Maen y Brenin Donyerth
 Yr Hanner Carreg Arall (chwith) a Maen y Brenin Donyerth (dde) yn 2007 | |
| Enghraifft o'r canlynol | arteffact archaeolegol, safle hanesyddol, amgueddfa hanes  |
|---|---|
| Dechrau/Sefydlu | 9 g |
| Perchennog | English Heritage |
 | |
| Gweithredwr | Cornwall Heritage Trust |
| Enw brodorol | King Doniert's Stone |
| Rhanbarth | Cernyw |
| Gwefan | https://www.english-heritage.org.uk/visit/places/king-donierts-stone/, https://www.cornwallheritagetrust.org/our_sites/king-donierts-stones/, https://www.kingjohnshuntinglodge.co.uk/ |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Maen y Brenin Donyerth (Cernyweg: Menkov Donyerth Ruw) yw dau ddarn o groes addurnedig o'r 9fed ganrif, wedi'u lleoli ger St Cleer, Gwaun Bodmin, Cernyw . Credir bod yr arysgrif yn coffáu Donyerth, Brenin Cernyw a fu farw tua 875.
Hanes[golygu | golygu cod]
Yn y bumed ganrif, daethpwyd â Christnogaeth i Gernyw gyntaf gan fynachod o Gymru ac Iwerddon. Credir bod y cenhadon cynnar wedi codi croesau pren i ddangos lleoedd yr oeddent wedi ennill buddugoliaethau i Grist ynddynt. Ymhen amser sancteiddiwyd y lleoedd hyn a disodlwyd y croesau pren gan rai gwnaethpwyd â charreg.
Y safle[golygu | golygu cod]
Mae'r safle'n cynnwys olion dau ddarn o siafft croes gwenithfaen o'r 9fed-11eg ganrif a thramwyfa dan ddaear a siambr siâp croes o dan y croesau y credir eu bod naill ai'n weddillion gwaith tun neu'n fetws posibl.[1] Y groes ogleddol, a elwir yn "Faen Donyerth" yw ag uchder o 1.37m (4 tr. 6 m.) gyda phaneli o addurno plethedig ar dair ochr ac arysgrif doniert rogavit pro anima wedi'i gerfio mewn sgript hanner wnsial neu ynysig.[1] Cyfieithiad yr arysgrif yw "Mae Doniert wedi gofyn [am i hyn gael ei wneud] er mwyn ei enaid".[2] Credir bod yr arysgrif yn cyfeirio at y brenin lleol "Dumgarth" (neu'r "Dwingarth"), Donyerth yn y Gernyweg, a gofnodir yn y cronicl cynnar o Gymru a elwir yr Annales Cambriae , boddwyd tua 875 OC.[1][2] Mae ganddo slot mortais a phlinth yn y gwaelod.[1]
Mae'r groes ddeheuol, y cyfeirir ati weithiau fel y "Hanner Maen Arall", sydd ag uchder o 2.1 m (6 tr. 11 m.) gyda phanel o addurniad plethedig ar yr wyneb dwyreiniol, slot mortais wedi torri ar y brig a phlinth ar y gwaelod.[1]
Cloddiadau[golygu | golygu cod]
Yn 1849 cynhaliodd Cymdeithas Bensaernïol Esgobaeth Caerwysg gloddiadau o amgylch y cerrig a darganfod claddgell gudd oddi tanynt. Cyhoeddodd Mr Charles Spence yn Transition of that Society bapur o'r enw 'Iter Cornubiense' lle mae'n manylu ar drafodion y gwaith. 'Ar ôl codi carreg Donyerth a'i gosod i fyny, màs o wenithfaen heb fod yn llai na dwy dunnell a hanner mewn pwysau, cyfarwyddwyd y gweithwyr i gloddio i lawr wrth ochr y monolith arall. 'Ar ôl cyrraedd dyfnder o oddeutu wyth neu naw troedfedd darganfuwyd twll. Yma fe ddaethon nhw o hyd i gladdgell croesffurf ddeunaw troedfedd o hyd o'r dwyrain i'r gorllewin ac un ar bymtheg o'r gogledd i'r de, roedd lled y gladdgell oddeutu pedair troedfedd. Roedd yr ochrau yn berpendicwlar ac roedd y to yn grwn a phob un wedi'i lyfnhau ag offeryn ac mor wastad ag y byddai natur arw'r graig noeth yn caniatáu.' Daeth y dynion a gyflogwyd ar gyfer y dasg hon o fwynglawdd Bre Garn Soth (South Caradon Mine) . Adroddwyd bod y cloddwyr wedi dweud nad oedd yn 'ddim byd ond hen waith', mewn geiriau eraill gweithiau mwynglawdd hynafol.[3]
Mae'r siambr tanddaearol naddwyd o'r graig yn cychwyn fel cyntedd tua 8 metr i'r de-ddwyrain o'r croesau, yn troi'n dwnnel ac yn gorffen fel siambr groesffurf o dan y croesau.[1] Nid yw'r berthynas rhwng y siambr danddaearol a'r croesau yn hysbys.[2]
Rheolir y safle gan Ymddiriedolaeth Treftadaeth Cernyw ar ran English Heritage .[4] Gall cerbydau barcio mewn cilfan sy'n gyfagos i'r safle, mae mynediad am ddim a gellir ymweld â'r safle ar unrhyw adeg resymol yn ystod oriau golau dydd.[5]
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
- Colofn heneb gyfoes Eliseg yn nheyrnas Powys, Cymru
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Scheduled Monument description quoted in Pastscape
- ↑ 2.0 2.1 2.2 History and research on King Doniert's Stone: English Heritage
- ↑ The Antiquarian, Volume 2. Page 14
- ↑ "Index, Sites Managed and Cared for by Cornwall Heritage Trust for English Heritage UK". cornwallheritagetrust.org. 2012. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 June 2012. Cyrchwyd 25 April 2012.
- ↑ "King Doniert's Stone". English Heritage. Cyrchwyd 13 August 2016."King Doniert's Stone". English Heritage. Retrieved 13 August 2016.