Mair Russell-Jones
| Mair Russell-Jones | |
|---|---|
| Ganwyd | 17 Hydref 1917  Pontycymer |
| Bu farw | 28 Rhagfyr 2013 |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Alma mater | |
| Galwedigaeth | cêl-ddadansoddwr |
Roedd Mair Russell-Jones (ganed Mair Eluned Thomas[1]; 17 Hydref 1917 – 28 Rhagfyr 2013), yn raddedig mewn Cerddoriaeth ac Almaeneg o Brifysgol Caerdydd a weithiodd fel torrwr codau yn ystod yr Ail Ryfel Byd ar gyfer Ysgol Codau a Seiffr y Llywodraeth yn Bletchley Park. Gweithiodd yn Hut 6, gan ddadgryptio negeseuon yn seiffr peiriant Enigma.[2]
Wedi llofnodi'r Ddeddf Cyfrinachau Swyddogol, ni siaradodd am ei gwaith rhyfel tan 1998.[3] Yna, gyda chymorth ei mab, Gethin Russell-Jones, cyd-ysgrifennodd gofiant, My Secret Life yn Hut Six (Lion Books, Rhydychen, 2014).[4]
Ei Llyfr[golygu | golygu cod]
Ysgrifennodd y llyfr 'My Secret Life in Hut Six: One woman’s Experience at Bletchley Park' [5] a gyhoeddwyd yn 2014. Ysgrifennwyd y llyfr ganddi hi a'i mab, bu farw ar y diwrnod y cwblhawyd y llyfr. Roedd yn seiliedig ar ei rhan yn ceisio torri Cod Enigma yr Almaenwyr. Mae'n trafod ei phrofiad o weithio mewn amodau anghyffyrddus, y perygl a'r straen a ddioddefodd fel menyw yn ystod ei chyfnod ym Mharc Bletchley. Mae ei mab, cyd-awdur y llyfr hwn, yn disgrifio'r llyfr fel “stori hurt o dawelwch”. Mae'r llyfr yn cyfuno profiadau a theimladau uniongyrchol Mair am y rhyfel a bod yn rhan o'r gwasanaeth cudd. Mae hefyd yn cynnwys barn ei mab ac eraill a oedd yn ei hadnabod o Bletchley Park neu wedi hynny.
Mae'r llyfr yn dangos, ym 1998, bod Mair wedi derbyn copi o The Secrets of Station X a ysgrifennwyd gan Michael Smith.[6] Mae'r llyfr yn cynnwys delweddau du a gwyn o'r peiriannau, y bobl a'r adeiladau ac yr ystafell roedd Mair wedi'i lleoli ynddi, sef Hut Six, a elwir yn Decoding Room. Station X - a elwir bellach yn Bletchley Park - oedd yr ymdrech i dorri codau ym Mhrydain, lle'r oedd mathemategwyr, dyfeiswyr a “pobl ifanc disglair” fel Mair Russell-Jones yn gweithio'n galed iawn i roi help llaw hanfodol i'r lluoedd arfog. Fel y gwnaeth Winston Churchill ei hun yn glir, roedd y wybodaeth gywir a lifodd o Bletchley Park, a oedd weithiau'n cyrraedd cyfradd o 6,000 o negeseuon y dydd, yn achub bywydau ac yn rhoi mantais hollbwysig i Brydain yn y frwydr.[7]
Mae'r llyfr hefyd yn amlygu cariad Mair at gerddoriaeth a'i doniau. Dywedir fod ei rhieni yn aelodau o gorau lleol ac yn awyddus i feithrin cariad at gerddoriaeth yn eu merched[5] Ar ben hynny, mae'n honni ei bod wedi dechrau gwersi piano yn bump oed. Ei huchelgais oedd dod yn bianydd cyngerdd. Cafodd ei doniau cerddorol ei defnyddio yn ystod ei chyfnod ym Mharc Bletchley oherwydd bod ei gwybodaeth am gerddoriaeth hefyd wedi helpu yn ei gallu i weld patrymau mewn darnau oedd angen eu dadgodio. Yn y llyfr, dywed Mair Russell-Jones “bod y rhyddid i ddysgu ac arwain yn gymaint o ryddhad”. Mae hyn yn awgrymu bod menywod ar sail gyfartal â dynion ac ni thynnwyd sylw at anghydraddoldebau pan ddaeth i'r gwasanaeth cudd. Mewn adolygiad o lyfr Mair, ac am ferched Bletchley, dywedir “Ar ei anterth ym mis Mai 1945, roedd dros 12,000 o bobl yn gweithio yn Bletchley neu ei orsafoedd allanol, dros 8,000 yn fenywod.”
Ym mis Tachwedd 2011, trafododd Mair Russell-Jones y rhyfel a sut yr effeithiodd ar ei bywyd personol i'r BBC. Dywedodd, “Roedd gen i gariad a theulu, a doeddwn i ddim yn dweud wrthynt beth oeddwn i'n ei wneud, neu hyd yn oed lle roeddwn i'n gweithio roeddwn i'n teimlo fel pe bawn yn gorwedd iddyn nhw”.[8] Mae hyn yn cyfleu ei bod bron â byw bywyd deuol, gan ei bod yn tyngu llw i gyfrinachedd am bob peth Bletchley Park. Pryd bynnag y gofynnwyd iddi beth wnaeth hi, byddai'n dweud ei bod wedi gweithio i'r Swyddfa Dramor yn Bletchley.
Bywyd personol[golygu | golygu cod]
Priododd y Parchedig Thomas John (T.J.) Russell-Jones o Gorseinon (5 Awst 2018 – Chwefror 2011) yn 1946 ac roedd ganddynt pump o blant.[9] Bu farw yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg a cynhaliwyd ei hangladd yng Nghapel y Bedyddwyr Moria, Risca ar 15 Ionawr 2014.
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Neil Prior, "Mae Mair Russell Jones, torrwr cod Bletchley yn siarad am ryfel" , Newyddion y BBC, Cymru, Tachwedd 1, 2011.
- ↑ Cymraes yn Bletchley Park , BBC Cymru Fyw, 2 Medi 2015. Cyrchwyd ar 10 Ebrill 2019.
- ↑ Robin Turner, "Datgelodd Bletchley Park: Bywyd cyfrinachol y gwrthryfelwr Rhyfel Byd II" , Wales Online, Jul 27, 2014.
- ↑ Cydnabu Robin Turner, ymladdwr codiau Cymreig , Mair Russell-Jones, athrylith Alan Turing yn gynnar yn Bletchley Park , Wales Online, 16 Tachwedd 2014.
- ↑ 5.0 5.1 Russell-Jones, Mair Russell-Jones, Gethin (2014). My secret life in Hut Six : one woman's experiences at Bletchley Park. ISBN 978-0745956640.
- ↑ Smith, Michael (1999). Station X : the codebreakers of Bletchley Park. London: Boxtree. ISBN 978-0752221892.
- ↑ Turner, Robin (27 July 2014). "Bletchley Park uncovered: The secret life of the Welsh World War II codebreaker". walesonline.
- ↑ Prior, Neil (1 November 2011). "Woman talks of code-breaking past". BBC News.
- ↑ Codebreaker's sleep-talk worries (en) , BBC News, 24 Hydref 2009. Cyrchwyd ar 10 Ebrill 2019.