Tsimpansî

Oddi ar Wicipedia
Tsimpansïaid
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas: Animalia
Ffylwm: Chordata
Dosbarth: Mammalia
Urdd: Primates
Teulu: Hominidae
Is-deulu: Homininae
Llwyth: Hominini
Genws: Pan
Oken, 1816
Rhywogaethau

Pan troglodytes
Pan paniscus

Tiriogaeth Pan troglodytes (tsimpansî cyffredin) a Pan paniscus (bonobo, mewn coch)
Cyfystyron

Troglodytes E. Geoffroy, 1812 (preoccupied)
Mimetes Leach, 1820 (preoccupied)
Theranthropus Brookes, 1828
Chimpansee Voight, 1831
Anthropopithecus Blainville, 1838
Hylanthropus Gloger, 1841
Pseudanthropus Reichenbach, 1862
Engeco Haeckel, 1866
Fsihego DePauw, 1905

Anifail sy'n byw yng ngorllewin a chanolbarth Affrica yw Tsimpansî. Mae dwy rywogaeth hominid ohonynt ac maent yn aelodau o deulu'r epaod yn y genws Pan. Mae'r Afon Congo'n gwahanu'r ddwy rywogaeth:[1]

Mae'r Tsimpansî'n aelod o deulu'r Hominidae, ynghyd â bodau dynol, gorilas ac orangwtangiaid. Cawsant eu hollti o linell y bod dynol oddeutu chwe miliwn o flynyddoedd cyn y presennol (CP). Yr is-lwyth Panina yw perthynas agosaf bodau dynol ac mae'r ddau'n aelodau o'r llwyth Hominini. Dim ond y tsimpansî sydd yn yr is-lwyth Pamina, hyd y gwyddom.

Holltwyd y ddwy rywogaeth: y bonobo a'r tsimpansî oddi wrth ei gilydd tua miliwn o flynyddoedd CP.

Yr enw[golygu | golygu cod]

Cofnodwyd yr enw "Chimpanze" am y tro cyntaf yn y cylchgrawn The London Magazine a hynny yn 1738,[2] a chredir iddo olygu "Mockman" yn iaith pobl o Angola (Ieithoedd Bantu o bosib), ac mae'n air o fewn yr iaith H Bantu: ci-mpenzi[3]). Ugain mlynedd wedyn fe'i sillafwyd fel Chimpanzee yn Cyclopædia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences.[4] Defnyddiwyd y bachigyn "chimp" am y tro cyntaf tua'r 1870au.[5]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. Shefferly, N. (2005). "Pan troglodytes". Animal Diversity Web (University of Michigan Museum of Zoology). Cyrchwyd 2007-08-11.
  2. The London Magazine 465, Medi 1738. "A most surprising creature is brought over in the Speaker, just arrived from Carolina, that was taken in a wood at Guinea. She is the Female of the Creature which the Angolans call Chimpanze, or the Mockman." (cited after OED)
  3. "chimpanzee" yn American Heritage Dictionary of the English Language, 5ed Rhifyn, Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company, 2011.
  4. "Chimpanzee, the name of an Angolan animal..In the year 1738, we had one of these creatures brought over into England." (cited after OED)
  5. "Online Etymology Dictionary". Cyrchwyd 2015-03-12. "chimp definition | Dictionary.com". Dictionary.reference.com. Cyrchwyd 2009-06-06.