Rathmullan
 | |
| Math | anheddiad dynol  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Swydd Donegal |
| Gwlad |  Gweriniaeth Iwerddon |
| Uwch y môr | 32 metr |
| Cyfesurynnau | 55.0942°N 7.5375°W |
 | |
Pentref glan môr a trefgordd ar Benrhyn Fánaid (Saesneg: Penrhyn Fanad) yn Dún na nGall (Swydd Donegal), Gweriniaeth Iwerddon yw Ráth Maoláin (Saesneg: Rathmullan).[1] Fe'i lleolir ar lan orllewinol Loch Súilí (Llyn Swilly), 11km i'r gogledd-ddwyrain o Ráth Mealtain (Ramelton) a 12km i'r dwyrain o Baile na nGallóglach (Milford). Ráth Maoláin oedd y man ymadael yn ystod Ffoad yr Ieirll yn 1607, trobwynt mawr yn hanes Iwerddon.
Hanes[golygu | golygu cod]
Mae tystiolaeth o anheddiad hynafol yn yr ardal yn cynnwys beddrodau llys a safleoedd amddiffynfeydd yn nhrefi cyfagos Craobhaire Uachtarach (Crevary Upper) a Baile na Bó (Ballyboe).[2][3]
O fewn pentref Ráth Maoláin mae mynachlog Carmelaidd adfeiliedig, yn dyddio i 1516, a adeiladwyd gan Eoghan Rua MacSweeney.[3] Cafodd y mynachlog ei anrheithio gan y garsiwn Seisnig o Sligeach (Sligo) ym 1595. Yn 1617, meddiannwyd y fynachlog gan esgob Protestannaidd Raphoe, y Sais Andrew Knox. Trodd yr esgob y fynachlog wedi hynny yn dŷ caerog gan ragweld ymosodiad posibl gan Ffrainc yn ystod Rhyfeloedd Napoleon.
Ar 14 Medi 1607, gadawodd 99 o bendefigion yr Urdd Aeleg, gan gynnwys Clan Ó Néill a Clan Ó Domhnaill, Ráth Maoláin am gyfandir Ewrop, yn yr hyn a elwir yn Ffoad yr Ieirll. Ar 14 Medi 2007, ymwelodd arlywydd Iwerddon, Mary McAleese â'r pentref i nodi 400 mlynedd ers y digwyddiad. Dadorchuddiodd gerflun gan John Behan sy'n cynrychioli cyflwr y dynion a arweiniwyd gan yr aristocratiaid Gaeleg.[4]
Mae olion tŵr neu fatri Martello yn y pentref sy'n gwasanaethu fel canolfan dreftadaeth. Roedd yr amddiffynfa yn un o chwech a adeiladwyd yn wreiddiol yn 1813 gan y Prydeinwyr fel rhan o amddiffynfa ar hyd Lough Swilly yn erbyn goresgyniad ofnus Napoleon.[5] Cafodd y cyflegfreydd hyn eu staffio hyd at ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf i amddiffyn llongau rhyfel Prydeinig a oedd wedi'u hangori yn Lough Swilly.[6]
Mwynderau[golygu | golygu cod]
Ceir tair eglwys yn Ráth Maoláin: Eglwys Gatholig San Joseff,[7] Eglwys St. Columb yn Iwerddon ( Plwyf Killygarvan ),[8] ac Eglwys Bresbyteraidd Rathmullan.[9]
Mae cyfleusterau eraill yn Ráth Maoláin yn cynnwys siopau, canolfan adnoddau, sba, lleoliad priodas (Drumhalla House), a gwesty.
Digwyddiadau[golygu | golygu cod]
Cynhelir Gŵyl Bysgota Môr Dwfn Llyn Swilly yn lleol ym mis Mehefin. Cynhaliwyd gŵyl 2007 ddydd Sadwrn 2 Mehefin a dydd Sul 3 Mehefin.
Llenyddiaeth[golygu | golygu cod]
Ráth Maoláin yw lleoliad nofel yr awdur Awstralaidd-Prydeinig, Brand King, An Irish Winter,[10] a gyhoeddwyd yn 2020. Disgrifir nifer o nodweddion y pentref yn y nofel, gan gynnwys y traeth lleol. Ceir nofio dŵr oer traddodiadol ar Ddydd Calan a cheir nifer o olygfeydd o Beachcomber Bar a Chaffi Bonnan Bui.
Pobl nodedig[golygu | golygu cod]
- Ian Anderson (1925–2005), cyn Lywydd Cyngor Deddfwriaethol Ynys Manaw.
- Mary McAlister (1896–1976), nyrs Albanaidd a aned yn Iwerddon a ddaeth yn AS dros Blaid Lafur y DU.
- Bu Hugh Law (1818–1883), Arglwydd Ganghellor Iwerddon, farw yma yn 1883.
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
- Rhestr o abatai a phriordai yn Iwerddon (Sir Donegal)
- Rhestr o drefi a phentrefi Gweriniaeth Iwerddon
- Rhestr o abatai a phriordai Gweriniaeth Iwerddon
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Ráth Maoláin/Rathmullan". logainm.ie. Placenames Database of Ireland. Cyrchwyd 7 Mai 2022.
- ↑ Cody, Eamon, ed. (2002), Survey of the Megalithic Tombs of Ireland. Volume VI, County Donegal, Dublin: Government Stationery Office
- ↑ 3.0 3.1 Archaeological Survey of County Donegal. A description of the field antiquities of the County from the Mesolithic Period to the 17th century, Lifford: Donegal County Council, 1983
- ↑ "McAleese unveils Flight of Earls statue". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-10.
- ↑ "Rathmullan Fort, Kerrs Bay Road, Rathmullan And Ballyboe, Rathmullan, Donegal". buildingsofireland.ie. Cyrchwyd 10 May 2023.
- ↑ "Local history". St. Joseph's School, Rathmullan. Cyrchwyd 7 Chwefror 2021.
- ↑ "St. Joseph's Church". Diocese of Raphoe. Cyrchwyd 7 Chwefror 2021.
- ↑ "St. Columb's Church". Buildings of Ireland. Cyrchwyd 7 Chwefror 2021.
- ↑ "Rathmullan Presbyterian Church". Presbyterian Church in Ireland. Cyrchwyd 7 Chwefror 2021.
- ↑ King, Brand (30 Mehefin 2020). An Irish Winter. The Choir Press. ISBN 9781789630992.