Pensaernïaeth Pueblo
Mae pensaernïaeth Pueblo yn cyfeirio at bensaernïaeth draddodiadol pobl Pueblo yn yr hyn sydd bellach yn dde-orllewin yr Unol Daleithiau, yn enwedig New Mexico. Addaswyd llawer o'r un technegau adeiladu yn ddiweddarach gan Hisbaenwyr New Mexico i'r Arddull Diriogaethol. Roedd pensaernïaeth Pueblo a Hispanaidd hefyd yn sail i bensaernïaeth Adfywiad Pueblo a phensaernïaeth Adfywiad Tiriogaethol, arddulliau rhanbarthol de-orllewin yr Unol Daleithiau yn yr 20fed ganrif sy'n parhau i fod yn boblogaidd.
Hanes[golygu | golygu cod]
Dechreuodd pobl Pueblo hynafol adeiladu strwythurau pueblo am y tro cyntaf yn ystod Cyfnod Pueblo I (750-900 OC). Pan gyrhaeddodd gwladychwyr Sbaenaidd y de-orllewin, gan ddechrau yn y 1500au hwyr, dysgon nhw'r technegau adeiladu lleol gan y bobl Pueblo a'u haddasu i ffitio eu mathau o adeiladau eu hunain, megis haciendas ac eglwysi cenhadol.[1] Mabwysiadodd y bobl Pueblo hefyd rai o'r arloesiadau Sbaenaidd, gan gynnwys gweithgynhyrchu briciau clai wedi'u pobi yn yr haul.[2] Wrth i ddeunyddiau adeiladu modern fel brics, gwydr, a choed wedi'i felinio ddod yn haws i'w cael yn ystod y cyfnod Tiriogaethol ac yn enwedig gyda dyfodiad y rheilffyrdd yn y 1870au a'r 1880au, aeth y dulliau adeiladu traddodiadol allan o fri, er eu bod yn parhau i fod yn gyffredin yn y pueblos eu hunain a mewn ardaloedd gwledig eraill. Profodd pensaernïaeth Pueblo adfywiad yn y 1920au a'r 1930au fel arddull adfywiad rhamantaidd, Adfywiad Pueblo, ac mae'n parhau i fod yn boblogaidd yn New Mexico.
Nodweddion[golygu | golygu cod]
Adeiladwyd adeiladau Pueblo gan amlaf o fricsen glai, er bod carreg hefyd yn cael ei defnyddio pan oedd ar gael, er enghraifft yn Chaco Canyon. Mae gan yr adeiladau doeau gwastad wedi'u cynnal gan drawstiau pren garw o'r enw vigas a lathau neu latillas perpendicwlar llai. Mae'r vigas fel arfer yn ymestyn trwy wyneb y wal allanol. Mae strwythurau mwy yn aml ar ffurf terasau aml-lawr gyda'r lefelau uwch wedi'u gosod yn ôl. Yn draddodiadol, defnyddiwyd ysgolion i gyrraedd y lloriau uwch, ac roedd adeiladau yn aml yn lled-gaerog gydag ychydig iawn o agoriadau drysau a ffenestri ar lefel y ddaear. Mewn adeiladau modern, mae drysau a ffenestri confensiynol yn fwy cyffredin, ac yn aml byddent yn cael eu hôl-osod mewn adeiladau hŷn. Mae elfennau allweddol eraill o bensaernïaeth Pueblo yn cynnwys kivas, sef ystafelloedd seremonïol crwn sydd yn rhannol neu'n gyfan gwbl o dan y ddaear, a chyrtiau neu sgwariau caeedig.[3][4] Mae pwyslais ar fannau cymunedol yn hytrach na mannau preifat, gyda'r cwrt caeedig yn ganol i'r pentref a bywyd y pentref, tra bod ardaloedd preswyl a storio yn fwy iwtilitaraidd ac wedi'u trefnu o amgylch y cyrion.
Yn ôl pensaer a hanesydd o Santa Clara, Rina Swentzell, gellir deall pensaernïaeth Pueblo yng nghyd-destun "byd lle nad yw tŷ neu strwythur yn wrthrych - na'n beiriant i fyw ynddo - ond yn rhan o olwg byd cosmolegol sy'n cydnabod lluosogrwydd, cydamseroldeb, cynhwysiant, a rhyng-gysylltiad."[5] Yn y traddodiad hwn, mae adeiladau'n cael eu hystyried yn endidau byw gyda hyd oes gyfyngedig, a "bwydir" blawd corn iddynt ar ôl eu hadeiladu er mwyn iddynt gael bywyd da."[6] Mae'r "canolbwynt" yn gysyniad pwysig, gyda'r sgwâr yn ganolbwynt ffisegol y pentref a chanolbwynt metaffisegol y bydysawd:
| “ | The "heart of the earth" or bu-ping-geh (heart of the pueblo) for the Tewa people is the open community space within the village where ritual dances and other community activities happen. The bu-ping-geh contains the literal center of the earth, the nan-sipu, which translates as "the belly-root" of the earth. Each pueblo's cosmos encircles the nan-sipu, and the surrounding mountains, where the sky and earth touch, are the boundaries of the well-organized spaces in which people, animals, and spirits live. | ” |
Gall y nan-sipu gael ei farcio'n anamlwg gyda cherrig.[7] Mae'r syniad o ddod allan o'r ddaear a dychwelyd iddi hefyd yn bwysig, yn enwedig yn y kivas tanddaearol a'r ysgolion a ddefnyddir i esgyn o un lefel i'r llall.[8] Nododd merch Swentzell, y cerflunydd Roxanne Swentzell, fod y cysylltiad dros nifer o ganrifoedd rhwng y pueblos â'r dirwedd yn nodwedd allweddol arall o bensaernïaeth Pueblo:
| “ | You may watch a tree grow up from a little baby tree to a big tree and then cut it down and use it in your house for a viga. But you know that tree. It's your family. The dirt you go get to plaster or make your adobes with and stuff, it's just right there. So you know where the good dirt is and where the not-so-good dirt is. It's absolutely having a relationship. | ” |
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Bunting, Bainbridge (1976). Early Architecture in New Mexico. Albuquerque: University of New Mexico Press.
- ↑ Markovich, Nicholas C.; Preiser, Wolfgang F. E.; Sturm, Fred G. (2015). Pueblo Style and Regional Architecture (yn Saesneg). New York: Routledge. t. 20. ISBN 978-1-317-39883-7. Cyrchwyd June 13, 2020.
- ↑ Lekson, Stephen H. (1984). Great Pueblo Architecture of Chaco Canyon (PDF). Albuquerque, NM: National Park Service. Cyrchwyd June 13, 2020.
- ↑ "Pueblo architecture". Encyclopædia Britannica. Cyrchwyd June 13, 2020.
- ↑ Swentzell, Rina (2015). "Pueblo Space, Form, and Mythology". In Markovich, Nicholas C.; Preiser, Wolfgang F. E.; Sturm, Fred G. (gol.). Pueblo Style and Regional Architecture (yn Saesneg). Abingdon: Routledge. tt. 23–29. ISBN 978-1-317-39883-7. Cyrchwyd February 20, 2021.
- ↑ Swentzell, Rina (1997). "An Understated Sacredness". In Morrow, Baker H.; Price, Vincent Barrett (gol.). Anasazi Architecture and American Design (yn Saesneg). Albuquerque: UNM Press. tt. 186–189. ISBN 978-0-8263-1779-7.
- ↑ Swentzell, Rina (1997). "An Understated Sacredness". In Morrow, Baker H.; Price, Vincent Barrett (gol.). Anasazi Architecture and American Design (yn Saesneg). Albuquerque: UNM Press. tt. 186–189. ISBN 978-0-8263-1779-7.Swentzell, Rina (1997). "An Understated Sacredness". In Morrow, Baker H.; Price, Vincent Barrett (eds.). Anasazi Architecture and American Design. Albuquerque: UNM Press. pp. 186–189. ISBN 978-0-8263-1779-7.
- ↑ Swentzell, Rina (2015). "Pueblo Space, Form, and Mythology". In Markovich, Nicholas C.; Preiser, Wolfgang F. E.; Sturm, Fred G. (gol.). Pueblo Style and Regional Architecture (yn Saesneg). Abingdon: Routledge. tt. 23–29. ISBN 978-1-317-39883-7. Cyrchwyd February 20, 2021.Swentzell, Rina (2015). "Pueblo Space, Form, and Mythology". In Markovich, Nicholas C.; Preiser, Wolfgang F. E.; Sturm, Fred G. (eds.). Pueblo Style and Regional Architecture. Abingdon: Routledge. pp. 23–29. ISBN 978-1-317-39883-7. Retrieved February 20, 2021.