymadrodd enw. Ni ellir addasu rhagenwau fel arfer.

Apwyntiad

Dywedir bod dau ymadrodd enwol mewn cyfaddasiad pan fydd un yn dilyn y llall yn uniongyrchol ac mae'r ddau yn cyfeirio at yr un endid. Yn y rhan fwyaf o achosion, mae'r ail ymadrodd yn nodi'r endid:

• la Rio Amazona – yr Afon Amazon
• la Mar Pasifica – y Cefnfor Tawel
• la Isola Skye – yr Ynys Skye
• la Universia Harvard - Prifysgol Harvard
• la Funda Ford – Sefydliad Ford
• Re George 5 – Brenin Siôr V
• San Jacobo la major – Sant Iago yr Hynaf
• Piotr la grande – Pedr Fawr
• mea ami Simon – fy ffrind Simon
• la parola “inverno” – y gair “inverno”
• la libro La prinse peti – y llyfr Y Tywysog Bach

Gall acronymau a llythrennau sengl ddilyn enw yn uniongyrchol i'w addasu:

• La disionario es ance disponable como un fix PDF. – Mae'r geiriadur hefyd ar gael fel ffeil PDF.
• El ia porta un camisa T blu de escota V. – Roedd hi'n gwisgo crys-T glas V-gwddf.

Yn achlysurol, mae dau enw yr un mor berthnasol i wrthrych neu berson. Yn yr achosion hyn, mae cysylltnod yn ymuno â'r enwau:

• un produor-dirijor – cynhyrchydd-gyfarwyddwr
• un primador-scanador – argraffydd-sganiwr

Ym mhob achos, mae'r lluosog -s neu -es yn cael ei gymhwyso i'r ddau enw:

• la statos-membros – yr aelod-wladwriaethau
• produores-dirijores – cynhyrchydd-gyfarwyddwyr

Mae achos arbennig yn ymwneud â'r ferf nomi (enw):

• Nos ia nomi el Orion. - Fe wnaethon ni ei enwi Orion.
• Fi nomi esta forma un obelisce. — Rwy'n galw'r siâp hwn yn obelisg.

Penderfynwyr

Mae penderfynwr yn air sy'n addasu enw i fynegi cyfeiriad yr enw, gan gynnwys ei hunaniaeth a'i faint. Ar wahân i'r marciwr lluosog -s (a ystyrir yn benderfynydd yn Elefen), mae'r penderfynwyr bob amser yn rhagflaenu'r enw.

Mae yna nifer o wahanol ddosbarthiadau o benderfynwyr. Enghreifftiau nodweddiadol o bob dosbarth yw: tota, la, esta, cual, cada, mea, multe, otra.

Rhagbenderfynwyr

Mae tota yn golygu “pob un”. Mae'n nodi maint cyfan cyfeirnod yr enw. Yn wahanol i cada, mae tota yn cyfeirio at yr holl beth, yn hytrach na’r unigolion ar wahân sy’n ei gynnwys:

• Tota linguas es asurda. - Mae pob iaith yn hurt.
• Me va ama tu per tota tempo. – Byddaf yn dy garu am byth / trwy gydol yr amser.
• La lete ia vade a tota locas. — Aeth y llaeth i bob man.
• On ia oia la musica tra tota la vila. – Clywyd y gerddoriaeth ledled y dref / ar hyd y dref.

Mae ambos yn golygu “y ddau”. Gellir ei ddefnyddio yn lle tota pan wyddys mai dim ond dau yw'r swm cyfan. Rhaid i'r enw fod yn lluosog:

• Ambos gamas es debil. – Mae'r ddwy goes yn wan.

Yn semantig, nid yw tota ac ambos yn wahanol i feintyddion, ond fe'u trinir fel dosbarth ar wahân oherwydd eu cystrawen: rhagflaenant bob penderfynwr arall mewn ymadrodd enwol, gan gynnwys la.

Gellir eu defnyddio hefyd fel rhagenwau.

Bannodau

Mae gan Elefen ddwy fannod – y fannod benodol la, a’r bannod amhenodol un. Mae “penodol” yma yn golygu bod cyfeirnod yr enw “eisoes wedi’i ddiffinio”, yn hytrach na bod yn rhywbeth newydd.

Mae la yn cyflwyno enw sy'n dynodi rhywun neu rywbeth y mae'r gwrandäwr eisoes yn ymwybodol ohono. Fe'i defnyddir yn y mathau canlynol o sefyllfaoedd:

• Crybwyllwyd y peth eisoes:
  • Me ia compra un casa. La casa es peti. – Rwyf wedi prynu tŷ. Mae'r tŷ yn fach.
• Gall y gwrandäwr ddyfalu'n hawdd fod y peth yn bodoli:
  • Me ia compra un casa. La cosina es grande. – Rwyf wedi prynu tŷ. Mae'r gegin yn fawr.
• Mae gweddill y frawddeg yn nodi'r peth yn ddigon da:
  • El ia perde la numeros de telefon de sua amis. - Mae hi wedi colli rhifau ffôn ei ffrindiau.
• Gall y gwrandäwr ganfod y peth yn uniongyrchol:
  • La musica es bela, no? – Mae'r gerddoriaeth yn hyfryd, ynte?
• Mae'r peth yn adnabyddus i bawb. Mae hyn yn cynnwys meysydd astudio ac enwau haniaethol:
  • La luna es multe distante de la tera. – Mae'r lleuad ymhell o'r ddaear.
  • Me no comprende la matematica. – Dydw i ddim yn deall mathemateg.
  • El ama la cafe. – Mae hi wrth ei bodd â choffi.
  • La felisia es plu importante ca la ricia. – Mae hapusrwydd yn bwysicach na chyfoeth.

Mae un yn cyflwyno enw unigol sy'n cyfeirio at rywbeth nad yw'r gwrandäwr yn ymwybodol ohono eto. Nid yw'n cael ei ddefnyddio gydag enwau lluosog nac enwau anghyfrifadwy. (Mae hefyd yn gweithredu fel meintiolydd sy'n golygu "un").

• Me vole leje un libro. – Dw i eisiau darllen llyfr.
• Un gato ia veni en la sala. – Daeth cath i'r ystafell.

Mae gan rai ieithoedd "fannod rannol" sy'n dynodi swm amhenodol o enw anghyfrifadwy. Mae Elefen yn defnyddio la, neu ddim erthygl o gwbl:

• Me gusta la cafe. – Dw i’n hoffi coffi / Dw i’n hoffi’r coffi.
• Me gusta cafe. – Dw i'n hoffi coffi.
• Me bevi cafe. – Rwy'n yfed coffi.

Arddangosion

Mae'r arddangosiadau yn pwyntio at gyfeirnod yr enw, gan ei leoli mewn amser neu ofod neu'r disgwrs ei hun.

Ystyr esta yw “hwn”. Mae'n debyg i la, ond mae'n pwyntio at eitem sy'n agos at y siaradwr, naill ai'n gorfforol neu'n drosiadol:

• Me posese esta casa. – Fi sy'n berchen ar y tŷ hwn.
• Esta libros es merveliosa. – Mae'r llyfrau hyn yn fendigedig.
• Me gusta esta cafe. – Rwy'n hoffi'r coffi hwn.
• Esta mense ia es difisil. – Roedd y mis hwn yn anodd.
• Esta frase conteni sinco parolas. – Mae'r frawddeg hon yn cynnwys pum gair.

Mae acel yn golygu “hynny”. Mae hefyd yn debyg i la, ond yn pwyntio at eitem sy'n bell oddi wrth y siaradwr, neu o leiaf yn fwy pell nag esta:

• Acel xico regarda acel xicas. – Mae'r bachgen hwnnw'n edrych ar y merched hynny.
• Atenta denova en acel modo. – Ceisiwch y ffordd honno eto.
• Acel torta es noncomable. – Mae'r gacen honno'n anfwytadwy.

Gellir trosi esta ac acel yn rhagenwau.

Holiadau

Mae'r penderfynwyr holiadol yn un ffordd o greu cwestiynau.

Mae cual yn gofyn “pa” neu “beth”:

• Cual animal es acel? – Pa anifail yw hwnna?
• Cual vejetales es la plu bon? – Pa lysiau yw'r rhai gorau?
• Tu veni de cual pais? – O ba wlad ydych chi'n dod?
• Cual fenetras es rompeda? – Pa ffenestri sydd wedi torri?
• Cual pinta tu prefere? – Pa baent sydd orau gennych chi?

Mae cuanto yn gofyn “faint” gydag enw cyfrif lluosog, a “faint” gydag enw angyfrifol:

• Cuanto casas es en tua strada? – Faint o dai sydd ar eich stryd?
• Cuanto pan tu pote come? – Faint o fara allwch chi ei fwyta?

Defnyddir cual a cuanto hefyd fel rhagenwau.

Penderfynwyr dewis

Mae'r penderfynwyr dethol yn dewis unigolion penodol o'r set gyfan:

• cada – pob un, bob
• cualce - pa un bynnag, unrhyw
• alga – rhai, ychydig, ychydig, unrhyw rai
• no – na
• sola – yn unig

Ystyr Cada yw “pob un” neu “bob”, gan ystyried yr holl eitemau ar wahân fel unigolion. Rhaid i'r enw fod yn gyfrif ond yn unigol: Cada can ave un nom. – Mae gan bob ci enw.

• Me no ia leje cada parola. – Wnes i ddim darllen pob gair.
• Tu fa la mesma era a cada ves. – Rydych chi'n gwneud yr un camgymeriad bob tro.

Mae Cualce yn golygu “unrhyw”, h.y. does dim ots pa un. Mae'r enw fel arfer yn gyfrifadwy. Mae “unrhyw” ag enw angyfrifol fel arfer yn “alga”:

• Prende cualce carta. – Dewiswch unrhyw gerdyn.
• Cualce contenadores va sufisi. – Bydd unrhyw gynwysyddion yn gwneud hynny.

Mae Alga yn nodi bod hunaniaeth cyfeiriwr yr enw yn amhenodol:

• Me ia leje acel en alga libro. – Darllenais hynny mewn rhyw lyfr (neu lyfr arall).
• Cisa me va reveni a alga dia. – Efallai y byddaf yn dod yn ôl ryw ddydd.
• Alga cosa es rompeda. – Mae rhywbeth wedi torri.

Pan gaiff ei ddefnyddio gydag enw sy'n angyfrifol, neu enw sy'n gyfrifadwy a lluosog, mae alga yn nodi nid yn unig nad yw hunaniaeth y cyfeiriwr yn amhenodol, ond bod ei faint hefyd. Deellir yn aml bod y swm yn weddol fach - fel arall byddech yn dweud "multe" - ond nid mor bendant o fach â "poca":

• Me va leje alga libros. – Rydw i’n mynd i ddarllen rhai llyfrau / ychydig o lyfrau.
• Alga polvo ia cade de la sofito. – Mae ganddi beth bara yn ei basged.
• El ave alga pan en sua sesto. – She has some bread in her basket.
• Mae "No" yn golygu "na". Mae'n nodi bod cyfeirnod yr enw yn absennol neu ddim yn bodoli:
• Me ave no arbores en mea jardin. – Does gen i ddim coed / Does gen i ddim coed yn fy ngardd.
• Tu va senti no dole. – Ni fyddwch yn teimlo unrhyw boen.
• No arbor es plu alta ca la tore Eiffel. – Nid oes unrhyw goeden yn dalach na thŵr Eiffel.
• Me ia encontra no person en la parce. – Nes i gyfarfod neb yn y parc.

Mae Sola yn golygu “yn unig”, h.y. dim ond hyn a dim un arall:

• El es la sola dotor en la vila. —Efe yw yr unig feddyg yn y dref.
• Estas es la sola du parolas cual nos no comprende. - Dyma'r unig ddau air nad ydym yn eu deall.
• Me va destrui la mur con un sola colpa. – Distrywiaf y wal ag un ergyd.

Gellir defnyddio'r penderfynwyr hyn, ac eithrio no a sola, fel rhagenwau hefyd. Maent hefyd yn ffurfio'r rhagenwau arbennig cadun, cualcun, algun a nun, sy'n cyfeirio at bobl. I gyfeirio at bethau, dilynir y penderfynwyr yn syml gan cosa.

Meddiannol

Y penderfynwyr meddiannol yw mea, tua, nosa, a vosa:

• Mea gato ia come un mus. – Bwytodd fy nghath lygoden.
• Me gusta multe tua dansa. – Rwy'n hoff iawn o'ch dawns.
• Nosa ecipo va gania la premio. – Bydd ein tîm yn ennill y wobr.

Gellir nodi meddiant hefyd gydag ymadrodd fel de me: Acel es la casa de tu. – Dyna dy dŷ di.

Y trydydd person meddiannol yw sua, ni waeth a fyddai'r rhagenw cyfatebol yn el, lo, los, on, neu se:

• La ipopotamo abri sua boca. – Mae'r hipopotamws yn agor ei geg. (atgyrch)
• Nos regarda sua dentes. – Edrychwn ar ei ddannedd. (ddim yn atgyrchol)

I fynegi “eu” (h.y. "de los", neu "de se" os yw "se" yn digwydd i fod yn lluosog), gellir defnyddio'r penderfynwr yn lle sua. Ond nid yw hyn byth yn orfodol. Mae Sua bob amser yn bosibl (ac yn fwy traddodiadol), ond mewn rhai brawddegau gall lôr fod yn gliriach:

• La otelor mostra lor sala a sua visitores. – Mae'r tafarnwr yn dangos eu hystafell i'w westeion. (ystafell y gwesteion)
• La visitores gusta multe lor sala / sua sala. – Mae'r gwesteion yn hoffi eu hystafell yn fawr.
• Ance la otelor gusta lor sala. – Mae'r tafarnwr hefyd yn hoffi ei ystafell. (ystafell y gwesteion)

Meintwyr

Mae meintiolwyr yn benderfynwyr sy'n helpu i fynegi swm neu faint cyfeiriwr yr enw:

• -s – marciwr lluosog
• un – erthygl
• du, tre, cuatro… – dau, tri, pedwar…
• multe – llawer
• poca – llawer
• plu – mwy
• la plu – mwyaf
• min – llai
• la min – lleiaf

Y marciwr lluosog -s yw'r meintiolydd mwyaf sylfaenol. Nid oes angen unrhyw benderfynwr arall ar ymadrodd enw sy'n cynnwys enw lluosog:

• Me va leje libros. – Dw i’n mynd i ddarllen [rhai] o lyfrau.
• Me va leje la libros. – Dw i'n mynd i ddarllen y llyfrau.

Yn ogystal â bod yn erthygl amhenodol, un yw'r rhif “un”. Mae'n dynodi un swm o gyfeirnod yr enw. Rhaid i'r enw felly fod yn gyfrifadwy ond yn unigol:

• Me ave un frate e du sores. – Mae gen i un brawd a dwy chwaer.

Mae'r rhifau cardinal eraill - du, tre, cuatro, ac ati - yn feintioliwyr yn yr un modd.

• Me ave tre gatos obesa. – Mae gen i dair cath dew.
• Me ave cuatro plu anios ca mea frate. – Rydw i bedair blynedd yn hŷn na fy mrawd.

Mae Multe yn dynodi nifer fawr o gyfeirnod yr enw. Mae'n golygu "llawer" gydag enw lluosog cyfrifadwy, a "llawer" gydag enw angyfrifol:

• Esta casa sta ja asi tra multe anios. – Mae'r tŷ hwn wedi bod yn sefyll yma ers blynyddoedd lawer.
• La pijones come multe pan. – Mae'r colomennod yn bwyta llawer o fara.

Mae Poca i'r gwrthwyneb i luosog, ac mae'n dynodi swm bach. Mae'n golygu "ychydig" gydag enw lluosog cyfrifadwy, ac "ychydig" gydag enw angyfrifol:

• Me reconose poca persones. – Rwy'n adnabod ychydig o bobl. (dim llawer mewn gwirionedd)
• El pote dona poca aida. – Rwy'n adnabod ychydig o bobl. (dim llawer mewn gwirionedd)
• Cymharwch: Me pote leje alga parolas. — Gallaf ddarllen ychydig eiriau. (nifer fach)

Mae plu yn golygu “mwy”. Mae'n dynodi swm mwy o gyfeirnod yr enw, a gellir ei ddefnyddio gydag enwau lluosog ac angyfrifol. Mae La plu yn golygu “mwyaf” - y swm mwyaf:

• Tu ave plu libros ca me. – Mae gen ti fwy o lyfrau na fi.
• La plu linguas es bela. – Mae'r mwyafrif o ieithoedd yn brydferth.
• Plu pan es en la cosina. – Mae mwy o fara yn y gegin.
• La plu fango es repulsante. – Mae'r rhan fwyaf o fwd yn gwrthryfela.

Mae min yn groes i plu, ac yn golygu “llai” neu “llai”. Mae'n dynodi swm llai, a gellir ei ddefnyddio gydag enwau lluosog ac angyfrifol. Mae'r min yn golygu "lleiaf" neu "lleiaf":

• Me desira min vejetales ca el. – Dw i eisiau llai o lysiau na hi.
• Tu ia leje la min libros de cualcun ci me conose. – Yr ydych wedi darllen y llyfrau lleiaf gan unrhyw un yr wyf yn ei adnabod.
• El ave min interesa a cada dia. – Mae ganddo lai o ddiddordeb bob dydd.

Gellir trosi pob meintiolydd yn rhagenwau.

Penderfynwyr tebygrwydd

Mae pedwar penderfynwr ychwanegol yn ymwneud â thebygrwydd a gwahaniaeth:

Ystyr la mesma yw “yr un peth”. Ni ellir hepgor y gair la fel arfer, er y gellir ei newid i esta neu acel:

• Tu porta la mesma calsetas como me. – Rydych chi'n gwisgo'r un sanau â mi.
• La gera ia comensa en la mesma anio. – Dechreuodd y rhyfel yn yr un flwyddyn.
• Nos va reveni a esta mesma tema pos un semana. – Byddwn yn dod yn ôl at yr un pwnc hwn ymhen wythnos.

Mae Otra yn golygu "arall":

• Nos ave aora esta tre otra problemes. – Mae gennym y tair problem arall hyn yn awr.
• La otra solve ia es plu bon. – Roedd yr ateb arall yn well.
• Tu ave otra pan? – Oes gennych chi unrhyw fara arall?

Mae Tal yn golygu “o'r fath”, h.y. o'r math hwn neu'r math hwnnw:

• Me construi un macina de tempo. – Rwy'n adeiladu peiriant amser.
• Tal cosas es nonposible. – Mae pethau o'r fath yn anmhosibl.
• Me xerca un abeor. – Rwy'n chwilio am wenynwr.
• Me no conose un tal person. – Nid wyf yn adnabod y fath berson.
• Tu vole repinti la sala? – Ydych chi eisiau ail-baentio'r ystafell?
• Me prefere evita tal labora. – Mae'n well gen i osgoi gwaith o'r fath.
• Tu ave plu libros como estas? – Oes gennych chi fwy o lyfrau fel y rhain?
• Si, me ave du otra tal libros. – Oes, mae gen i ddau lyfr arall o'r fath.

Mae Propre yn golygu “ei hun”, fel yn “fy mhen fy hun”, gan bwysleisio deiliad yr enw. Mae'n arbennig o ddefnyddiol ar ôl y penderfynwr sua i egluro bod yr ystyr yn adweithiol, h.y. bod yr enw yn perthyn i destun y frawddeg:

• Mea propre idea es an plu strana. – Mae fy syniad fy hun yn ddieithr hyd yn oed.
• El ia trova la xarpe de sua sposo e ia pone lo sirca sua propre colo. – Daeth o hyd i sgarff ei gŵr a’i rhoi o amgylch ei gwddf (ei hun).

Trefn y penderfynwyr

Mae'r penderfynwyr yn dilyn trefn benodol:

• Mae'r rhagderfynwyr tota ac ambos, os yn bresennol, yn rhagflaenu pob un arall.
• Ar ôl hynny, gall fod un neu fwy o fesuryddion neu benderfynwyr tebygrwydd. Nid yw penderfynydd tebygrwydd byth yn air cyntaf mewn ymadrodd enw unigol cyfrifadwy. Mae penderfynwr arall bob amser yn ei ragflaenu – neu gan ddau, os yw un ohonynt yn rhagderfynydd (e.e. tota la otra libro).
• Ar ôl hynny, gall fod un neu fwy o fesuryddion neu benderfynwyr tebygrwydd. Nid yw penderfynydd tebygrwydd byth yn air cyntaf mewn ymadrodd enw unigol cyfrifadwy. Mae penderfynwr arall bob amser yn ei ragflaenu – neu gan ddau, os yw un ohonynt yn rhagderfynydd (e.e. tota la otra libro).
• Mae'r ansoddeiriau bon a mal, er nad ydynt eu hunain yn benderfynwyr, fel arfer yn rhagflaenu'r enw, gan ddilyn unrhyw benderfynwyr.

Er enghraifft:

• El ia colie sua poca posesedas e parti. – Casglodd ei heiddo ychydig, a gadawodd.
• Un otra problem es la manca de aira fresca asi. – Problem arall yw'r diffyg awyr iach yma.
• Nos no ia tradui ancora acel otra cuatro frases. – Nid ydym wedi cyfieithu’r pedair brawddeg arall hynny o hyd.
• Tota la omes ia vade a la costa. – Aeth y dynion i gyd i'r arfordir.

Dolenni allanol

• Gramadeg cyflawn, Gwefan Elefen