Cyfiawnder newid hinsawdd

Oddi ar Wicipedia
(Ailgyfeiriad o Cyfiawnder hinsawdd)
Cyfiawnder newid hinsawdd
Plant yn gorymdeithio am gyfiawnder hinsawdd yn Minnesota, UDA yn Ebrill 2017.
Enghraifft o'r canlynolmudiad torfol Edit this on Wikidata
Mathcyfiawnder amgylcheddol Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae cyfiawnder hinsawdd yn derm a ddefnyddir i fframio cynhesu byd-eang fel mater moesegol a gwleidyddol, yn hytrach nag un sy'n amgylcheddol neu'n ffisegol ei natur yn unig. Gwneir hyn trwy gysylltu achosion ac effeithiau newid hinsawdd â chysyniadau cyfiawnder, yn enwedig cyfiawnder amgylcheddol a chyfiawnder cymdeithasol . Mae cyfiawnder hinsawdd yn archwilio cysyniadau fel cydraddoldeb, hawliau dynol, hawliau ar y cyd, a materion hanesyddol, megis y cyfrifoldeb dros newid hinsawdd. Gall cyfiawnder hinsawdd gynnwys cymeryd camau cyfreithiol yn erbyn cyrff nad ydynt wedi ymateb i newid hinsawdd, neu gyrff sydd wedi cyfrannu tuag at gynhesu byd eang. Gelwir hyn yn Cyfreitha newid hinsawdd (Climate change litigation). Yn 2017, nododd adroddiad o Raglen Amgylcheddol y Cenhedloedd Unedig 894 o gamau cyfreithiol ledled y byd ar yr adeg honno.

Mae cymunedau sydd ar y cyrion yn hanesyddol, fel menywod, cymunedau brodorol a chymunedau lliw yn aml yn wynebu canlyniadau gwaethaf newid hinsawdd: i bob pwrpas mae'r lleiaf cyfrifol am newid hinsawdd yn dioddef ei ganlyniadau gwaethaf. Gallant hefyd fod dan anfantais bellach oherwydd ymatebion i newid hinsawdd (a sgil-effethiau hynny) a allai waethygu'r anghydraddoldebau presennol; dyma'r hyn a elwir yn 'anghyfiawnderau triphlyg' newid hinsawdd.[1][2][3]

Mae'r defnydd a phoblogrwydd iaith o amgylch cyfiawnder hinsawdd wedi cynyddu'n ddramatig yn ystod y 2020au, ac eto mae cyfiawnder hinsawdd yn cael ei ddeall mewn sawl ffordd, ac mae'r gwahanol ystyron yn cael eu hymladd mewn llysoedd weithiau. Ar ei symlaf, gellir grwpio cysyniadau o gyfiawnder hinsawdd yn unol â chyfiawnder gweithdrefnol, sy'n pwysleisio gwneud penderfyniadau teg, tryloyw a chynhwysol, a chyfiawnder yr aflonyddwr, sy'n gosod y pwyslais ar bwy sy'n ysgwyddo'r costau o newid yr hinsawdd a'r camau a gymerir i fynd i'r afael a'r gwaith yma.[1]

Canolbwyntir yn arbennig ar rôl MAPA (Pobl ac Ardaloedd yr Effeithir Mwyaf Arnynt neu 'Most Affected People and Areas')[4] hy grwpiau sy'n cael eu heffeithio cryn dipyn gan newid hinsawdd, megis menywod, BIPOC,[5] pobl ifanc, hŷn a thlawd.[6] Yn y 2020au gwelwyd cynnydd mewn mudiadau llawr gwlad sydd a'r nod o gyfiawnder hinsawdd - mudiadau fel Fridays for Future, Ende Gelände neu Extinction Rebellion.[7]

Hanes y term[golygu | golygu cod]

Yn 2000, ar yr un pryd â Chweched Cynhadledd y Partïon (COP 6), cynhaliwyd yr Uwchgynhadledd Cyfiawnder Hinsawdd gyntaf - a hynny yn yr Hâg . Nod yr uwchgynhadledd hon oedd "cadarnhau bod newid hinsawdd yn fater o hawliau" ac "adeiladu cynghreiriau ar draws taleithiau a ffiniau" yn erbyn newid hinsawdd ac o blaid pethau cynaliadwy.

Yn dilyn hynny, ym mis Awst-Medi 2002, cyfarfu grwpiau amgylcheddol rhyngwladol yn Johannesburg ar gyfer Uwchgynhadledd y Ddaear.[8] Yn yr uwchgynhadledd hon, a elwir hefyd yn Rio+10, gan iddi ddigwydd ddeng mlynedd ar ôl Uwchgynhadledd y Ddaear 1992, mabwysiadwyd Egwyddorion Cyfiawnder Hinsawdd Bali

“

Mae Cyfiawnder Hinsawdd yn cadarnhau hawliau cymunedau sy'n ddibynnol ar adnoddau naturiol i'w bywoliaeth a'u diwylliannau fod yn berchen ar y rhain a'u rheoli mewn modd cynaliadwy, ac sy'n gwrthwynebu cymudo natur a'i hadnoddau.

Egwyddorion Bali Cyfiawnder Hinsawdd, erthygl 18, Awst 29, 2002

”

Yn 2004, ffurfiwyd Grŵp Durban dros Gyfiawnder Newid Hinsawdd mewn cyfarfod rhyngwladol yn Durban, De Affrica. Yma bu cynrychiolwyr cyrff anllywodraethol (NGOs) a mudiadau pobl yn trafod polisïau realistig ar gyfer mynd i'r afael â newid hinsawdd.[9]

Yng Nghynhadledd Bali 2007, sefydlwyd y glymblaid fyd-eang Cyfiawnder Hinsawdd Nawr! (Climate Justice Now!) ei sefydlu, ac, yn 2008, canolbwyntiodd y Fforwm Dyngarol Byd-eang ar gyfiawnder newid hinsawdd yn ei gyfarfod agoriadol yng Ngenefa.[10]

Yn 2009, ffurfiwyd y Rhwydwaith Gweithredu Cyfiawnder Hinsawdd yn ystod y cyfnod cyn Uwchgynhadledd Copenhagen. Anogwyd anufudd-dod sifil a gweithredu uniongyrchol yn ystod yr uwchgynhadledd, a defnyddiodd llawer o weithredwyr hinsawdd y slogan 'newid system nid newid hinsawdd'.

Ym mis Ebrill 2010, cynhaliwyd Cynhadledd Pobl y Byd ar Newid Hinsawdd a Hawliau'r Fam Ddaear yn Tiquipaya, Bolivia. Fe'i cynhaliwyd gan lywodraeth Bolifia fel cynulliad byd-eang o gymdeithas sifil a llywodraethau. Cyhoeddodd y gynhadledd "Gytundeb y Bobl" yn galw am fwy o gyfiawnder hinsawdd.

Yn Rhagfyr 2018, galwodd Gofynion y Bobl am Gyfiawnder Hinsawdd, a lofnodwyd gan 292,000 o unigolion a 366 o sefydliadau, ar gynrychiolwyr y llywodraeth yn COP24 i gydymffurfio â rhestr o chwe mater yn ymwneud â chyfiawnder hinsawdd.[11]

Effaith anghymesur[golygu | golygu cod]

Dynes yn protestio dros gyfiawnder newid hinsawdd

Bydd grwpiau difreintiedig yn parhau i gael eu heffeithio'n anghymesur ac yn negyddol, wrth i newid hinsawdd barhau. Effeithir ar y grwpiau hyn oherwydd anghydraddoldebau sy'n seiliedig ar nodweddion demograffig megis gwahaniaethau mewn rhyw, hil, ethnigrwydd, oedran ac incwm.[12] Y broblem fyaf gyda dinistr i'r blaned oherwydd newid hinsawdd yw mai grwpiau difreintiedig yw'r olaf i dderbyn nawdd mewn argyfyngau, ac anaml y cânt eu cynnwys yn y broses gynllunio ar lefelau lleol, cenedlaethol a rhyngwladol ar gyfer ymdopi ag effeithiau newid hinsawdd.[13]

Llifogydd NASA ar ôl Corwynt Katrina .

Astudiaethau achos[golygu | golygu cod]

Corwynt Katrina[golygu | golygu cod]

Yn ôl un astudiaeth, dysgodd Corwynt Katrina lawer o wersi sut mae trychinebau newid hinsawdd yn effeithio ar wahanol bobl yn unigol,[14] gan ei fod yn cael effaith anghymesur ar grwpiau incwm isel a lleiafrifoedd. Mae astudiaeth ar ddimensiynau hil a dosbarth Corwynt Katrina yn awgrymu bod y rhai mwyaf agored i niwed yn cynnwys pobl dlawd, pobl ddu, brown, oedrannus, sâl a digartref.[15] Ychydig o adnoddau a cherbydau oedd gan gymunedau incwm isel a du i adael yr ardal cyn y storm.[16][17] Hefyd, ar ôl y corwynt, effeithiwyd ar gymunedau incwm isel gan lygredd, a gwaethygwyd hyn gan y ffaith bod mesurau cymorth gan y llywodraeth wedi methu â chynorthwyo'r rhai sydd fwyaf mewn perygl yn ddigonol.[18]

Dympio offer niweidiol yn amgylcheddol[golygu | golygu cod]

Rhagwelir y bydd y defnydd cynyddol o offer oeri fel cyflyryddion aer ystafell (RACs) ac oergelloedd yn un o brif ysgogwyr y galw am drydan byd-eang yn y blynyddoedd i ddod.[19] Wrth i'r galw am offer oeri dyfu yn y byd sy'n datblygu, mae dympio amgylcheddol[20] o gynhyrchion electronig ynni aneffeithlon i wledydd sy'n datblygu wedi cynyddu.[21] Mae'r offer oeri aneffeithlon hyn yn cynnwys teclynnau ar ddiwedd eu hoes ac offer sy'n defnyddio oeryddion sydd â photensial cynhesu byd-eang uchel (GWP) neu nwyon tŷ gwydr hynod o lygredig, fel hydrofluorocarbonau (HFCs) a hydroclorofluorocarbonau ( HCFCs) sy'n sylweddau sy'n disbyddu'r haen osôn (ODS) . Mae rhoi diwedd ar ddympio cynhyrchion o'r fath yn amgylcheddol yn hanfodol wrth liniaru newid hinsawdd a sicrhau cyfiawnder hinsawdd i gymunedau lle mae'r dympio'n digwydd.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ 1.0 1.1 Peter Newell, Shilpi Srivastava, Lars Otto Naess, Gerardo A. Torres Contreras and Roz Price, "Towards Transformative Climate Justice: Key Challenges and Future Directions for Research," Working Paper Volume 2020, Number 540 (Sussex, UK: Institute for Development Studies, Gorffennaf 2020)
  2. ↑ United Nations Research Institute for Social Development (UNRISD) (2016) Policy Innovations for Transformative Change: Implementing the 2030 Agenda for Sustainable Development, Geneva: UNRISD
  3. ↑ Routledge handbook of climate justice. Jafry, Tahseen, Helwig, Karin, Mikulewicz, Michael. Abingdon, Oxon. ISBN 978-1-315-53768-9. OCLC 1056201868.CS1 maint: others (link)
  4. ↑ "As young people, we urge financial institutions to stop financing fossil fuels". Climate Home News. 9 Tachwedd 2020. Cyrchwyd 31 Ionawr 2021.
  5. ↑ "Definition of BIPOC". www.merriam-webster.com (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-01-31.
  6. ↑ Climate Change and LandAn IPCC Special Report on climate change, desertification, land degradation, sustainable land management, food security, and greenhouse gas fluxes in terrestrial ecosystems. Intergovernmental Panel of Climate Change. 2019. t. 17.
  7. ↑ "Selbstreflexion". Ende Gelände (yn Almaeneg). Cyrchwyd 2021-01-31.
  8. ↑ website worldsummit2002.org (archive)
  9. ↑ "Durban Group for Climate Justice". Transnational Institute. 6 Gorffennaf 2009. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 18 April 2016. Cyrchwyd 6 April 2016.
  10. ↑ "The Global Humanitarian Forum Annual Meeting 2008". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 15 Ionawr 2010. Cyrchwyd 28 Mehefin 2017.
  11. ↑ "The People's Demands for Climate Justice". The People's Demands for Climate Justice. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 8 December 2018. Cyrchwyd 8 December 2018.
  12. ↑ Islam, S. Nazrul. "Climate Change and Social Inequality" (PDF). Department of Economic and Social Affairs. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 16 Ionawr 2019.
  13. ↑ Baird, Rachel. "Impact of Climate Change on Minorities and Indigenous Peoples" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 20 Mai 2019.
  14. ↑ Christian-Smith, Juliet; Peter H. Gleick; Heather Cooley; et al. (2012). A twenty-first century US water policy. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780199859443.
  15. ↑ Giroux, Henry A. (2006). "Reading Hurricane Katrina: Race, Class, and the Biopolitics of Disposability". College Literature 33 (3): 171–196. doi:10.1353/lit.2006.0037. https://archive.org/details/sim_college-literature_summer-2006_33_3/page/171.
  16. ↑ Elliott, James R.; Pais, Jeremy (2006). "Race, class, and Hurricane Katrina: Social differences in human responses to disaster". Social Science Research 35 (2): 295–321. doi:10.1016/j.ssresearch.2006.02.003.
  17. ↑ Masozera, Michel (2007). "Distribution of impacts of natural disasters across income groups: A case study of New Orleans". Ecological Economics 63 (2–3): 299–306. doi:10.1016/j.ecolecon.2006.06.013.
  18. ↑ Mohai, Paul; Pellow, David; Roberts, J. Timmons (2009). "Environmental Justice". Annual Review of Environment and Resources 34 (1): 405–430. doi:10.1146/annurev-environ-082508-094348.
  19. ↑ "Air conditioning use emerges as one of the key drivers of global electricity-demand growth". International Energy Agency. 15 Mai 2018. Cyrchwyd 29 Tachwedd 2020.
  20. ↑ Anderson, Stephen; Ferris, Richard; Picolotti, Romina; Zaelke, Durwood; Carvalho, Suely; Gonzalez, Marco (2018). "Defining the Legal and Policy Framework to Stop the Dumping of Environmentally Harmful Products.". Duke Environmental Law & Policy Forum 29: 3. https://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1356&context=delpf.
  21. ↑ CLASP/IGSD (2020). Environmentally Harmful Dumping of Inefficient and Obsolete Air Conditioners in Africa. https://storage.googleapis.com/clasp-siteattachments/2020-Environmentally-Harmful-Dumping-of-Inefficient-and-Obsolete-Air-Conditioners-in-Africa.pdf. Adalwyd 29 Tachwedd 2020.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Cyfiawnder_newid_hinsawdd&oldid=12500012"