Amadís de Gaula

Rhamant ryddiaith o Benrhyn Iberia o'r 14g yw Amadís de Gaula. Ysgrifennwyd ar y ffurf sy'n goroesi gan Garci Rodríguez de Montalvo yn ail hanner y 15g, a fe'i argraffwyd yn nechrau'r 16g. Mae'n seiliedig ar fersiynau Portiwgaleg gwreiddiol sydd ar goll, o bosib gan Joham de Lobeira neu Vasco de Lobeira, a'r straeon hynny yn seiliedig ar ffynhonnell Ffrengig. Ysgrifennwyd nifer o ddilyniannau i'r rhamant yn ymwneud â mab a nai Amadis, Esplandian a Florisando.

Mae Perion, Brenin Gaula (o bosib Llydaw neu Gymru), yn cwympo mewn cariad ag Elisena ferch Garinter, Brenin Prydain Fechan. Rhoddir eu plentyn, Amadis, mewn cawell yn yr afon, a chaiff ei ganfod a'i fagu gan Gandales o'r Alban. Fe'i elwir yn "Blentyn y Môr" cyn i'w wir enw gael ei ddatgelu. Daw'n gampwr sifalrig sy'n enwog am ei orchestion, ac mae'n achub ei gariad Oriana ferch Lisuarte, Brenin Prydain Fawr, o'i dyweddiad i Ymerawdwr Rhufain, gan gychwyn rhyfel. Gorchfygwyd llynges Rhufain a lleddir yr ymerawdwr. Mae Amadis ac Oriana yn cymodi, gan roi diweddglo dedwyddus i'r rhamant.

Cyfieithwyd i'r Ffrangeg gan Herberay des Essarts ym 1540 ac i'r Saesneg gan Anthony Munday tua 1590. Ceir fersiwn byr yn Saesneg gan Robert Southey o 1803.