Tibet

Tibet, y dalaith hunanlywodraethol a'r ardal hanesyddol

Baner Tibet cyn 1950 a baner y llywodraeth alltud. Defnyddiwyd y fersiwn yma gyntaf gan y 13^eg Dalai Lama yn 1912

Mae Tibet yn enw cyffredin ar dalaith hunanlywodraethol yng ngorllewin Gweriniaeth Pobl Tsieina, a adnabyddir yn swyddogol fel Rhanbarth Ymreolaethol Tibet, ac hefyd ar y wlad hanesyddol o'r un enw, oedd a ffiniau gwahanol. Y brifddinas yw Lhasa. Mae'r erthygl hon yn canolbwyntio ar y wlad hanesyddol.

Daearyddiaeth

Mae'r ardal yn fynyddig, ac yn cynnwys mynydd uchaf y byd, Mynydd Everest, ar y ffin gyda Nepal. Ond mae'n wlad o lwyfandiroedd uchel anferth hefyd, lled-anial, gyda nifer mawr o lynnoedd sy'n cynnwys llynnoedd sanctaidd fel Llyn Manasarovar a Llyn Rakshastal.

Hanes

Mae hanes hir Tibet yn adlewyrchu'r ffaith ei bod yn gorwedd yng nghanol Asia.

Yn 1959 meddiannwyd Tibet gan China, a sefydlodd y 14eg Dalai Lama lywodraeth mewn alltudiaeth yn Dharamsala yng ngogledd India.

Israniadau hanesyddol

Rhennid teyrnas Tibet yn dair rhanbarth hanesyddol, sef:

• Amdo (gogledd-ddwyrain)
• Kham (de-ddwyrain)
• Ü-Tsang (canolbarth a gorllewin)

O'r tair rhanbarth hyn dim ond Ü-Tsang a rhan o orllewin Kham sy'n cael eu cynnwys yn Rhanbarth Ymreolaethol Tibet. Mae Amdo wedi ei throi yn dalaith Qinghai.

Diwylliant

Bwdhaeth Tibet neu Fwdhaeth Dibetaidd yw'r enw a arferir am y gangen o Fwdhaeth a ddatblygodd i fod yn grefydd mwyafrif llethol y Tibetiaid. Yn ogystal ceir rhai pobl sy'n dal i ddilyn y grefydd Bön, cyn-Fwdhaidd, a cheir poblogaethau Mwslim mewn rhannau o'r wlad hefyd, yn enwedig yn y gogledd.

Tibeteg yw prif iaith yr ardal. Tafodiaith Lhasa (Ü-Tsang) yw'r lingua franca draddodiadol ac iaith llenyddiaeth Dibeteg.

Gweler hefyd

• Baner Tibet
• Bwdhaeth Tibet
• Dalai Lama
• Gweinyddiaeth Ganolog Tibet - llywodraeth alltud Tibet
• Rhanbarth Ymreolaethol Tibet - y rhanbarth fodern, yn Tseina.

Eginyn erthygl sydd uchod am Dibet. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato