Twnnel Rheilffordd Gotthard

Twnnel Rheilffordd Gotthard
Enghraifft o'r canlynol	twnnel rheilffordd, vertex tunnel
Dechrau/Sefydlu	22 Mai 1882
Lled y cledrau	1435 mm
Gweithredwr	Twneli Rheilffordd y Swistir
Gwladwriaeth	Y Swistir
Rhanbarth	Uri, Göschenen, Ticino, Airolo
Hyd	15.003 ±0.001 cilometr
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae Twnnel Rheilffordd Gotthard yn dwnnel 15km o hyd wedi'i leoli yn y Swistir sy'n croesi Massif St Gotthard yn Alpau Lepontine o'r gogledd i'r de o Göschenen i Airolo. Ar y pryd, hwn oedd y twnnel hiraf yn y byd, 15 cilometr o hyd. Mae lein Rheilffordd Gotthard yn rhedeg drwyddi. Noder bod twnnel newydd wahanol wedi ei hagor yn 2020, Twnnel Rheilffordd Sylfaen Gotthard.

Nodweddion[golygu | golygu cod]

Yn hanesyddol, roedd llwybr Gotthard wedi bod yn un a ffefrir ar gyfer taith teithwyr ar droed neu ar gefn pecyn ers canrifoedd.^[1]

Mae ceg ogleddol y twnnel wedi'i leoli yn Göschenen, yng nghanton Uri, ar 1,106m a'r geg ddeheuol yn Airolo, yng nghanton Ticino, yn 1,142metr. Pwynt uchaf yr isadeiledd yw 8 km o geg y gogledd ar 1,151m.

Mae'r twnnel yn diwb sengl gyda dau drac (un ar gyfer pob cyfeiriad cylchrediad). Mae trenau'n cymryd oddeutu 11 munud i fynd trwy'r twnnel. Fe'i hadeiladwyd fel twnnel turio sengl ar gyfer rheilffordd trac dwbl mesurydd safonol drwyddo.^[2]

Adeiladu[golygu | golygu cod]

Adeiladwyd y twnnel rhwng 1871 a 1881 o dan gyfarwyddyd y peiriannydd o'r Swistir, Louis Favre.

Dechreuwyd diflas o'r ddwy ochr ar yr un pryd, gan ddibynnu ar arolygu cywir i gadw pob twll mewn aliniad â'i gilydd. Ymhlith campau eraill, roedd y broses ddiflas yn cynnwys y defnydd cyntaf ar raddfa fawr o ddeinameit, arloesedd cymharol ddiweddar a gafodd ei patentio yn 1867. Arloesedd allweddol arall oedd defnyddio peiriannau twnelu mecanyddol, y gwnaeth y peiriannydd Swistir Louis Favre, goruchwyliwr y gwaith yn ogystal â phrif gontractwr, yr eiriolir yn gryf drosto er gwaethaf rhywfaint o bwysau i wneud mwy o ddefnydd o ddiflas â llaw.^[1] Gellir credydu'r peirianneg a ddefnyddiwyd i greu'r twnnel i raddau helaeth i Favre, er nad oedd yn gallu gweld ei gwblhau, ar ôl dioddef trawiad angheuol ar y galon tra oedd y tu mewn i'r twnnel ar 19 Gorffennaf 1879, prin chwe mis cyn y byddai torri tir newydd yn cael ei gyflawni.^[1]

Er bod y cyfarfyddiad daeareg fel rheol yn cynnwys creigiau o ddigon o galedwch i ddefnyddio drilio mecanyddol, roedd y rhai o galedwch eithriadol yn aml yn dod ar eu traws, gan arwain at hyd yn oed y driliau gorau yn cael eu difetha ac yn arafu cyfradd y cynnydd yn fawr, weithiau i gyn lleied ag un metr y dydd.^[1] Roedd yna hefyd ran o gyfarfyddiad creigwely wedi'i ddadgyfuno'n llwyr, y gellid ei glirio gan ddefnyddio technegau llaw traddodiadol yn unig, a ddaeth â'r risg o gwymp posibl. Er mwyn cael digon o gliriad ar gyfer rhedeg trenau, cromennwyd y nenfwd ar ôl cwblhau diflas datblygedig.^[1]

Marwolaethau Gweithwyr[golygu | golygu cod]

Cafodd y gwaith anawsterau mawr i'w gorffen oherwydd rhesymau ariannol, technegol, daearegol ac iechyd, gyda'r gweddill o fwy na 10,000 o weithwyr wedi'u lladd. Roedd y broblem iechyd a arweiniodd at farwolaeth y gweithwyr oherwydd y paraseit Ancylostoma duodenale a aeth i mewn i'r corff trwy draed noeth y glowyr gan achosi cyflwr cachectig, a elwir yn "cachecsia glowyr".

Arweiniodd amodau gwaith gwael y gweithwyr i fynd ar streic ym 1875, a gafodd ei atal gan fyddin y Swistir, gan adael pedwar gweithiwr yn farw.

Gweithrediad[golygu | golygu cod]

Agorwyd y twnnel i draffig o'r diwedd ym 1882 ac fe'i gweithredwyd gan y cwmni preifat Gotthardbahn a oedd yn cynnig gwasanaethau rhwng Lucerne a Chiasso (ar y ffin rhwng y Swistir a'r Eidal). Cymerwyd cwmni Gotthardbahn drosodd gan Rheilffyrdd Ffederal y Swistir ym 1909.

Ym 1920 cwblhawyd trydaneiddio'r twnnel.

Hyd nes agor Twnnel Ffordd Sant Gotthard, cynigiwyd gwasanaethau rheilffordd i gludo ceir a thryciau o un pen i'r twnnel i'r llall. Hyd yn oed heddiw mae gwasanaeth o'r fath yn bodoli rhwng ffiniau'r Almaen a'r Eidal er mwyn lleihau traffig tryciau ar ffyrdd y Swistir.