Klezmer

Oddi ar Wicipedia
Klezmer
Klezmorim yn Wcráin, 1925
Enghraifft o'r canlynolgenre gerddorol, traddodiad cerddorol Iddewig, math o ddawns Edit this on Wikidata
Mathcerddoriaeth Iddewig Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae'r Klezmer (Iddew-Almaeneg: כליזמר neu קלעזמער [klezmer], llu.: כליזמרים [klezmorim] - offerynnau cerdd.) yn genre cerddorol traddodiadol Iddewon Ashkenazi yn Nwyrain Ewrop. Cyfansoddwyd y genre, a chwaraewyd gan klezmorim, yn bennaf o gerddoriaeth a oedd yn cyd-fynd â dawnsfeydd a pherfformiadau ar gyfer priodasau a dathliadau eraill.

Yn yr Unol Daleithiau esblygodd y genre yn sylweddol oherwydd ei halogiad â jazz Americanaidd, yr oedd mewnfudwyr Iddewig Iddewig o Ddwyrain Ewrop yn ei adnabod ac yn ei gymathu rhwng 1880 a 1924.[1] Yn wir, ym mlynyddoedd adfywiad Klezmer, yn gynnar yn y 1970au, cyfeiriwyd at yr amrywiad halogedig hwn fel rheol. Yn y 21g, fodd bynnag, dechreuodd cerddorion geisio a thalu mwy o sylw i'r klezmer "gwreiddiol", o'r oes cyn-jazz, fel y cerddorion Josh Horowitz, Yale Strom a Bob Cohen.

O'i gymharu â cherddoriaeth draddodiadol Ewropeaidd arall, cymharol ychydig o klezmer sy'n hysbys ac mae llawer o bethau'n gysylltiedig â damcaniaethu yn unig.

Etymoleg[golygu | golygu cod]

Grŵp Lubliner Klezmorim yn perfformio yn y Dawns Pwrim, Warsaw, 2009

Daw'r gair "klezmer" o gyfuniad o'r geiriau Hebraeg kli, sy'n golygu "offeryn, teclyn", a zemer, sy'n golygu "gwneud cerddoriaeth"; felly k'li zemer כְּלִי זֶמֶר, "offeryn cerdd".

Yn wir yn wreiddiol cyfeiriodd y term klezmer at offerynnau cerdd yn unig a dim ond yn ddiweddarach cafodd ei estyn, mewn ystyr ddifrïol, at y cerddorion eu hunain.[2] O'r 16g i'r 18g disodlodd y gair dermau mwy hynafol fel leyts (clown).[3]

Dim ond ar ddiwedd yr 20g y dechreuodd y gair nodi genre cerddorol: ar ddechrau'r ganrif, mewn gwirionedd, gelwid y recordiadau a'r cyfansoddiadau yn "gerddoriaeth Iddewig", er weithiau fe'i gelwid hefyd yn "gerddoriaeth 'freilech" (yn llythrennol "cerddoriaeth hapus") ). Y recordiad cyntaf i ddefnyddio'r term klezmer oedd East Side Wedding and Streets of Gold o 1977/78 gan The Klezmorim, ac yna Andy Statman a Zev Feldman gyda 'Jewish Klezmer Music' ym 1979.

Arddull[golygu | golygu cod]

Sgêl gerddorol Klezmer Adonoi Moloch
Sgêl gerddorol Ahava Raba

Mae'n hawdd adnabod y klezmer gan ei alawon mynegiadol, sy'n ein hatgoffa ychydig o'r llais dynol, hyd yn oed wrth chwerthin a chrio. Nid yw'n gyd-ddigwyddiad: mae'r arddull eisiau dynwared canu khazone a paraliturgical. I gynhyrchu'r arddull hon, defnyddir nifer o dreydlekhs (gair Iddewig am addurniadau cerddorol), gan gynnwys krekhts ("igian").

Mae yna sawl arddull gerddorol sydd wedi dylanwadu ar gerddoriaeth klezmer: mae'n debyg mai'r gerddoriaeth draddodiadol Rwmania yw'r brif a'r mwyaf parhaus, y bu cerddorion klezmer yn gwrando arni ac yn ei haddasu ac sy'n cael ei hadlewyrchu yn y ffurfiau dawns sy'n dal i fod yn bresennol yn y repertoire cerddorol klezmer (Hora, Doina, Sirba, a Bwlgar).

Hanes[golygu | golygu cod]

Klezmorim yn Rohatyn, Galisia, Dwyrain Ewrop, 1912

Mae'r genre cerddorol hwn yn asio strwythurau melodig, rhythmig a mynegiannol sy'n dod o'r gwahanol ardaloedd daearyddol a diwylliannol (y Balcanau, Gwlad Pwyl a Rwsia) y daeth y bobl Iddewig i gysylltiad â nhw. Ceir hefyd dylanwad gref cerddoriaeth Romani (Sipswn).[4]

Cerddoriaeth sy'n cyd-fynd â phartïon priodas, angladdau neu benodau syml o fywyd bob dydd, mae'r klezmer yn cael ei eni o fewn cymunedau Iddewig Dwyrain Ewrop, yn enwedig y cymunedau Hasidig. Mae'r gerddoriaeth hon yn mynegi hapusrwydd a llawenydd yn ogystal â dioddefaint a phruddglwyf, sy'n nodweddiadol o gerddoriaeth Iddewig. Prif offeryn y byd Iddewig o shtetl a getoau yw'r ffidil yn sicr, ond yn y klezmer bydd y clarinét a'r offerynnau pres yn dod yn fwy a mwy pwysig, yn enwedig yr utgorn, offerynnau taro, offerynnau melodig taro fel y simbalom ac offerynnau eraill fel y soddgrwth. hefyd gyda swyddogaeth basset cludadwy. Bydd Klezmer yn cyfrannu'n fawr at ffurfio jazz, pan symudodd llawer o Iddewon a erlidiwyd yn Ewrop i America.

Repertoire[golygu | golygu cod]

Yn ôl Walter Zev Feldman, ymddangosir bod repertoire dawns klezmer yn weddol unffurf ar draws hen ardal Parth y Drefendigaeth Iddewis (Pale of Settlement - yn fras ardal ffiniol Rwsia, Belarws, hen wlad Pwyl, Iwcrain a Moldofa) o fewn Ymerodraeth Rwsia.[5] Cynhyrchwyr llawer o'r repertoire klezmer traddodiadol gan gerddorion broffesiynnol klezmer yn arddull yr ardal leol a'i thraddodiadau a ceir llawer o rannu cerddoriaeth gyda chaneuon a thonau di-Iddewig lleol, yn enwedig cerddoriaeth Rwmania (yn enwedig Moldofa), Iwcrain a cherddoriaeth Otomanaidd, a cherddoriaeth lleiafrifoedd oedd yn byw yn yr un pathau â'r Iddewon yn ne ddwyrain Ewrop megis Tatars y Crimea.

Klezmer mewn diwylliant poblogaidd cenedl Bobl[golygu | golygu cod]

Celfluniau Klezmer gan Lev Segal ar Stryd Herzl, Netanya, Israel

Er na fyddai'r term 'klezmer' yn adnabyddus i bawb, mae'r gerddoriaeth i'w chlywed ac wedi cael ei defnyddio mewn diwylliant poblogaidd, torfol. Ymysg y cyflwyniad cynharaf a mwyaf bpoblogaidd i'r gerddoriaeth klezmer ymysg cenedl-ddynion byddai sioe gerdd Fiddler on the Roof o 1964 a'r ffilm a gyfarwyddwyd a chynhyrchwyd gan Norman Jewison, yn 1971 am hanes cymuned Iddewig yn nwyrain Ewrop.

Artistiaid Klezmer[golygu | golygu cod]

Gellir dod o hyd i restr o artistiaid klezmer trwy bori trwy'r categorïau sy'n gysylltiedig â cherddorion a bandiau klezmer.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ Hankus Netsky, "American Klezmer: A Brief History" from American Klezmer: Its Roots and Offshoots Ed. Mark Slobin, p.13
  2. ↑ "About the Klezmer Revival". klezmershack.com. Cyrchwyd 19 January 2016.
  3. ↑ "YIVO | Music: Traditional and Instrumental Music". Yivoencyclopedia.org. Cyrchwyd 2016-01-19.
  4. ↑ Mark Slobin, Fiddler on the Move. p.93.
  5. ↑ "Bulgareasca/Bulgarish/Bulgar: The Transformation of a Klezmer Dance Genre" by Walter Zev Feldman in American Klezmer p.84

Dolenni allanol[golygu | golygu cod]

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Klezmer&oldid=11525729"