Cwnstabliaeth Frenhinol Ulster
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | heddlu  |
|---|---|
| Daeth i ben | 4 Tachwedd 2001 |
| Rhan o | Llywodraeth y Deyrnas Unedig |
| Dechrau/Sefydlu | 1922 |
| Rhagflaenwyd gan | Cwnstabliaeth Frenhinol Iwerddon |
| Olynwyd gan | Gwasanaeth Heddlu Gogledd Iwerddon |
| Rhagflaenydd | Cwnstabliaeth Frenhinol Iwerddon |
| Olynydd | Gwasanaeth Heddlu Gogledd Iwerddon |
| Pencadlys | Belffast |
| Gwladwriaeth | y Deyrnas Unedig |
| Gwefan | http://www.royalulsterconstabulary.org |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Cwnstabliaeth Frenhinol Ulster oedd heddlu Gogledd Iwerddon (enw swyddogol: Royal Ulster Constablary) rhwng 1922 a 2001. Fe'i crëwyd pan rannwyd Cwnstablaeth Frenhinol Iwerddon (RIC) ar 1 Mehefin 1922 pan rannwyd Iwerddon. Roedd yn cynnwys 8,500 o swyddogion gyda 4,500 o gwmnïau wrth gefn yn arbennig Ulster. Yn 2001, ad-drefnwyd yr RUC fel Gwasanaeth Heddlu Gogledd Iwerddon (PSNI).
Hanes[golygu | golygu cod]
Sefydlwyd yr RUC yn swyddogol ar 1 Mehefin 1922. pencadlys y llu heddlu yn Adeiladau'r Iwerydd ym Melffast. Charles Wickham a fu'n gyfrifol am y tro cyntaf. Roedd yr RUC yn debyg i'r hyn a ddyfarnwyd i'r diwrnod olaf (RIC), y cymerodd rôl ddeuol a'r status quo. Fel yn yr RIC, roedd pob aelod yn y wlad. Yn lle'r wisg read tywyll, gwisgent wisg werdd dywyll.
Symudodd llawer o awdurdodau o Iwerddon i'r gogledd i'r RUC. dynodi hyn yn enwog yng Nghymru a oedd yn 40% yn Gatholig. Gostyngodd y gyfradd hon yn gyfradd i 8% pan na disodlwyd swyddogion wedi'u penodi i'r dref 2015, ac mae'n gweithredu yn unol ag amodau caethiwed yr RUC yn ardal.
Ystyrid yr RUC felly'n sectydd-ddominyddu; Roedd Catholigion yn ofni deialu o'u cymdeithasol eu hunain. O ganlyniad, nid yw'n unig y broblem a gwneud un ochr cymryd bywyd ei hun; Roedd Catholigion hefyd yn osgoi galw i mewn i'r heddlu rhag ofn y bydd troseddau. Roedd Cwnstabliaeth Arbennig Ulster (USC), grym parafilwrol yr RIC, yn cael ei gasáu’n arbennig gan y Catholigion. Fe'i recriwtiwyd bron yn llwyr gan yr Unoliaethwyr Protestannaidd.[1]
Cyfnod Yr Helyntion[golygu | golygu cod]
Yn yr 1960au hwyr gwelwyd mwy o anhapusrwydd a phrotestiadau gan y gymuned Catholig (sy'n uniaethu fel 'Gwyddelod') gyda'r hyn oedd yn wladwriaeth Protestanaidd Unoliaethol (uniaethu fel 'Prydeinwyr') a'r anghyfiawnderau a'r draniaeth anghyfartal yng Ngogledd Iwerddon. Gelwir y cyfnod hwn a barhaodd hyd nes yr 1990au yn 'Helyntion Gogledd Iwerddon'.
Ar 5 Hydref 1968, daeth tua 2,000 o ymgyrchwyr hawliau sifil (oedd yn cynnwys Catholigion a Phrotestaniaid) i ddinas Derry i brotestio. Casawnt eu hamgylchynnu a'u curo gan yr RUC ar Duke Street. Anafwyd dros 100 o'r protestwyr.[2] Derbyniodd y gorymdeithiau protest gan y Gatholigion hefyd ymateb dreisgar gan yr RUC ac awdurdodau lleol. Ar ddiwedd mis Hydref 1969, argymhellodd comisiwn o dan reolaeth John Hunt ddiddymiad B-Specials yr USC. Yn unol â'r Comisiwn, o fis Ebrill 1970 sefydlwyd uned o'r Fyddin Brydeinig a recriwtiwyd yn swyddogol, Ulster Defence Regiment, gan ymuno â nifer o gyn-Swyddogion y B-Specials.[3]
Yn dilyn cynnydd mewn aflonyddwch yng Ngogledd Iwerddon, lle bu farw wyth o bobl, anafwyd 750 a dadleoliwyd 1,505 o deuluoedd Catholig, bum gwaith cymaint â'r rhai Protestannaidd, galwodd Prif Weinidog Gogledd Iwerddon James Chichester-Clark yn y Fyddin Brydeinig am gymorth ar ôl y Nid oedd RUC yn gallu gwneud hynny wedi bod i ddod â'r aflonyddwch i ben. Ar 6 Chwefror 1971, lladdodd yr [[IRA Dros Dro yn Belfast, Robert Curtis, y milwr Prydeinig cyntaf, mewn saethu allan yn ardal New Lodge. Wedi hynny, daeth cyfnewid tân rhwng yr IRA a'r lluoedd diogelwch yn gyffredin. Ni thawelodd hyd yn oed cadoediad amrywiol a diwedd Stormont yn 1972 y sefyllfa.
O ganlyniad i'r datblygiadau hyn, cododd amodau a oedd yn ymylu ar anghyfraith mewn cymdogaethau Catholig yn bennaf neu lle cymerwyd pŵer gweithredol gan yr IRA. Bu marwolaethau niferus ymhlith yr RUC a'i gwrthwynebwyr yn ystod yr Helyntion. Yr aelodau RUC olaf i gael eu lladd oedd dau swyddog yn Lurgan, Swydd Armagh, ar 16 Mehefin 1997.[4]
Dim ond gyda Chytundeb Dydd Gwener y Groglith ar 10 Ebrill 1998 y daethpwyd i gonsensws ar y ddwy ochr (er mawr syndod i lawer o arsylwyr), sydd, ymhlith pethau eraill, cymryd gofynion gwleidyddol Prydain i ystyriaeth. Roedd consesiwn Llundain yn gyfnewid am ddiwygio'r RUC a mwy o gyfranogiad gan Sinn Féin yng ngweinyddiaeth Gogledd Iwerddon.[5]
Ychydig cyn diddymu Cwnstabliaeth Frenhinol Ulster, dyfarnodd y Frenhines Elizabeth II y Groes Siôr iddi ym 1999. Yn 2001 ad-drefnwyd yr RUC fel Gwasanaeth Heddlu Gogledd Iwerddon (PSNI).
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Llenyddiaeth[golygu | golygu cod]
- Richard Doherty: The Thin Green Line. The History of the Royal Ulster Constabulary GC, 1922–2001. Barnsley: Pen & Sword Military, 2004. ISBN 1-84415-058-5.
- Alan F. Parkinson: Belfast’s Unholy War. The Troubles of the 1920s. Four Court Press, Dublin 2004, ISBN 1-85182-792-7.
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Ulster Special Constabulary (USC) gan CAIN – Conflict Archive on the Internet (cyrchwyd 5 Medi 2014).
- ↑ Cameron Report, Absätze 37–55
- ↑ Ulster Special Constabulary (USC) yn CAIN – Conflict Archive on the Internet (cyrchwyd 5 Medi 2014).
- ↑ Conor Macauley: PSNI issue fresh appeal for information on 25th anniversary of RUC men's murder, rte.ie, veröffentlicht und abgerufen am 16. Juni 2022.
- ↑ Dokumentation des Karfreitagabkommens, University of Ulster.
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- Royal Ulster Constabulary ar wefan Encyclopediad Brittanica
- A History of Policing in Ireland gwefan Police Service of Northern Ireland
