Effaith plaladdwyr ar iechyd

Oddi ar Wicipedia
Effaith plaladdwyr ar iechyd
Enghraifft o'r canlynolclefyd Edit this on Wikidata
Matheffaith amgylcheddol plaladdwyr, meddwdod Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Gall effeithi plaladdwyr ar iechyd fod yn ddifrifol neu'n cael eu gohirio dros gyfnod yn y bobl sy'n dod i gysylltiad â nhw.[1] Gall effeithiau acíwt gynnwys gwenwyno, a all fod yn argyfwng meddygol.[2] Mae tystiolaeth gref yn bodoli ar gyfer canlyniadau iechyd negyddol hirdymor eraill o ddod i gysylltiad a phlaladdwyr gan gynnwys namau geni, marwolaeth ffetws,[3][4] canser, ac anhwylder niwrolegol gan gynnwys clefyd Parkinson.[5] Mae gwenwyndra plaladdwyr yn dibynnu ar y math o gemegyn, y man mae'n cyrraedd y corff, cryfder y dos, a'r cyfnod amser mae'n dod i gysylltiad a'r corff.[5]

Yn ôl Confensiwn Stockholm ar Lygryddion Organig Parhaus (2001), roedd 9 o'r 12 cemegyn mwyaf peryglus a pharhaus yn blaladdwyr,[6][7] mae llawer ohnynt bellach wedi'u gwahardd rhag cael eu defnyddio.

Y llwybr i'r corff[golygu | golygu cod]

Gall pobl ddod i gysylltiad â phlaladdwyr, sy'n cynnwys pryfleiddiaid, chwynladdwyr, ffwngladdiadau, trwy nifer o wahanol lwybrau gan gynnwys: yn y gwaith, yn y cartref, yr ysgol, yn yr aer, mewn dŵr, pridd, ac mewn bwyd. Mae bron pob bod dynol yn dod i gysylltiad, i ryw lefel, a phlaladdwyr.[5][8] Gall y cysylltiad a'r corff ddigwydd trwy lyncu, anadlu, neu gysylltiad â chroen.[9] Gall rhai plaladdwyr aros yn yr amgylchedd am gryn amser.

Ceir pryderon bod plaladdwyr sy’n cael eu defnyddio i reoli plâu ar gnydau bwyd yn beryglus i bobl sy’n bwyta’r bwydydd hynny. Mae llawer o gnydau bwyd, gan gynnwys ffrwythau a llysiau, yn cynnwys gweddillion plaladdwyr hyd yn oed ar ôl cael eu golchi neu eu plicio. Gall cemegau nad ydynt yn cael eu defnyddio mwyach ond sy'n gallu gwrthsefyll dadelfennu am gyfnodau hir aros mewn pridd a dŵr ac, felly, mewn bwyd.[10] Er enghraifft, roedd y rhan fwyaf o bobl yn yr Unol Daleithiau yn 2023 yn dal i fod â lefelau canfyddadwy o dichlorodiphenyltrichloroethane (DDT), pryfleiddiad, er gwaethaf iddo gael ei waharddiad yn yr Unol Daleithiau yn 1972.[7] Mae'r pryderon hyn yn un rheswm dros y mudiad bwyd organig. Yng Nghaliffornia, mae 92% o weithwyr fferm yn Latino[11] ac mae'r lefel o blaladdwyr yn eu cyrff yn 906% yn uwch na gweithwyr fferm mewn siroedd lle mae'r boblogaeth Latino yn llai na 24%. Mae hyn wedi codi pryderon ynghylch cyfiawnder amgylcheddol.[12]

Oherwydd y defnydd cyffredin o blaladdwyr mewn amaethyddiaeth, mae Comisiwn Codex Alimentarius y Cenhedloedd Unedig wedi argymell safonau rhyngwladol ar gyfer terfynau gweddillion uchaf (maximum residue limits; MRLs), ar gyfer plaladdwyr unigol mewn bwyd. Yn yr Unol Daleithiau, mae lefelau'r gweddillion y caniateir iddynt aros ar fwydydd yn gyfyngedig yn seiliedig ar lefelau goddefgarwch a ystyrir yn ddiogel fel y sefydlwyd gan Asiantaeth Diogelu Amgylchedd yr Unol Daleithiau (EPA).[13] Mae EPA yn gosod y lefelau a ganiateir o blaladdwyr yn seiliedig ar gryfder y gwenwyn, ei gynhyrchion dadelfennu, maint ac amlder y defnydd o blaladdwyr, a faint o'r plaladdwr (neu olion ohono) sydd ar ôl mewn bwyd pan gaiff ei farchnata a'i ddosbarthu.[14] Ceir lefelau goddefiant gan ddefnyddio asesiadau risg gwyddonol y mae'n ofynnol i weithgynhyrchwyr plaladdwyr eu cynnal Profir effeithiau un plaladdwr ar y tro ac ychydig o wybodaeth sydd ar gael am effeithiau synergaidd posibl dod i gysylltiad a nifer o blaladdwyr yn yr aer, bwyd a dŵr ar iechyd pobl.[15]

Er bod plaladdwyr yn cael ei gysylltu'n gyffredin ag amaethyddiaeth, defnyddir plaladdwyr hefyd fel rhan o ymyriadau iechyd cyhoeddus i reoli clefydau a gludir gan fector (ee malaria a gwibgymalwst (twymyn Dengue) a phlanhigion diangen wrth dirlunio parciau a gerddi.[5]

Effeithiau difrifol[golygu | golygu cod]

Gall problemau iechyd acíwt ddigwydd mewn gweithwyr sy'n trin plaladdwyr, fel poen yn y bol, pendro, cur pen, cyfog, chwydu, yn ogystal â phroblemau croen a llygaid.[16] Yn Tsieina, lle nad oes cymaint o reolau ynghylch plaladdwyr, amcangyfrifir bod hanner miliwn o bobl yn cael eu gwenwyno gan blaladdwyr bob blwyddyn, gyda 500 ohonynt yn marw.[17] Gall pyrethrins, pryfleiddiaid cyffredin achosi cyflwr a allai fod yn farwol os caiff ei anadlu.[18]

Effeithiau tymor hir[golygu | golygu cod]

Canser[golygu | golygu cod]

Mae llawer o astudiaethau wedi archwilio effeithiau dod i gysylltiad â phlaladdwyr ar y risg o ganser. Mae cysylltiadau wedi'u canfod â: liwcemia, lymffoma, yr ymennydd, yr arennau, y fron, y prostad, pancreas, yr afu, yr ysgyfaint, y stumog, yr oesoffagws, a chanserau'r croen.[7][19] Mae'r risg gynyddol hon yn digwydd gyda yng ngerddi tai a ffermydd masnachol.[7] Ceir cyfraddau uwch o ganser ymhlith gweithwyr fferm sy'n defnyddio'r cemegau hyn.[20] Mae astudiaethau'n awgrymu cysylltiad rhwng dod i gysylltiad a carbamad a glioma a meningioma, dod i gysylltiad a glyffosad a lymffoma B-cell mawr gwasgaredig, yn ogystal a dod i gysylltiad ag alachlor a chanser y laryncs.[21]

Mae amlygiad galwedigaethol mam i blaladdwyr yn ystod beichiogrwydd yn cynyddu risg ei phlentyn o gael liwcemia, tiwmor Wilms, a chanser yr ymennydd.[7][22] Mae dod i gysylltiad â phryfleiddiaid yn y cartref a chwynladdwyr y tu allan yn gysylltiedig â chanserau gwaed mewn plant.[23] Canfu adolygiad systematig yn 2007 fod "y rhan fwyaf o astudiaethau ar lymffoma a liwcemia nad ydynt yn Hodgkin yn dangos cysylltiadau cadarnhaol ag amlygiad plaladdwyr" ac felly daeth i'r casgliad y dylid lleihau'r defnydd cosmetig o blaladdwyr.[24]

Niwrolegol[golygu | golygu cod]

Ceir mwy a mwy o dystiolaeth o effeithiau niwrolegol dod i gysylltiad a phlaladdwyr a gall fod mewn cysylltiad a lefelau uchel o blaladdwyr effeithio ar y system nerfol ganolog, gan achosi niwro-wenwyndra, gan gynnwys newidiadau gwybyddol ac ysgogol.[25][3] Pan ddaw mam i gysylltiad ag organoffosffadau yn y groth yn ystod plentyndod cynnar gall y plaladdwyr hyn achosi nam niwroddatblygiadol,[3][26][27] yn arbennig oherwydd bod rhai plaladdwyr a'u metabolion yn croesi'r brych a rhwystro llif y gwaed i ymennydd y ffetws.[27] Yn ogystal, mae croniad o amlygiad cronig wedi bod yn gysylltiedig â risg uwch o ddatblygu clefyd niwroddirywiol yn ddiweddarach mewn bywyd.[3] [26] [19] Mae tystiolaeth gref bod amlygiad cronig i blaladdwyr yn cynyddu'r risg o ddatblygu clefyd Parkinson, o bosibl trwy effeithiau gwenwynig uniongyrchol ar niwronau dopaminergig (sy'n cael eu disbyddu mewn clefyd Parkinson).[26] Yn ogystal, mae tystiolaeth gynyddol bod amlygiad cronig yn cynyddu'r risg o glefyd Alzheimer.[26] [19] Awgrymodd adolygiad o astudiaethau lluosog a edrychodd ar amlygiad uchel i blaladdwyr, yn bennaf organoffosffadau, ymhlith gweithwyr amaethyddol ganlyniadau niwrolegol ar gyfer datguddiadau o'r fath.[21] Mae amlygiad uchel i blaladdwyr yn gysylltiedig ag anhwylderau niwrolegol, niwroseiciatrig, a niwroddirywiol ymhlith gweithwyr amaethyddol sy'n defnyddio'r plaladdwyr.[21] [19] Yr anhwylderau a adroddwyd yw: ADHD, iselder, gorbryder, pendro, cur pen a nam arogleuol (a ddefnyddiwyd fel dangosydd cynnar ar gyfer anhwylderau niwroddirywiol).[21]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ U.S. Environmental Protection Agency (30 Awst 2007), Pesticides: Health and Safety. National Assessment of the Worker Protection Workshop #3.
  2. ↑ "Management of acute organophosphorus pesticide poisoning" (yn English). Lancet 371 (9612): 597–607. February 2008. doi:10.1016/S0140-6736(07)61202-1. PMC 2493390. PMID 17706760. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2493390.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 "Non-cancer health effects of pesticides: systematic review and implications for family doctors". Canadian Family Physician 53 (10): 1712–1720. October 2007. PMC 2231436. PMID 17934035. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2231436.
  4. ↑ "Prenatal and childhood exposure to pesticides and neurobehavioral development: review of epidemiological studies". International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 21 (2): 121–132. 2008. doi:10.2478/v10001-008-0014-z. PMID 18614459.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 "Exposure to pesticides and the associated human health effects". The Science of the Total Environment 575: 525–535. January 2017. Bibcode 2017ScTEn.575..525K. doi:10.1016/j.scitotenv.2016.09.009. PMID 27614863.
  6. ↑ "What are POPs?". Pops.int. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-04-16. Cyrchwyd 2014-02-04.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 "Pesticides and health risks". Journal of Obstetric, Gynecologic, and Neonatal Nursing 39 (1): 103–110. 2010. doi:10.1111/j.1552-6909.2009.01092.x. PMID 20409108.
  8. ↑ U.S. Environmental Protection Agency (December 1999), Spray drift of pesticides. Retrieved on September 15, 2007.
  9. ↑ "Endocrine disrupting chemicals: exposure, effects on human health, mechanism of action, models for testing and strategies for prevention". Reviews in Endocrine & Metabolic Disorders 21 (1): 127–147. March 2020. doi:10.1007/s11154-019-09521-z. PMID 31792807.
  10. ↑ Cornell University, College of Veterinary Medicine (March 1999), Consumer concerns about pesticides in food. Fact Sheet #24. Retrieved on 2007-10-25.
  11. ↑ "Farmworkers in California: A Brief Introduction". CRB Short Subjects. October 2013. https://latinocaucus.legislature.ca.gov/sites/latinocaucus.legislature.ca.gov/files/CRB%20Report%20on%20Farmworkers%20in%20CA%20S-13-017.pdf.
  12. ↑ "Pesticide use in California remains at record high, new data show | Pesticide Action Network". www.panna.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-12-30. Cyrchwyd 2022-12-30.
  13. ↑ U.S. Environmental Protection Agency (March 27, 2007), Pesticides and food: What the pesticide residue limits are on food. epa.gov. Retrieved on September 15, 2007.
  14. ↑ U.S. Environmental Protection Agency (July 24, 2007), Setting tolerances for pesticide residues in foods. epa.gov. Retrieved on September 15, 2007.
  15. ↑ Rabideau, Christine L. Multiple pesticide exposure: Immunotoxicty and oxidative stress 2001
  16. ↑ Ecobichon DJ. 1996. Toxic effects of pesticides. In: Casarett and Doull's Toxicology: The Basic Science of Poisons (Klaassen CD, Doull J, eds). 5th ed. New York:MacMillan, 643–689.
  17. ↑ Lawrence, Dune (February 13, 2007), Chinese develop taste for organic food: Higher cost no barrier to safer eating. Bloomberg News, International Herald Tribune Retrieved on 2007-10-25.
  18. ↑ Medline Plus (May 17, 2006), Medical Encyclopedia: Insecticide. Retrieved on September 15, 2007.
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 19.3 "Pesticides and human chronic diseases: evidences, mechanisms, and perspectives". Toxicology and Applied Pharmacology 268 (2): 157–177. April 2013. doi:10.1016/j.taap.2013.01.025. PMID 23402800.
  20. ↑ "Studying health outcomes in farmworker populations exposed to pesticides". Environmental Health Perspectives 114 (6): 953–960. June 2006. doi:10.1289/ehp.8526. PMC 1480483. PMID 16760000. http://www.ehponline.org/members/2006/8526/8526.html. Adalwyd 2007-09-15.
  21. ↑ 21.0 21.1 21.2 21.3 "Synthetic Pesticides and Health in Vulnerable Populations: Agricultural Workers". Current Environmental Health Reports 7 (1): 13–29. March 2020. doi:10.1007/s40572-020-00266-5. PMC 7035203. PMID 31960353. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7035203.
  22. ↑ "Childhood leukaemia and parental occupational exposure to pesticides: a systematic review and meta-analysis". Cancer Causes & Control 21 (6): 787–809. June 2010. doi:10.1007/s10552-010-9516-7. PMID 20467891.
  23. ↑ "Residential Exposure to Pesticide During Childhood and Childhood Cancers: A Meta-Analysis". Pediatrics 136 (4): 719–729. October 2015. doi:10.1542/peds.2015-0006. PMID 26371195.
  24. ↑ "Cancer health effects of pesticides: systematic review". Canadian Family Physician 53 (10): 1704–1711. October 2007. PMC 2231435. PMID 17934034. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2231435.
  25. ↑ "Neurotoxicity of pesticides". Acta Neuropathologica 138 (3): 343–362. September 2019. doi:10.1007/s00401-019-02033-9. PMC 6826260. PMID 31197504. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6826260.
  26. ↑ 26.0 26.1 26.2 26.3 "An extensive review on the consequences of chemical pesticides on human health and environment" (yn en). Journal of Cleaner Production 283: 124657. 2021-02-10. arXiv:6. doi:10.1016/j.jclepro.2020.124657. ISSN 0959-6526. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0959652620347016.
  27. ↑ 27.0 27.1 "Reproductive Health Risks Associated with Occupational and Environmental Exposure to Pesticides". International Journal of Environmental Research and Public Health 18 (12): 6576. June 2021. arXiv:6. doi:10.3390/ijerph18126576. PMC 8296378. PMID 34207279. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8296378.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Effaith_plaladdwyr_ar_iechyd&oldid=11815472"